img077 (19)

82, i

PL 41 152 SEL 40 1,229

1046 b 4 nn

432 b 5 nn

PL 42 1018

1.    Augustyn powiada bowiem w 5 księdze swego dzieła O państwie Bożym ^ł, że jeżeli coś jest konieczne, to nie jest już dobrowolne. Ale wszystko, czego wola pożąda, jest dobrowolne. Wobec tego żadna z tych rzeczy, których pożąda wola, nie jest upragniona w sposób konieczny.

2.    Zdaniem Filozofa¹ władze rozumne odnoszą się do tego, co się sobie wzajemnie przeciwstawia. Ale wola jest władzą rozumną, gdyż — jak czytamy w 3 księdze O duszy '■* — wola tkwi w rozumie. Wola odnosi się więc do tego, co się sobie wzajemnie przeciwstawia — a zatem ku niczemu nie kieruje się z konieczności.

3.    Dzięki woli jesteśmy panami naszych czynów. Ale nie jesteśmy panami tego, co się dzieje w sposób konieczny. A więc akt woli nie może się dokonywać z konieczności.

TYM POGLĄDOM sprzeciwia się jednak to, co mówi Augustyn w 13 księdze O Trójcy², że u wszystkich jest jedna wola u> dążeniu do szczęśliwości. Gdyby zaś to dążenie nie było konieczne, lecz przygodne, to przynajmniej u niektórych byśmy go nie spotykali. Istnieje więc coś, czego wola chce w sposób konieczny.

O KONIECZNOŚCI można mówić wc wielu znaczeniach.

1.    Dicit enim Augustinus, in 5 de Civ. Del, quod si aliqud est ne-cessarium, non est voiuntarium, Sed omne quod voluntas appetit, est voluntarium. Ergo nihil quod voluntas appetit, est necessario deside-ratum,

2.    PRAETEREA, potestates rationales, secundum Philosophum, se habent ad opposita. Sed voluntas est potestas rationalis: quia, ut di-citur in 3 de Anima, voluntas in ratione est. Ergo voluntas se habet ad opposita. Ad nihil ergo de necessitate determinatur.

3.    PRAETEREA, secundum voluntatem sumus domini nostrorum actuum. Sed eius quod ex necessitate est, non sumus domini. Ergo actus voluntatis non potest de necessitate esse.

SED CONTRA est quod Augustinus dicit, in 13 de Trin., quod bea-titudinem omnes u na volv.nta.te a ppetunt. Si autem non esset necessa-rium sed contingens, deficeret ad minus in paucioribus. Ergo voiun-tas ex necessitate aliquid vult.

RESPONDEO dicendum quod necessitas dicitur multipliciter. Ne-

Konieczne jest bowiem to, co nie może nie być. Ale to przy- 82 sługuje czemuś raz z racji jakiejś zasady wewnętrznej: bądź materialnej, gdy mówimy np., że wszelki byt złożony z elementów przeciwnych z konieczności musi ulec zniszczeniu; bądź też formalnej, gdy np. powiadamy, że trójkąt musi mieć sumę kątów równą dwom kątom prostym. Taką jest konieczność naturalna i bezwzględna. — Drugi raz to, że jakaś rzecz nie może nie być, przysługuje jej dzięki jakiemuś czynnikowi zewnętrznemu, który jest albo przyczyną celową, albo sprawczą. Dzięki przyczynie celowej, gdy np. ktoś bez tego czynnika zewnętrznego nie może w ogóle względnie nie może zadowalająco osiągnąć jakiegoś celu; w tym znaczeniu powiadamy, że pokarm jest konieczny do życia, a koń do przebycia drogi. Ta kohieczność bywa nazywana koniecznością celową, którą określa się też niekiedy jako użyteczność. — Dzięki zaś przyczynie sprawczej przysługuje to czemuś w wypadku, gdy np. ktoś jest zmuszony przez jakiś czynnik, działający nań tak, że nie może on uczynić niczego, co by się czynnikowi temu sprzeciwiało; nazywa się to koniecznością z przymusu.

Otóż ta konieczność z przymusu sprzeciwia się całkowicie woli. Mówimy bowiem, że zniewolenie to czynność sprzeciwiająca się skłonności rzeczy. Samo zaś poruszenie woli jest pewną skłonnością ku czemuś. I podobnie jak nazywamy coś naturalnym, ponie-cesse est enim quod non potest non esse. Quod ąuidem convenit ali-cui, uno modo ex principio intrinseco: sive materiali, sicut cum dici-mus quod omne compositum ex contrariis necesse est corrumpi; sive formali, sicut cum dicimus quod necesse est triangulum habere tres angulos aeguales duobus rectis. Et haec est necessitas naturalis et absoluta. Alio modo convenit alicui quod non possit non esse, ex ali-quo extrinseco, vel fine vel agente. Fine quidem, sicut cum aliąuis non potest sine hoc conseąui, aut bene conseąui finem aliquem: ut cibus dicitur necessarius ad vitam, et equus ad iter. Et haec vocatur necessitas Jints; ąuae interdum etiam utilitas dicitur. — Ex agente autem hoc alicui convenit, sicut cum aliąuis cogitur ab aliąuo agente, ita quod non possit contrarium agere. Et haec vocatur necessitas coactionis.

Haec igitur coactionis necessitas omnino r e -pugnat voluntati. Nam hoc dicimus esse violentum, quod est contra inclinationcm rei. Ipsae autem motus voluntatis est inclinatio ąuaedam in aliąuid. Et ideo sicut dicitur ałiąuid naturale quia est se-

14 — Traktat o człowieku 403

1

- Metophys Q, 2    * De Trin 13, 4

2

De civ De i 5, 10 J De an 3, 9