81804 kupisiewicz dydaktyka ogólna 6

194 Dydaktyka ogólna

•    uzupełnienie harmonogramu pracy czynnościami związanymi z powtórzeniem materiału oraz z kontrolą i oceną wyników nauczania;

•    sporządzenie listy podstawowych wiadomości, umiejętności i nawyków, które muszą być bezwzględnie opanowane przez wszystkich uczniów w obrębie każdej grupy tematycznej.

Ostatnia z wymienionych czynności ma ogromny wpływ' na uzyskiwane przez nauczyciela wyniki pracy z uczniami. Znając konkretne cele, jakie mają być osiągnięte w' toku nauczania, łatwiej możemy dobierać odpowiednie metody, formy organizacyjne oraz środki dydaktyczne, zapewniające realizację tych celów.

Lista podstawowych wiadomości, umiejętności i nawyków, odnosząca się do takiej lub innej grupy tematycznej, ma z konieczności dość ogólny charakter. Obejmuje ona wyłącznie te wiadomości, umiejętności i nawyki, które stanowią niejako merytoryczną konstrukcję nośną danej grupy treściowej. Bardziej szczegółowa są natomiast analogiczne listy opracowywane w obrębie planów' okresowych oraz planów pojedynczych lekcji. W tych planach, mówiąc obrazowa, operuje się wiadomościami, umiejętnościami i nawykami mającymi charakter nie tyle elementów' konstrukcyjnych, co raczej cegiełek wypełniających już istniejące konstrukcje.

Opisane wyżej metody planowania pracy dydaktycznej w skali roku, okresu nauczania i pojedynczej lekcji mają charakter dedukcyjny, gdyż - operując nimi - punktem wyjścia w procesie kształcenia czynimy zbiór określonych uogólnień, z których wyprowadzamy następnie treści szczegółowe. Możliwe jest również postępowanie odw'rotne - przechodzenie od treści szczegółowych do twierdzeń ogólnych. W tym celu posługujemy się metodą indukcyjną. O tym, którą z tych metod należy stosowne przy planowaniu pracy dydaktyczno-wychowawczej, zwłaszcza przy planowaniu okresowym oraz planowaniu pojedynczych lekcji, decydują charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania oraz cele, jakie nauczyciel zamierza osiągnąć.

Ogólnie możemy powiedzieć, że u podstaw' opisywanych tutaj metod planowania znajduje się zasada ich podporządkowania - w'raz z formami organizacyjnymi i środkami dydaktycznymi - zamierzonym do zrealizowania celom nauczania. Celów' tych nie należy przy tym formułow'ać w postaci ogólnych zaleceń, w rodzaju „Ukazać uczniom piękno ojczystej przyrody” lub „Zaznajomić młodzież z prawami Newtona”, lecz w formie ściśle określonych, a zarazem wymiernych, konkretnych i sprawdzalnych wyników, jakie mają być uzyskane.

Czynności, dzięki którym powstają omówione na początku tego podrozdziału roczne plany pracy dydaktycznej, obowiązują również przy sporządzaniu planów' okresowych oraz planów pojedynczych lekcji. Metody planowania dydaktycznego w skali roku, okresu i lekcji różnią się zatem między sobą nie tyle pod względem jakościowym, co raczej ilościowym, ściślej - pod względem stopnia ogólności formułowanych celów nauczania oraz wynikających stąd konsekwencji co do doboru metod, form organizacyjnych oraz środków' dydaktycznych.

Scharakteryzowane metody planowania dydaktycznego oraz powstające dzięki ich zastosowaniu rodzaje planów wiążą się ściśle ze sobą i wzajemnie warunkują. Od starannego opracowania planów rocznych zależy zarówno jakość planów okresowych, jak i jakość planów pojedynczych lekcji. Zależność ta jest przy tym dwustronna. Plany roczne i okresowe wytyczają główne cele i kierunki pracy dydaktyczno-wychowawczej na dany rok i okres szkolny, natomiast plany lekcji, służące realizacji tych celów, nawiązują ponadto do aktualnej sytuacji dydaktycznej danej klasy, a nawet grupy uczniów. Dlatego też plany długofalowe powinny być na tyle elastyczne, aby można je było na bieżąco modyfikować i przystosowywać do stale zmieniających się sytuacji dydaktycznych.

Przygotowując się do prowadzenia lekcji, nauczyciel musi pamiętać o spełnieniu warunków decydujących o skuteczności sporządzanych planów.

Pierwszym z nich jest warunek wielostronności. Wymaga on, aby w planie pracy znalazły harmonijne odbicie tak cele nauczania, jak i wychowania; potrzeby jednostki, a także interes społeczeństwa; dalekie perspektywy wychowawcze i aktualna sytuacja danej klasy czy grupy uczniów; słowem - wszystkie czynniki wpływające na pełny, wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży. Aby spełnić ten warunek, nauczyciel musi mvzględniać nie tylko zadania dydaktyczne, które chce zrealizować, lecz również zadania wychowawcze. W związku z tym powinien tak zaplanować lekcję, aby w toku jej prowadzenia uczniowie mogli być wydrążani do solidnego wysiłku, do samodzielnego pokonywania trudności, do samokontroli i samooceny, do obowiązkowości, koleżeńskiej pomocy itp.

Konkretność jest drugim warunkiem racjonalnego planowania pracy dydaktyczno-wychowawczej. Spełnienie tego worunku sprawia, że zadania figurujące w⁷ planie są jasno i wyraźnie sformułowane, a zarazem wyrażone w⁷ kategoriach wyników podlegających obiektywnej ocenie.

Trzeci warunek, a jest nim realizm, nakazuje zachowanie w⁷ planowaniu pracy dydaktyczno-wychowawczej właściwego umiaru, tzn. nieprzeciążanie uczniów zbyt wieloma zadaniami, stawianie im wymagań, którym potraiią sprostać, liczenie się z tempem ich pracy, odpowiednie rozkładanie realizacji zadań w czasie, by nie dopuścić do przerw w pracy lub do obciążania nadmiernym wysiłkiem. Tak sporządzony plan zajęć dydaktycznych powinien być zgodny z planami w⁷obec niego nadrzędnymi, np. z planem pracy szkoły.

Realizm w planowaniu pracy dydaktyczno-wychowawczej wymaga również uwzględniania możliwości uczniów stosownie do ich wieku, dążeń, zainteresowań i potrzeb, tak indywidualnych, jak i zbiorowych.

3. Kontrola i ocena realizacji planów dydaktycznych

Odpowiednio do wyróżnionych uprzednio metod planowania pracy dydaktyczno-wychowawczej i ich efektów końcowych w postaci określonych planów istnieją również następujące rodzaje kontroli i oceny stopnia realizacji tych planów; roczna, okresowa i bieżąca.

Przedmiotem bieżącej kontroli stopnia realizacji planów dydaktycznych jest sprawdzenie i ocena wyników nauczania uzyskiwanych na poszczególnych lekcjach. W następstwie tej pracy podejmuje się zabiegi