78247 IMG08

568 V. Teoria opodatkowania

Do XX wieku państwa opierały się na podatkach pośrednich cłach, podatkach importowych, podatkach od pewnych dóbr luksusowych - w celu uzyskania dochodów. W miarę zwiększania się roli państwa w gospodarce pojawiło się większe zapotrzebowanie na dochody i §||; ga państwa skierowała się w stronę podatków o szerokich podstawach w tym zwłaszcza na podatek dochodowy. Panowało przekonanie, że po. datek dochodowy pozwala osiągnąć większą progresję, a jednocześnie uniknąć zniekształceń wywoływanych dużą liczbą podatków od różnycli dóbr. Ekonomiści i filozofowie zdecydowanie krytykują jednak podatek dochodowy i obecnie w większości krajów świata podatek dochodowy jest mniej ważnym źródłem dochodów budżetowych. Został on zastąpiony lub uzupełniony podatkiem od wartości dodanej, który - zgodnie ze swoją konstrukcją 1 obciąża tylko konsumpcję, a nie oszczędności i inwestycje, oraz zazwyczaj nie jest progresywny¹.

Konsumpcja jako podstawa opodatkowania. Jeden z podstawowych argumentów przeciwko przyjmowaniu dochodu jako sprawiedliwej podstawy opodatkowania głosi, że dochód odpowiada wkładowi, jaki jednostka wnosi na rzecz społeczeństwa, tj. wartości jej produktu ekonomicznego. Czy bardziej sprawiedliwym rozwiązaniem nie byłoby opodatkowanie jednostki na podstawie tego, co otrzymuje ona od społeczeństwa, a nie według tego, co do niego wnosi? Czy konsumpcja nie jest lepszą podstawą podatkową niż dochód?

Dochód różni się od konsumpcji wielkością oszczędności². Oznacza to, że dochód (Y) jest albo konsumowany (C), albo oszczędzany (5):

C + 5 = Y lub inaczej C = Y - S.

Najważniejszą kwestią jest więc to, czy oszczędności powinny być zwolnione z opodatkowania. Można wykazać, że kwestia ta jest równoważna pytaniu, czy dochody z oszczędności (odsetki, dywidendy, zyski kapitałowe) powinny być wyłączone z opodatkowania. Poniższy przykład pokazuje, jak dalece mogą się różnić sposoby rozumienia istoty pojęcia sprawiedliwości.

Rozważmy inną parę identycznych bliźniaczek, które nazwiemy Roztropna i Nieroztropna. Obydwie siostry uzyskują takie same zarobki w czasie swojego życia zawodowego. Roztropna oszczędza jednak 20% zarobków w okresie aktywności zawodowej, akumulując znaczne środki na emeryturę. Nieroztropna natomiast zawsze wydaje wszystko, co zarobi,

i kiedy osiągnie wiek emerytalny, będzie musiała ubiegać się o pomoc społeczną. Przy obecnym systemie podatkowym Roztropna płaci znacznie wyższe podatki niż Nieroztropna (gdyż Roztropna musi płacić podatki od odsetek zarobionych od oszczędności) i otrzymuje mniejsze świadczenia od państwa.

Roztropna uznaje obecny system podatkowy za niesprawiedliwy, gdyż zbiory możliwości ekonomicznych były dla niej i dla jej siostry w rzeczywistości identyczne. Ponieważ ich zbiory możliwości ekonomicznych były jednakowe, jest ona przekonana, że obie siostry mają taką samą zdolność do zapłaty i powinny płacić takie same podatki. Dręczy ją pytanie: „Czy państwo powinno zmuszać mnie do opiekowania się siostrą, skoro nie chce ona pomóc sobie sama?” Czy jest sprawiedliwe, aby karać Roztropną dodatkowym opodatkowaniem i nagradzać jej siostrę za wystawne życie? Nieroztropna argumentuje, że przeszłość nie ma znaczenia, gdyż w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego dochody obu sióstr są różne. Faktem jest, że dochód Roztropnej jest znacznie większy od dochodu jej siostry bliźniaczki, dlatego ma ona większą zdolność do finansowania państwa (i swojej siostry).

Dochód z całego życia zawodowego jako podstawa opodatkowania. Różnica między konsumpcją a dochodem jako podstawą opodatkowania może nie być aż tak duża, jak się to czasami przedstawia. Istota problemu może polegać na wyborze odpowiedniej jednostki czasu w przepisach podatkowych. Zgodnie z zyskującym coraz większe poparcie poglądem, właściwą podstawą opodatkowania powinien być dochód z okresu całego życia zawodowego, a nie dochód osiągnięty w ciągu jednego roku. Miarą dochodu z okresu życia zawodowego jest wartość zaktualizowana sumy dochodów osiąganych w tym okresie przez daną osobę.

Przypomnijmy sobie z rozdziału 11 rozważania dotyczące problemu sumowania korzyści (i kosztów) przedsięwzięć realizowanych w różnym czasie. Dowodziliśmy tam, że 1 dolar w następnym okresie jest wart mniej niż 1 dolar w okresie bieżącym. Jeżeli otrzymamy 1 dolara w okresie bieżącym, to możemy złożyć go w banku i otrzymać (1 + r) dolarów w okresie następnym, gdzie r jest stopą procentową. Jeżeli r wynosi 10%, to w następnym okresie otrzymamy 1,10 dolara. Tym samym powinno być nam obojętne, czy otrzymamy 1 dolara teraz, czy 1,10 dolara w okresie następnym. Mówimy, że wartość zaktualizowana (obecna) 1 dolara z następnego okresu wynosi obecnie 1 dolar. Oznacza to, że dyskontujemy przyszłe przychody, gdyż są one dziś mniej warte. Jeżeli ktoś żyje i dwóch okresach i otrzymuje płacę w₀ w pierwszym okresie i wj w drugim okresie, to wartość obecna jego dochodu, Y*, wynosi:

wt

1 + r'

y* = w₀ +

1

   Czasami niektóre kraje dopuszczają pewien stopień progresywności, wyłączając lub opodatkowując niższymi stawkami żywność i inne dobra odgrywające szczególną rolę w koszykach spożycia ludzi biednych. Jednocześnie niektóre wydatki, np. na podróże zagraniczne, dokonywane częściej przez ludzi bogatych, również unikają opodatkowania.

2

   A także spadków i darowizn, które można interpretować jako szczególną postać konsumpcji i dochodu.