85290 skanuj0009 (12)

68

68

su ujawniania istoty jego konstrukcji, tj. coraz głębszego wnikania czytelnika w jego wewnętrzne reguły — zachwiać takim przeświadczeniem i wprowadzić implicite informację w rodzaju: to jest tekst w istocie współczesny i jego „sensy historyczne” są także współczesne; należy więc je czytać w perspektywie współczesnej, stale przy tym pamiętając o ich historycznej genezie i rdzennej przynależności. Rozmowa na Wielkanoc okazuje się w ten sposób swoistą metaforą historyczną.

Jest również nauką czytania historii kultury; historii rozumianej nie jako przeszłość, która już nie istnieje, bo „przebrzmiała”, lecz jako przeszłość, która ciągle na nowo się staje lub choćby tylko ma zawsze szansę na nowo się stawać, czyli zmieniać się, wchodzić w aktualną tradycję, tyle że wziętą w historyczno-semiotyczny cudzysłów, który wszakże niczego nie unieważnia, a jest jedynie znakiem historycznego dystansu, interpretacji „z zewnątrz” tego, co „uwewnętrznione”.

4 Jeśli za Sławińskim rozumieć proces formowania się tradycji jako „projekcję diachronii w synchronię”²³, jako nieustannie dokonującą się w historii literatury i stanowiącą jej siłę motoryczną interpretację przeszłości literackiej — tak, by coraz inne jej elementy uobecniały się, ożywały i przekształcały w kolejnych teraźniejszościach, to podstawową cechą tradycji będzie, by tak rzec, jej status present per-fect: stan rzeczy, który już się wprawdzie dawniej dokonał, ale który nadal, „teraz”, trwa i zachowuje aktywną moc. W takim razie każda stylizacja historyczna (nie tylko akceptatywna, również np. parodia) byłaby próbą nadania statusu present perfect faktom umiejscowionym aktualnie nie w perfectum, ani też w imperfectum, jak przy naturalnych kontynuacjach dziedzictwa literackiego, ale w plusąuam-perfectum, a więc wyraźnie poza obszarami zaktualizowanej czy żywej tradycji (żywej także ze względu na procesy czytelnicze, przebiegające bez elementu historycznego dystansu), czyli poza repertuarem form i stylów, które w świadomości literackiej danego okresu funkcjonują jako aktywne, sprawne informacyjnie, pozwalające się drogą „naturalnych”, bezkolizyjnych modyfikacji artystycznie zastosować (i w analogiczny sposób czytać) bez popadania w konieczność

²³ Zob. J. Sławiński, Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim (1967), W: Dzieło. Język. Tradycja, Warszawa 1974.

ich reifikacji, tj. eksponowania aspektów metajęzykowych, jako ramy informacyjnej, i ewokowanego stylu, jako przedmiotu informacji.

Wszelkie podjęcie i ustanowienie tradycji przez określony akt twórczy (względnie homogenny zespół takich aktów, tworzących szkołę, prąd itp.), a więc wszelka mobilizacja historycznych kontekstów wokół takiego aktu — stanowi zarazem określoną transfigu-rację podjętego stylu (czy zespołu stylów, form gatunkowych, języków itp.). Efektem takiej transfiguracji jest zaś nowy styl.

Natomiast stylizacja jest taką transfiguracją stylu przeszłości, która w rezultacie nie daje stylu jednorodnego i pełnoprawnego, lecz, jak to wyżej określiłem, cudzysłowowy, na ogół (poza pastiszem) jawnie synkretyczny; styl, którego rozumienie wymaga uobecnienia przynajmniej dwóch heterogennych, niesprowadzal-nych nawzajem do siebie systemowych kontekstów; innymi słowy — przestrzeń intertekstualna utworu stylizowanego jest również heterogenna, i to w sposób homologiczny względem stylistycznej (semiotycznej) heterogenności wewnętrznej konstrukcji utworu. Naturalna kontynuacja dziedzictwa kulturowego polega przede wszystkim na tym, że elementy stylistyczne Języków” przeszłości, formy innosystemowe włącza bezkolizyjnie w nowy kontekst, czyni je składnikami aktualnego Języka”, aktualnych kodów twórczości. Stylizacja wnosi te pochodzące z plusąuamperfectum formy czy style na terytorium własnej współczesności, ustosunkowuje do innych form i całych systemów stylistycznych już tam funkcjonujących, włącza w intersemiotyczne relacje, ale podkreśla równocześnie ich systemową odrębność, ich genetyczne, rdzenne piętno se-miotyczne.

Wszelkie podjęcie tradycji (przyłączenie się do niej, ustanowienie jej, jej aktualizacja) wiąże się nieodzownie z jej interpretacją. W przypadku stylizacji interpretacja ta ma jednak charakter szczególny. Wynika to właśnie z faktu, że stylizacja dokonuje się zawsze w perspektywie, którą określa funkcja metajęzykowa; że nigdy nie możemy się tu — jako odbiorcy — znaleźć wewnątrz tego języka (stylu), którym utwór do nas przemawia, który ewoku-je, znajdując się równocześnie wraz z całym tym stylizowanym ,językiem” wewnątrz Języka” innego, jaki stanowi zasadnicze narzędzie i pole aktualnej komunikacji artystycznej i tym samym wirtualnie założonych aktów lektury, tj. języka, wewnątrz którego my się, jako czytelnicy, znajdujemy.

Stąd gruntowna zmiana funkcji form stylizowanych w stosunku do rdzennych funkcji ich historycznych prototypów — do czego

.......

f