66521 skanuj0008

. Założenia przyjęte w opisanym modelu zostały sprawdzone i potwierdzone w badaniach empirycznych (B. Hajduk, 1995). Badania gotowości nauczycieli do pomocy uczniom mającym trudności w nauce służyły ustaleniu:

—    cech nauczycieli sprzyjających pomaganiu (uwarunkowania osobowościowe),

—    cech ucznia: cechy osobowe i cechy położenia społecznego (uwarunkowania sytuacyjne),

—    połączeń obu kategorii cech (nauczycieli i uczniów) najbardziej sprzyjających gotowości do pomocy tzw. efekt interkorelacji.

W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: czy i jakie cechy osobowe nauczycieli warunkują gotowości do pomocy? — udało się uzyskać, na podstawie analizy wyników badań empirycznych następujące ustalenia (B. Hajduk, 1995, s, 68-72):

1.    Cechy osobowości nauczycieli słabo różnicują ich motywację prospołeczną.

2.    Wyróżniliśmy trzy stopnie tej motywacji: umiarkowaną, słabą i „niezdecydowaną” gotowość do pomocy.

3.    Umiarkowana odpowiada ocenie na skali — „pomógłbym” — a skorelowana jest z: wysokim lub umiarkowanym stopniem internalizacji normy,pozytywnymi doświadczeniami w pomaganiu, wysoką samoakceptacją i raczej niskim stopniem ujemnej rozbieżności między uczniem rzeczywistym a wyobrażeniem ucznia idealnego. Umiarkowaną gotowość reprezentuje niewielki odsetek badanych nauczycieli (około 5%).

4.    Słaba gotowość do pomocy odpowiada punktowi skali „chyba pomógłbym”. Obejmuje bardzo liczną grupę badanych (około 82%) co utrudnia znalezienie najczęściej występujących cech wspólnych.

5.    Trzeci stopień relatywnie najsłabszej gotowości do pomagania nazwałam brakiem zdecydowania. U nauczycieli (około 13%) którzy „nie mogą się zdecydować” najczęściej spotykany jest następujący układ cech osobowych: niski stopień internalizacji normy, umiarkowanie pozytywne lub mało pozytywne doświadczenia w udzielaniu pomocy, wysoki stopień ujemnej rozbieżności między stanem realnym a idealnym, niski i wysoki stopień samoakceptacji. Ten układ cech osłabia gotowość do pomocy.

Udział układu uwarunkowań osobowościowych w generowaniu motywacji prospołecznej jest relatywnie słaby, sprzyja jej wysoki stopień internalizacji normy i pozytywne doświadczenia nauczycieli będące skutkiem pomagania, a osłabia motywację para cech osobowych: niski stopień internalizacji normy i mało pozytywne doświadczenia związane z udzielaniem uczniom pomocy (zob. tab. 2).

Kolejnym problemem jest pytanie o udział czynników sytuacyjnych w generowaniu gotowości nauczycieli do pomocy uczniom. W badaniach, których ważniejsze ustalenia tu prezentujemy, przyjęliśmy, że wskaźnikiem czynników sytuacyjnych będą właściwości obiektu potrzebującego pomocy. Pomocy potrzebuje uczeń a zatem jego położenie społeczne i właściwości osobowe mogą sprzyjać lub osłabiać gotowość allocentryczną nauczycieli. Cechy położenia społecznego wyzwalające gotowość nauczycieli do pomagania uczniom można uporządkować od najbardziej sprzyjających do najmniej sprzyjających. Miarą gotowości nauczycieli jest średnia arytmetyczna dla 300 badanych osób, Cechy położenia społecznego uczniów wyzwalające motywacje do pomagania (w nawiasie podajemy wartości średnie dla N = 300).

—    uczeń prosi nauczyciela o pomoc (5,86),

—    uczeń sam nie spowodował sytuacji trudnej dla siebie (5,70),

—    rodzina ucznia nie zapewnia mu wystarczającej pomocy (5,46).

Cechy położenia społecznego uczniów nie wyzwalające gotowości nauczycieli do pomocy.

—    uczeń sam spowodował sytuację dla siebie trudną (4,45),

—    rodzina zapewnia uczniowi dobrą opiekę (4,37),

—    uczeń nie prosi nauczyciela o pomoc (4,16).

Prośba ucznia o pomoc skierowana do nauczyciela określa prawdopodobnie jednoznaczność sytuacji ucznia w percepcji nauczycieli. To przesądza o deklarowaniu gotowości udzielania pomocy uczniowi.

Cechy osobowe uczniów wyzwalające gotowość nauczycieli do udzielenia pomocy występują w zespole cech, tworząc sylwetki uczniów oznaczone symbolami: Ul do U8.

Ul — pracowity, wdzięczny za pomoc, mało zdolny, niesympatyczny wygląd (5,52),

U2 — mato pracowity, wdzięczny za pornoc, mało zdolny, sympatyczny wygląd (5,41),

U3 —pracowity, wdzięczny za pomoc, zdolny, sympatyczny wygląd (5,32),

U4 —pracowity, niewdzięczny za pomoc, mało zdolny, sympatyczny wygląd (5,14), U5 — mało pracowity, wdzięczny za pomoc, zdolny, niesympatyczny wygląd (5,02), U6 — mało pracowity, niewdzięczny za pomoc, mało zdolny, niesympatyczny wygląd (4,77),

U7 — pracowity, niewdzięczny za pomoc, zdolny, niesympatyczny wygląd (4,40), U8 — mało pracowity, niewdzięczny za pomoc, zdolny, sympatyczny wygląd (4,33).

Zauważyć można, że sprzyja deklarowaniu gotowości nauczycieli do pomagania układ cech ucznia: (Ul) pracowity, wdzięczny za pomoc, mało zdolny, niesympatyczny wygląd. Te cechy mogą być uznane za wskaźnik sprzyjający

71