IMG208

Istoty organiczno-fantastyczne

Prócz organizmów rzeczywistych secesja przedstawiała również organizmy fantastyczne - istoty zrośnięte z kształtów ludzkich i zwierzęcych lub z kształtów różnych zwierząt. Najczęściej były to postacie wywodzące się z mitów antycznych - fauny, satyry, centaury, sfinksy, pegazy, chimery³⁶. Jedno z głównych czasopism, propagujących secesję, nazywało się „Pan” - od kozłonogiego bożka z orszaku Dionizosa, bożka, będącego uosobieniem żywiołowej radości życia, bujnego, nieokiełznanego życia animalnego. Dwa inne czasopisma tego okresu, wychodzące w Polsce, nazywały się „Chimera” i „Sfinks”. Upodobanie do faunów, satyrów i centaurów, istot pół ludzkich, pół zwierzęcych, będących uosobieniem strony podludzkiej w człowieku, łączyło secesję ze sztuką fantastyczno-symboliczną końca XIX wieku (Bócklin, Stuck, Jacek Malczewski, w pewnej mierze również Rodin, w poezji Mallarme: ,,L’apres midi d’im faunę”, 1876).

Biomorflzacja

Secesyjne uwielbienie świata organicznego znalazło wyraz nie tylko w stosowaniu motywów roślinnych i zwierzęcych, ale również w upodobnianiu dzieł zdobnictwa lub architektury albo ich części do istot żywych lub ich narządów. Czynność tę, spotykaną w wielu kręgach artystycznych i epokach, nazwijmy „biomorfizacją”. W zależności zaś od tego, czy mamy upodobnienie do roślin, zwierząt lub ludzi, rozróżnijmy „fitomorfizację”, „teriomorfizację” i „antropomorfizację”³⁷. Za przykład antropomorfizacji mogą służyć kariatydy świątyń greckich lub urny peruwiańskie w kształcie głów ludzkich; za przykład teriomorfizacji - ukształtowane na podobieństwo paszcz zwierzęcych rzygacze katedr gotyckich; za przykład fitomorfizacji — głowice kolumn egipskich w kształcie kwiatów lotosu.

Dla secesji szczególnie znamienna była fitomorfizacja. Galie kształtował nieraz wazon jako koronę kwiatu, jako bulwę, torebkę nasienną lub owoc - dynię, kawon, melon lub pomidor. Edmond Lachenal wykonał wazon z kamionki, pokrytej zieloną i brunatną polewą, w kształcie tykwy (Frankfurt nad Menem, Museum fur Kunsthandwerk). Tiffany nadawał swym butlom lub kielichom formy kwiatów, a Horta -metalowym lub szklanym oprawom żarówek elektrycznych formy irysów i orchidei. Gaudi w Casa Mila nadał kominom formy olbrzymich pąków i kwiatów. W niewielkim pałacyku łódzkim przy ulicy Wólczańskiej 31 filary ganku zostały ukształtowane jako drzewa, z owocami w górze, z korzeniami na dole (1903).

Częsta jest również w secesji antropomorfizacja, w szczególności nadawanie częściom naczyń lub sprzętów kształtów nagich postaci kobiecych. Tak np. ceramik amerykański A. van Briggle, czynny w Colorado Springs, wyrabiał około 1900 r. wazony, których ścianki przechodziły w nagą postać kobiecą, oplatającą ramionami i włosami wylew naczynia (Connecticut, kolekcja Roberta Kocha; fotografia w Museum of Modem Art w Nowym Jorku). Jan Szczepkowski dał uchom jednej ze swych waz kształty nagich kobiet (Kraków, Muzeum Narodowe).

Stosunkowo rzadziej spotykamy w sztuce secesyjnej teriomorfizację. Galie nadawał niekiedy swym wazonom i czarom kształt muszli ślimaka (czara kryształowa w formie muszli, 1899, Nancy, Musee de 1’Ćco-le de Nancy) lub kurzego jajka. Tiffany, wzorując się na perskim rozpylaczu perfum, ukształtował jeden ze swych wazonów z zielonkawoniebieskiego szkła jako popiersie pawia, z długą szyją i otwartym dziobem (1897, Paryż, Musee Municipal d’Art Moderne; inny egzemplarz: Sztokholm, Nationalmuseum; perski rozpylacz perfum, który służył za wzór: Londyn, Victoria and Albert Museum). Laliąue nadał emaliowanej rękojeści jednego ze swych lusterek kształt chrząszcza (1900, Frankfurt nad Menem, Museum fur Kunsthandwerk).

Niekiedy wreszcie artyści secesyjni tworzyli kształty, które nie przypominały żadnych określonych roślin lub zwierząt albo ich narządów, lecz swymi miękkimi, okrągłymi bryłami lub płynnymi, krzywymi liniami sugerowały formy organizmów i przebiegające w nich procesy życiowe. Secesyjne wazony szklane, kamionkowe lub porcelanowe przywodzą nieraz na myśl, podobnie jak wazony chińskie, nabrzmiewające pąki roślinne. Poręcze foteli Pankoka zdają się prężyć, ich nogi - wypuszczać z siebie korzenie. Pręty

184