77825 skanuj0054 (38)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona 264

ekosystemowej Polski pewne typy ekosystemów będą ujęte szerzej, niż wynikałoby to ze zróżnicowania roślinności, np. ekosytemy torfowisk, jezior i wydm.

Zróżnicowanie

ekosystemów

leśnych

Lasy dawniej i dziś

Naturalne lasy i bory

Ekosystemy leśne powinny dominować w krajobrazach Polski, położonej w strefie lasów liściastych. W następstwie historycznych procesów cywilizacyjnych, zwłaszcza terytorialnej presji rolnictwa i surowcowych potrzeb przemysłu drzewnego, lasy, pokrywające w początkach osadnictwa niemal całą lądową część naszego kraju, z biegiem czasu ustępowały miejsca ekosystemom ruderalnym i segetal-nym. Powierzchnia lasów na obszarze Polski kurczyła się aż do 1946 roku, w którym wynosiła zaledwie 20,5%, po czym stopniowo rosła, osiągając obecnie prawie 29%. Jednak lasy aż do połowy XIX wieku zachowały charakter ekosystemów naturalnych, co najwyżej zubożonych w następstwie ich eksploatacji. Później, wraz z rozwojem surowcowej gospodarki leśnej, pierwotne lub naturalne drzewostany na coraz większych powierzchniach zastępowano sztucznymi nasadzeniami drzew jednego gatunku, głównie sosny lub świerka, co w konsekwencji doprowadziło do osłabienia kondycji lasów oraz do ich typologicznej i strukturalnej unifikacji. Nie zmienia to faktu, że nadal zachowały się w Polsce puszcze i lasy z ostępami dzikiej, naturalnej przyrody i nadal w ekosystemach leśnych skupia się duża część różnorodności biologicznej: ok. 50% rodzimych gatunków roślin i zwierząt oraz znaczna większość rodzimych gatunków porostów i grzybów wielko-owocnikowych.

Przejściowy charakter klimatu powoduje, że na terenie Polski zakres ekosystemów leśnych jest szeroki — od pomorskich buczyn i acidofilnych dąbrów, właściwych dla strefy wpływów atlantyckich, przez wielogatunkowe lasy liściaste i bory sosnowe w środkowej części kraju, aż po bory świerkowe i bory mieszane z dużym udziałem gatunków borealnych, związanych z obszarami północnoeuropejskich borów szpilkowych. Odrębne typy ekosystemów leśnych ukształtowały się w piętrach górskich, w dolinach rzek i na terenach zabagnionych. Niezależnie od warunków siedliskowych obecny stan i zróżnicowanie ekosystemów leśnych odzwierciedlają wpływ działalności człowieka, zwłaszcza gospodarki leśnej w odległej i niedawnej przeszłości.

W najnowszym opracowaniu fitosocjologicznym polskich lasów J.M. Matuszkiewicz (2001) wyróżnił 59 podstawowych jednostek roślinności, które z nielicznymi wyjątkami można uznać za podstawę typologii ekosystemów leśnych. Reprezentują one kilka wyraźnie odrębnych grup ekosystemów, odpowiadających syntaksonom (jednostkom roślinności) wyższym niż zespół: związkom, rzędom lub klasom. Do naturalnych ekosystemów leśnych, zachowanych głównie w parkach narodowych i rezerwatach przyrody, należą lasy: grądowe, bukowe, dębowe, łęgowe, bagienne lasy olszowe, brzeziny, bory sosnowe i świerkowe oraz bory mieszane. Poza tym kilka rzadkich i przyrodniczo bardzo cennych leśnych zbiorowisk roślinnych rozwinęło się na niewielkich powierzchniach i w nielicznych regionach kraju, np.