89827 SNC03591

odbijające promienie słoneczne, ścianki akumulujące ciepło w pomieszczeniach bądź materiały, ■ madzące ciepło w podziemiach lub pod dachami (gruz skalny, woda i in.), przy optymalnej termoóo|_a. ł cyjnoki ścian, są podstawowymi metodami pasywnego ogrzewania. Do chłodzenia najbardziej przydaj. | ne są osłony przed insolacją oraz układy powiększające wymianę powietrza - wentylację budynków, z*. | leń na murach, a takie na dachach spełniać może zarówno rolę osłony przed insolacją w Jecie, jak f. i zmniejszać straty ciepła w sezonach chłodnych. W przypadku pokrycia 50% powierzchni ściany roślina- 1 mi pnącymi następuje latem obniżenie jej temperatury o około 3*C (Ryńska, 2001).

4.7. Temperatury efektywne

R. Rćaumur (twórca dawniej używanej skali temperatur, XVIII w.) zauważył, że chociaż na potud- i niu. w cieplejszym klimacie, zboża i owoce dojrzewają wcześniej niż na północy, to sumy dobowych war- I tości temperatury od początku wegetacji do stanu dojrzałości pozostają stałe. To tak, jakby do realizacji I określonej fazy rozwojowej roślin potrzebna była stała dawka ciepła. Sumy dobowych wartości tempera- I tuty stanowią miarę tej dawki. Dokładniejsze badania agroklimatologów wykazały, że do określenia wy- I magań cieplnych roślin potrzebne są dwie wielkości - tzw. zero fizjologiczne, temperatura powietrza I (U przy której rozpoczyna się dana faza rozwojowa, oraz suma temperatur (tzw. temperatur efektyw- I nych), potrzebna do przebiegu całego procesu przemian, składających się na daną fazę. Jest to tzw. stała I cieplna, zdefiniowana jako suma nadwyżek temperatury ponad zero fizjologiczne. Faza rozwojowa trwa I tyle dni, ile potrzeba, by suma nadwyżek średnich temperatur dobowych (T_d) ponad zero fizjologiczne osiągnęła wartość stałej cieplnej

TW^-To)

Stałe cieplne i wartości zera filologicznego zależą od gatunku rośliny i jej faz rozwojowych (tab. 4.9).

Tab. 4.9. Progi termiczne i sumy temperatur efektywnych faz fcnologicznych niektórych roślin w Polsce (wg różnych źródeł)

Gatunek	Faza	Próg (zero fizjologiczne)	Suma temperatur efekt.
Pszenica jara	Sicw-wschody	1	113
	Wschody-kłoszcnie	4	544
	Kfoazcnic-dojrzalość	10	362
Owies	Sicw-wschody	0	123
	Wschody-kłoszcnie	4	570
	Kloucnte-dojrzaiość	9	304
Jęczmień	Sicw-wschody	1	108
	Wschody-kłoszcn ic	2	508
	Kłoszenic-dojrzatość	9	291
Lipa drobno!istna	Początek wcgctacji-kwiinicnie	3	911
Klon	Początek wegetacji-kwitnienie	3	127
! Akacja biała	Początek wcgctacji-kwitnicnie	7	289

Fenologia (gr. phaino - ukazuję, objawiam) - wiedza o fazach rozwojowych roślin i zwierząt, zależnych od warunków pogodowych i pory roku. Faza fenologiczna - stadium rozwojowe roślin lub zwierząt właściwe danej porze: fazami f. roślin są m.in. kwitnienie, dojrzewanie owoców, opadanie liści: u zwierząt - pora godów, zapadanie w sen zimowy i in.

72

*jm

Woda w atmosferze

O znaczeniu wody dla życia na Ziemi napisano już chyba wszystko. Dlatego też autorzy dziel i rozpraw na tematy z wodą związane używają czasem cytatów z literatury pięknej, wypowiedzi filozofów lub mądrości, zawartej w lapidarnych słowach, zamiast długich wywodów, ukazujących od dawna znaną prawdę, że nie byłoby nas, naszego życia i naszych kłopotów - bez wody.

Z.W. Kundzewicz (2000) wziął tytuł swej książki o problemach wodnych świata i „Dziadów” Mickiewicza: _<rAch, jak mnie pragnienie pali, gdyby mała wody miarka!”

Wykorzystując taki sposób ujęcia zagadnień wodnych, przytoczmy na wstępie wypowiedź Afrykanina z Sahelu: „Pustynia nauczy cię jednego - że jest coś, czego można pragnąć i kochać bardziej niż kobietę. To jest woda". Warto zacytować jeszcze fragment pieśni pasterzy - wędrowców z Północnej Afryki: „Moja ojczyzna? Moja ojczyzna jest lam, gdzie właśnie pada deszcz” (za Kapuścińskim, „Heban”, str. 335 i 213).

W naszej ojczyźnie deszcz pada dość często, choć rzadko się zdarza, by opady spełniały zapotrzebowanie rolników i ogrodników, leśników i strażaków, kierowców i turystów... Na ogól bywa za mokro bądź za sucho. Niebo przeważnie zasnuwają szare chmury, ale zdarza się przecież, że po błękicie nieboskłonu przesuwają się białe obłoki - i taką pogodę my, mieszkańcy pochmurnej strefy, lubimy najbardziej: „U nas dość głowę podnieść: ileż to widoków! Ileż scen i obrazów z samej gry obłoków!" (Mickiewicz, „Pan Tadeusz”).

Estetyczne wrażenia i emocje, związane z obserwacją chmur, oczekiwaniem na deszcz czy poruszaniem się w zamieci śnieżnej spowodują, być może, iż postaramy się także poznać naturę zjawisk hydrometeorologicznych. Jak zmieniają się stany skupienia wody w atmosferze, dlaczego tworzą się chmury i co skłania je do zraszania ziemi kroplami deszczu? W tym rozdziale prezentujemy informacje o parze wodnej, chmurach i mgłach, opadach i osadach, o pokrywie śnieżnej... Podajemy elementarne fizyczne wyjaśnienia zjawisk i procesów, dotyczących obiegu wody w atmosferze. Przedstawiamy też m.in. klasyfikację chmur, pozwalającą zidentyfikować je na niebie.

5.1. Atmosferyczne ogniwo obiegu wody w przyrodzie

Obecność wilgoci w składzie atmosfery stanowi rezultat globalnego procesu krąże-tu i przemian fazowych wody w przyrodzie. Możemy powiedzieć, że woda „przepływa”

73