80967 skanuj0006 (389)

■ czy.,osiedlach przebiegają np. procesy adaptacji migrantów, jakie czynniki warunkują rozwój więzi społecznych, czy też jak głęba/ kie sł^-. rozmiary ekologicznych zróżnicowań. Badania te miały, więc przede wszystkim charakter „użytkowy”, co oczywiście nie sprzyjało 'rozwijaniu ogólnoteoretycznych zainteresowań, ^ni nie stwarzało potrzeby głębszych studiów nad kwestiami pojęciowymi.    \

Jednym z symptomów kryzysu socjologii miasta sĄ występujące -pomiędzy badafczami rozbieżności co do znaczenia przypisywanego podstawowym\kategoriom pojęciowym.. Zasadnicze kłopoty sprawia przy tym również samo pojęcie urbanizacji. Termin ten,' mimo że znajduje się w^codziennym użytku, a/przy badaniu przemian społecznych należy\obok -pojęcia industrializacji i zmiany kulturowej do najczęściej stosowanych, rozumiany jest jednak bardzo niejednoznacznie. Niewątpliwie rację ma więc A. Jagielski, gdy stwierdza: „Wyraz «uroariizacja> jest obecnie tak często stosowany i w tak różnych znaczebiac)^ że nie tylko utracił prawie zupełnie swą pierwotną treść, ale<niekiedy używany jest jako magiczna formułka mająca wyjaśnić wszystko to, czego przyczyny nie są dobrze znane" *.    /    \

Konieczność precyzyjnego określania najistotniejszych pojęć wynika nie tylko z dążeń do Kmikania sporow będących następstwem jedynie terminologicznych nieporozumień. Odpowiedź na pytanie, jakie kategorie pojęciowe winny być stasowane w badaniach nad procesami urbanizacyjnymi, ma dla socjologii miasta, również z innego względu, znaczenie podstawowe.\Przyjęcie takiej czy innej siatki pojęciowej w znacznej mierze przesądza bowiem wybór zainteresowań naukowych i określa kierunki przyszłych prac badawczych. Gel niniejszej pracy nie ogranicza się więc jedynie do stwierdzenia, jaka jest empiryczna przydatność różnych znaczeń ^terminu „urbanizacja". Analizy takie mająristot-ne znaczenie przede wszystkim dlatego, że pośrednio umożliwiają wyznaczenie/zakresu problematyki badawczej, która winna Ybyć rozpatrywana w ramach socjologii miasta.    . \

Określenie tej problematyki nie jest jednak łatwe. Na temat miasta i/jego roli funkcjonuje bowiem wiele mitów i stereotypów^

Andrzej Jagielski, Geografia ludności, PWN, Warszawa 1974, s. 242.

Urbanizacja — podstawowe znaczenia terminu

Pojęcie urbanizacji jest nie tylko bardzo różnie definiowane, ale odnosi się ono także do tak różnych zagadnień, że wszelkie

próby systematyzacji tych definicji napotykają z reguły na po-

krotnie przyczyniają się do zbyt. pośpiesznego uogólniania, ńie zawsze w pełni sprawdzonych, łaktó^ri ymiosków. Celem badań

Drastycznego

ważne trudności. Wyróżnić jednak, można kilka podstawowych znaczeń tego terminu, które występują w większości prac poświęconych teoretycznym zagadnieniom urbanizacji. Dogodnym punktem wyjścia do analizy tych problemów są rozróżnienia zawarte w pracy P. Meadowsa i E. Mizruchiego. Pojęciem urbanizacji określają oni trzy rodzaje procesów: 1) dyfuzję — rozprzestrzenianie się wartości miejskich na tereny wiejskie. 2) przemieszczanie się ludności z obszarów wiejskich do miast i 3) przemiany wzorów zachowań w takim kierunku, aby były one zgodne ze wzorami charakterystycznymi dla mieszkańców miast¹.

W podobny sposób określa urbanizację również A. Smailes, który wyróżnia geograficzne (przez innych zwane także demograficznymi) oraz socjologiczne definicje urbanizacji i stwierdza, że: „[...] jakkolwiek pojęcia te są ściśle ze sobą związane,"'to jednak na pewno nie są identyczne. Pierwsze z nich odnosi się

9

1

UrbunisTu, t/rimnisaticm and Chanoe; Comparatiue Perspecitves, Paul Meadows, Ephradm H. MlzruchL (eds.), Addison-Wesley Publishing Co., Reading Mass. 1969, s. 2.