81767 skanuj0067 (15)

13S Podmiotowość

wą odmienności wyodrębnionych w rozmaitych płaszczyznach (np. w płaszczyźnie zawodowej, klasowej, a także religijnej, pokoleniowej, regionalnej) grup i kategorii społecznych wchodzących w skład społeczeństwa narodowego. Podkreśla się wszakże, iż podkultura „musi mieć także dość szeroki zakres zgodności z kulturą dominującą. W przeciwnym bowiem wypadku mielibyśmy do czynienia nic z podkulturą, lecz z kulturą odrębną" [A. Siemaszko 1993, s. 135]. Cytowany autor wskazuje, że można wyróżnić dwa rodzaje odmienności wartości i norm podkultury wobec kultury dominującej: 1) akceptowane przez kulturę dominującą, 2) sprzeczne z tą kulturą i nic akceptowane przez szerszą zbiorowość -mamy wówczas do czynienia z podkulturą dewiacyjną (np. podkulturą przestępczą).

Jeszcze innym zjawiskiem jest kontr-kultura, której wartości, wzory zachowań i normy są świadomie przeciwstawiane dotychczas uznawanym, co wyrażane jest w aktach buntu społecznego, w protestach o charakterze, obyczajowym, w nowych rewolucyjnych tendencjach w sztuce.

Pojęcie podkultury stwarza szereg trudności przy próbach jego operacjonalizacji niezbędnej dla prowadzenia badań empirycznych. Należy wówczas odpowiedzieć na szereg pytań, dotyczących np. zakresu oraz istotności odrębnych wzorów, zachowań i wartości, które upoważniają do posłużenia się terminem podkultury, a także stopnia konformizmu uczestników przypuszczalnej podkultury, wyposażenia obserwowanego systemu w sankcje [A. Siemaszko 1993], (M.P.)

Zob. argot, kultura, wartość.

Literatura:

Dyoniziak R., .1965, Młodzieżowa podkultura, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Gordon M.M., 1947, The Concept of the Sub--Culture and Its Application, „Social Forccs”, t. 26.

Siemaszko A., 1993, Granice tolerancji, PWN, Warszawa. "

YingerM.J., 1960, ContrucuUure andSubcultu-re,,.American Sociological Review”, t. 25.

Podmiotowość, zob. aktywizm.

POET kompleks, podejście postulujące badanie wzajemnych powiązań czterech istotnych elementów: populacji (I¹), organizacji (O), środowiska (cnvironmcnt - E) i technologii (T). (M.P.)

Literatura:

Duncan O.D., 1961, From Social Sys,cm to Eco-system, „Sociological Inąuiry”, nr 31.

Policentryzm, zob. porządek społeczny.

Polimorfizm osobowości człowieka, zob. koncepcje człowieka w socjologii.

Ponowoczcsność, zob. postmodernizm, społeczeństwo ponowoczcsnc.

Populizm (lac. populus - lud, tłum, naród; popularis - ludowy, popularny, przychylny ludowi), 1. W ujęciu potocznym retoryka polityczna odwołująca się do obietnic i haseł znajdujących łatwą aprobatę w szerokich kręgach społecznych, lecz nic uwzględniająca realnych możliwości ich spełnienia. Składanie obietnic bez pokrycia, krytyka polityki wiążącej się z koniecznością wyrzeczeń, schlebianie masom w celu zdobycia popularności stanowią mjczęstsze elementy populizmu. Niekiedy populizm przybiera postać oskarżeń o korupcję, oszustwa itp., kierowanych pod adrcsc n rządzących.

2. Ideologie lub ruchy społeczne upatrujące w stałej mobilizacji i poparciu ze strony jak najszerszych warstw społecznych (głównie warstw średnich i niższ/ch) podstaw legitymizacji sprawowania wl idzy i porządku społecznego. Zakłada się tu, że wszelka władza musi mieć poparcie „ludu”. Masowe wystąpienia i ruchy pre testu stanowią - w tym ujęciu - podstawowy element walki politycznej. Populitm może mieć charakter lewicowy (populizm rewolucyjny) lub prawicowy, odwołujący się do wartości typowych dla klasy śrcJniej, np. drobnych prywatnych właścicieli, rolników. W populizmie akceptowana jest teza, że większość ma zawsze rację, a „wola ludu”

Porządek społeczny 13';

winna stać się obowiązującym kierunkiem działań politycznych lub nawet - w wersji skrajnej - najwyższym prawem. Populizm może stanowić element mobilizujący aktywność szerokich kręgów społecznych do walki z różnymi formami niesprawiedliwo-, ści i dyktatury. Wysuwanie różnego typu haseł populistycznych, żądanie przywrócenia praw „ludowi" i uszanowania woli większości, stanowi częstokroć początek rewolucji demokratycznej. Populizm stanowi zarazem zagrożenie dla uformowanych systemów demokratycznych. Wolą większości dosyć łatwo manipulować, ludzie nic zawsze dokładnie sami wiedzą czego chcą (zob. [E. Wnuk-Lipiński 1996, s. 260]), w niektórych wypadkach do rozstrzygnięcia jakiejś kwestii wymagana jest wiedza specjalistyczna, a nic opinia większości [J.A. Schumpe-ter 1995). (A.S.)

Zob. ideologia, konflikt społeczny, korporały-wizm, ruchy społeczne, tłum, władza.

Literatura:

Riker W.H., 1982, Liberalism against Poputism: A Ponfrontalion between lite Theory of De-mocracy and llie Theory of Social Clioice, Freeman, San Francisco.

Schumpetcr J.A., 1995, Kapitalizm, socjalizm, demokracja, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Wnuk-Lipiński E., 1996, Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

. Porządek społeczny (lad społeczny), forma organizacji życia społecznego, zapewniająca koordynację działań indywidualnych i zbiorowych. W zależności od istniejącego typu porządku społecznego wyróżnia się odmienne typy społeczeństw, np^ militarne i industrialne (Herbert Spencer).' społeczeństwa o porządku arystokratyczf nyrri i demokratycznym (Alexis de Tocqua-villc), kapitalistyczne i socjalistyczne (podstawowymi zasadami organizującym! działania podmiotów są odpowiednio: rynek i plan). W obrębie teorii rozwoju społecznego próbuje się ustalić czynniki warunkujące oraz prawidłowości dotyczące przebiegu zmian różnych typów ładu społecznego.

Najczęściej wyróżnia się monoccntrycz-ny i policentryczny (pluralistyczny) typ porządku społecznego. V/ społeczeństwie mo-noccntrycznym działania wyznaczane są przez jedno centrum decyzyjne. W społeczeństwie pluralistycznym występuje wielość ośrodków decyzji i działania zależne są od indywidualnych wyborów członków zbiorowości. StonislawOssowski (1983, s. 80-105] rozwinąTten podziaj^syyióżflinjąc dodatkowo lad przedstawień zbiorowych, w którym zachowania wyznaczane są przez konformizm wobec tradycyjnych norm i wzorów zachowań, oraz lad systemu porozumień, który ■ charakteryzuje się występowaniem zorgnni-. zowanego współdziałania wielu ośrodków, decyzyjnych.

W badaniach socjologicznych zmierza się często nic tylko do wykrycia obiektywnych wyznaczników ładu społecznego, ale także do ustalenia, w jaki sposób różne grupy społeczne postrzegają istniejący typ porządku społecznego oraz jakie posiadają wizje porządku idealnego (wyobrażenia na temat tego, jak być powinno). Wojciech Zaborowski (1988, s. 149] wskazuje, że „wizje porządku społecznego można traktować jako swoiste rcpodlożc świadomości)), które stwarza lepsze lub gorsze warunki przyjmowania przez jednostkę nowych idei, postaw i wartości, a także wpływa na potencjalną gotowość do przejawiania takich czy innych zachowań". Na podstawie przeprowadzonych badań wyodrębnia on cztery typy respondentów, przyjmujących odmienne wizje porządku społecznego: typ optymistyczny, przyzwałający, reformatorski i radykalny [ibidem, s. 149-202], Różnice między nimi dotyczą ostrości postrzegania struktury społecznej jako układu wertykalnego, stopnia podzielania przekonania, że istniejący porządek wymaga zmiany, oraz zakresu oczekiwanych zmian.

Karl Mannheim [1992] wskazywał, ż.c porządek społeczny podtrzymywany jest m.in. dzięki wytworzeniu przez zbiorowość specyficznych sposobów myślenia, które określał jako ideologie. Natomiast w uto-