1. SKAŁY MAGMOWE

2. SKAŁY OSADOWE ILASTE

3. CHARAKTERYSTYKA SKAŁ POCHODZENIA LODOWCOWEGO

4. MINERAŁY ILASTE POWSTAWANIE , WŁAŚCIWOŚCI

5. CHARAKTERYSTYKA GLIN ZWAŁOWYCH

6. CHARAKTERYSTYKA SKAŁ MACIERZYSTYCH GLEB POCHODZENIA EOLICZNEGO

7. POWSTAWANIE I CHARAKTERYSTYKA SKAŁ METAMORFICZNYCH

8. PROCESY WIETRZENIA CHEMICZNEGO

9. ETAPY TWORZENIA SIĘ SKAŁ OSADOWYCH

10. WAPIENIE POWSTAWANIE SKŁAD MINERALNY

11. SKAŁY DROBNOOKRUCHOWE POWSTAWANIE SKŁAD

12. SKAŁY OSADOWE POCHODZENIA CHEMICZNEGO

13. WARUNKU POWSTAWANIA TORFÓW , RODZAJE TORFÓW

14. CHARAKTERYSTYKA MARGLI I OPOK SKŁAD MINERALNY

15. ROLA TRANSPORTU W POWSTAWANIU SKAŁ OSADOWYCH

16. WIEK SKAŁ MACIERZYSTYCH NA TERENIE POLSKI

17. SKAŁY OSADOWE POCHODZENIA ORGANICZNEGO

18. PORÓWNANIE GRANITÓW I BAZALTÓW , SKŁAD

19. CHARAKTERYSTYKA STRUKTURY GLEB

20. ROLA SKŁADU GRANULOMETRYCZNEGO W KSZTAŁTOWANIU SIĘ WŁAŚCIWOŚCI GLEB

21. RODZAJE SORBCJI W GLEBIE

22. CHARAKTERYSTYKA KOMPLEKSU SORBCYJNEGO GLEB

23. SORBCJA WYMIENNA W GLEBACH

24. KWASOWOŚĆ GLEB , CZYNNIKI ZAKWASZAJĄCE GLEBĘ

25. POWSTAWANIE I WŁAŚCIWOŚCI PRÓCHNICY

26. SKŁAD FRAKCYJNY PRÓCHNICY, BUDOWA I WŁAŚCIWOŚCI

27. KWASOWOŚĆ GLEB I CZYNNIKI ZAKWASZAJĄCE GLEBĘ

28. WPŁYW PRÓCHNICY NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ WŁAŚCIWOŚCI GLEB

29. CHARAKTERYSTYKA ZWIĄZKÓW HUMUSOWYCH WCHODZĄCYCH W SKŁAD PRÓCHNICY

30. MIKROPIERWIASTKI WYSTĘPUJĄCE W GLEBACH

31. FORMY WYSTĘPOWANIA W GLEBACH MIKROPIERWIASTKÓW

32. KOŁOWY OBIEG PIERWIASTKÓW W SIEDLISKACH LEŚNYCH

33. SKŁAD I ROLA IŁU KOLOIDALNEGO W KSZTAŁTOWANIU WŁAŚCIWOŚĆI GLEB

34. WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE GLEB ( GĘSTOŚĆ, CIĘŻAR , POROWATOŚĆ I INNE)

35. BILANS WODNY W ŚRODOWISKU .

36. STRUKTURA GLEB W STOSUNKU WODNO POWIETRZNYM

37. FORMY WODY W GLEBIE , SIŁA WIĄZANIA

38. ROLA ORGANIZMÓW ŻYWYCH W PROCESIE GLEBOTWÓRCZYM

39. GŁÓWNE ZASADY NAWOŻENIA GLEB

40. OMÓWIĆ CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE

41. RZĄD GLEB GLEJO- BIELICZNYCH , PODZIAŁ

42. RZĄD GLEB SŁABO WYKSZTAŁCONYCH

43. RZĄD GLEB WAPNICOWYCH PODZIAŁ

44. RĘDZINY , MIEJSCE W SYSTEMATYCE GLEB

45. RZĄD GLEB CZARNOZIEMNYCH PROCES GLEBOTWÓRCZY

46. RZĄD GLEB BRUNATNOZIEMNYCH PROFIL TYPY I WŁAŚCIWOŚCI GLEB

47. GLEBY BRUNATNE , MIEJSCE W SYSTEMATYCE

48. GLEBY PŁOWE SYSTEMATYKA BUDOWA

49. RZĄD GLEB BIELICOZIEMNYCH TYPY I WŁAŚCIWOŚCI

50. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁU GLEB AUTOGENICZNYCH

51. CHARAKTERYSTYKA GLEB Z RZĘDU GLEB ZABAGNIONYCH

52. CHARAKTERYSTYKA GLEB Z RZĘDU GLEB BAGIENNYCH

53. RZĄD GLEB POBAGIENNYCH

54. DZIAŁ GLEB NAPŁYWOWYCH

55. GLEBY ANTROPOGENICZNE PODZIAŁ

56. DZIAŁ GLEB HYDROGENICZNYCH WARUNKI

57. JEDNOSTKI TAKSONOMICZNE W SYSTEMATYCE

58. OMÓWIĆ DWA WYBRANE PROCESY GLEBOTWÓRCZE

59. EROZJA GLEB WARUNKI SPRZYJAJĄCE I ZAPOBIEGAJĄCE

60. WPŁYW PRZEMYSŁU NA ŚRODOWISKO

61. ŹRÓDŁA CHEMICZNEGO SKAŻENIA GLEB

62. TYPY PRZEKSZTAŁCEŃ GLEB POWODOWANYCH PRZEZ CZŁOWIEKA

63. PRZYCZYNY ZAKWASZENIA GLEB

64. PRZEKSZTAŁCENIA MECHANICZNE GLEB SPOWODOWANE PRZEZ CZŁOWIEKA

65. NAGROMADZENIE METALI CIĘŻKICH W GLEBACH

66. PRZYCZYNY ZMNIEJSZANIA SIĘ POWIERZCHNI GLEB POD LAS

67. GŁÓWNE PRZYCZYNY DEWASTACJI GLEB LEŚNYCH

68. ODMIANY MAP GLEBOWYCH I ZASTOSOWANIE

69. ZASOBNOŚC I ŻYZNOŚĆ GLEB

70. PROBLEMY REKULTYWACJI GLEB ZDEGRADOWANYCH PRZEZ CZŁOWIEKA

1. SKAŁY MAGMOWE.

Charakteryzują się dużym zróżnicowaniem składu chemicznego . Najważniejsze składniki to krzemiany i glinokrzemiany , którym towarzyszy krzemionka, występująca najczęściej w postaci krystalicznej jako kwarc . Skały magmowe powstają w wyniku krystalizacji magmy, zarówno wewnątrz skorupy ziemskiej , jak i na jej powierzchni. Przyczyną krystalizacji, a tym samym tworzenia się skał jest obniżenie temperatury i ciśnienia w wyniku przemieszczenia się magmy w wyższe i chłodniejsze strefy Ziemi. Skały głębinowe- tzw. plutoniczne tworzą w głębi litosfery w wyniku powolnego krzepnięcia magmy. Charakteryzują się dobrze wykształconymi kryształami poszczególnych minerałów, czyli są grubokrystaliczne. Należą do nich perydotyty, gabra, dioryty, sjenity, granity. Skały wylewne tzw. wulkaniczne, chemiczne, i mineraologiczne odpowiadające skałom głębinowym , powstają w wyniku gwałtownego wydobywania się na powierzchnię i zastygania lawy , z której ulatniają się szybko składniki lotne. .

2. SKAŁY OSADOWE ILASTE : STRUKTURA , SKŁAD MINERALNY.

-OKRUCHOWE ILASTE: należą tu utwory różnoziarniste , zawierające ponad 50% części spławialnych i duże ilości frakcji pyłowej do 40%. Mogą one zawierać nieznaczną domieszkę drobnego piasku.

IŁY dzielą się na wietrzeniowe i pochodzenia wodnego. Powstają one w wyniku wietrzenia łupków ilastych, iło-łupków i innych skał. Zawierają najczęściej SiO₂ Al₂O₃ , Fe₂O₃, Ca CO₃, K, Na, kwas fosforowy . Na iłach wietrzeniowych powstają ciężkie głębokie urodzajne gleby. IŁY WODNEGO POCHODZENIA występują najczęściej na terenach nizinnych. W Polsce najbardziej rozpowszechnione są tzw. iły warwowe (wstęgowe)- wyraźna budowa warstwowa ( warstewki jaśniejsze i ciemniejsze). Dwie warstwy w ciągu roku, ciemna zima, jasna lato. Ilastymi skałami macierzystymi gleb na obszarze nizinnym Polski są także iły trzeciorzędowe tzw. iły poznańskie inaczej iły pstre; na nich ciężkie zasobne gleby typu brunatnego, siedliska lasu świeżego. GŁÓWNYMI SKŁADNIKAMI SĄ ; krzemiany pakietowe-minerały ilaste powstają w wyniku wietrzenia glinokrzemianów, głównie skaleni i łyszczyków podczas różnych etapów sedymentacji, diagenezy. Minerały ilaste charakteryzują się dużym podobieństwem składu chemicznego i struktury oraz małą ilością ziaren. Tworzą nieraz struktury mieszane. Ze wzgl. na wielkość ziaren których średnica jest mniejsza od 0.01 mm , struktura skał ilastych jest określona jako pelitowa.

3. CHARAKTERYSTYKA SKAŁ POCHODZENIA LODOWCOWEGO:

GLINA ZWAŁOWA:stanowi materiał osadzony przez lodowiec kontynentalny, tworzy moreny denne. Charakteryzują się złym wysortowaniem ziaren, szczególnie w starszych glinach mogą występować grubsze frakcje mechaniczne. Gliny lodowcowe występują w Polsce na Niżu w osadach plejstoceńskich i są skałami macierzystymi gleb. W skałach ilastych mają wyjątkowo strukturę różnoziarnistą zawierają ok. 20% drobnych i 80% grubszych odłamków skał macierzystych bądź nawet głazów. Może być silnie piaszczyste lub żwirowate. Powstają na nich gleby dobre i bardzo dobre, zasobne w kationy zasadowe. W Polsce na znacznych terenach tworzą płaszcz grubości 200m. IŁY WARWOWE ( wstęgowe) tworzą się w zastoiskach po ustępującym lodowcu. Utwory te są bardzo drobne-ilaste i mułkowe, pochodzą głównie z materiału transportowanego przez lodowiec. Charakteryzują się zaś głównie strukturą pakietową o ziarnach różnego kształtu a teksturą warstwową. Tworzą żyzne gleby. UTWORY KAMIENISTE I ŻWIROWE. Występują na obszarach moreny czołowej. Utwory te budują czasem duże wały pagórkowate lub tam gdzie moreny zostały rozmyte, tworzą rozległe pola kamieniste. Materiał kamienisty i żwirowy składa się z elementów wymodelowanych przez działalność lodowca, lekko zaokrąglonych lecz niezbyt gładkich kształtów, dlatego łatwiej wietrzeją niż utwory wodnego pochodzenia. Zawierają często części ilaste, węglan wapnia, tworzą urodzajne siedliska boru mieszanego i lasu. PIASKI : na obszarach pokrytych lodowcem w wyniku przemycia glin zwałowych przez wody topniejącego lodowca. Charakteryzują się różnoziarnistością i są słabo obtoczone. Zasadniczy skład to kwarc, zawierają domieszki glinokrzemianu i krzemianu, czasem węglan wapnia, tworzą żyzne gleby. PIASKI SANDROWE: zostały osadzone przez wody topniejącego lodowca. Są one bardziej równoziarniste niż piaski zwałowe. Składają się wyłącznie z ziaren kwarcu, a więc tworzą się na nich gleby słabszej jakości.

4. MINERAŁY ILASTE : POWSTAWANIE, WŁAŚCIWOŚCI I ROLA W GLEBACH.

Minerały ilaste powstają na skutek wietrzenia chemicznego, pod wpływem wody i CO2, pierwotnych materiałów magmowych, części minerałów skał osadowych, niektórych minerałów krzemianowych skał metamorficznych. ILLT: Powstaje w czasie wietrzenia chemicznego skaleni potasowych lub sodowo wapniowych. MONTMORYLONIT może powstać również bezpośrednio z krzemianów magnezu i żelaza np. getytu. CHLORYTY ; powstają przez wietrzenie pierwotnych krzemianów magnezu i żelaza tj z angitów, amfiboli i biotytu w wyniku tzw. Procesu chlorytyzacji, który polega w przypadku np. biotytu na usunięciu związanego międzypakietowo potasu i wprowadzeniu do przestrzeni międzypakietowych Mg₂ (OH)₄ . Minerały z grupy kaolinitu i antygorytu -powstają ze skaleni w wyniku procesów kaolinizacji. 2 KALSi₂O₂+ 2H₂ O + CO₂ H₂Al₂ Si₂ O₈ * H₂O

Oligoklaz kaolinit

ROLA W GLEBACH

1. Zdolność przetrzymywania składników pokarmowych roślin

2. Wpływ na stosunki wodne.

3. Wpływ na właściwości fizyczne, chemiczne i fizykochemiczne gleb

4. Stanowią źródło przyswajalnego dla roślin potasu ( illit)

5. Wpływ na strukturę glebową, wielkość pęcznienia i kurczenia się gleby.

6. Wpływają na właściwości sorbcyjne.

WŁAŚCIWOŚCI: duża plastyczność, zdolność pęcznienia , pojemność sorpcyjna, hydrofilność.

5. CHARAKTERYSTYKA GLIN ZWAŁOWYCH

Skład mineralny i granulometryczny, wiek i występowanie na terenie Polski. GLINY ZWAŁOWE; stanowią materiał osadzany przez lodowiec kontynentalny, głównie w postaci moreny dennej. Płaszcz utworów lodowcowych na niżu europejskim jest gruby , zbudowany z niebieskawych lub czerwonawych glin, niekiedy wapnistych, w niektórych przypadkach z dużą ilością bloków skalnych i otoczaków. Występuje tu duża ilość ziaren skaleni, mik i innych krzemianów. Glina zwałowa charakteryzuje się złym wysortowaniem ziaren , przede wszystkim w glinach starszych mogą występować wszystkie grubsze frakcje mechaniczne. Gliny lodowcowe występują w osadach plejistoceńskich na niżu polskim i są skałami macierzystymi gleb.

• CHARAKTERYSTYKA SKAŁ MACIERZYSTYCH GLEB POCHODZENIA EOLICZNEGO

Eoliczne formy są to formy na powierzchni ziemi powstałe w wyniku niszczącej lub budującej działalności wiatru np. wydmy. PIASKI WYDMOWE : są to utwory najmłodsze powstające nawet współcześnie na obszarach piaszczystych np. na wybrzeżach morskich w wyniku sortującej działalności wiatru. Składają się niemal wyłącznie z ziaren kwarcu, są doskonale rozsortowane, prawie całkowicie pozbawione części spławialnych i dlatego zazwyczaj zupełnie suche, łatwo są przemieszczane przez wiatr: wydmy ruchome. Na wydmach ustalonych roślinnością powstają gleby bardzo suche, przepuszczalne i jałowe np. monkery bielicowe, bór suchy, bór świeży.

LESS I SKAŁA PYŁOWA pochodzenia eolicznego występują na pd. Polski. Less odznacza się dużą zawartością części pyłowych, przy czym przeważa pył drobniejszy.

7.POWSTAWANIE I CHARAKTERYSTYKA SKAŁ METAMORFICZNYCH: SKAŁY METAMORFICZNE: powstają pod wpływem procesów metamorficznych ze skał magmowych a przede wszystkim osadowych MARMUR jest wynikiem metamorfizmu regionalnego i termicznego wapieni i dolomitów. 1 tekstura bezkierunkowa, masywna. 2 struktura ziarnista, kryształy dobrze widoczne gołym okiem 3 barwa różna 4 minerały występujące w przewadze to kalcyt i dolomit 5 charakterystyczne minerały tworzące: tremolit, diopsyt, oliwiny i inne krzemiany wapnia i magnezu. KWARCYT: powstaje w wyniku przeobrażania piaskowców, zlepieńców i czertów, jest wynikiem metamorfizmu kontaktowego i regionalnego 1 minerał główny -kwarc 2 charakterystyczne minerały towarzyszące : granat, miki, sylimanit 3 tekstura bezkierunkowa, masywna 4 struktura ziarnista, ziarna niewidoczne gołym okiem 5 duża twardość 6 często na powierzchni odłamków skalnych występują szczotki kwarcowe. SERPENTYNIT jest wynikiem metamorfizmu regionalnego( stopniowy wzrost nasilenia czynników metamorficznych)1 minerały występujące w przewadze: chryzotyl, antygoryt 2 charakterystyczne minerały towarzyszące oliwin i inne ciemne skały, skalenie, magnezyt, syderyt, talk, chromit 3 tekstura bezkierunkowa, masywna 4 struktura ziarnista, czasem włóknista, minerały trudno widoczne, 5 skały przedmetamorficzne: perydotyty, pirokseny.

8. PROCESY WIETRZENIA CHEMICZNEGO; Podstawowymi procesami powodowanymi przez hydrolityczne oddziaływanie wody są dealkalizacja i desilikacja a) przejście ortoklazu w kaolinit : 2KALSi₃O₈+ HOH H₂Al₂ Si₂ O₈ +4SiO₂

Desilikacja ortoklaz kaolinit krzemionka

b) HYDRATACJA proces przyłączania się cząsteczek wody do minerałów bezwodnych np. powstawanie gipsu przez przyłączenie się cząsteczki wody do anhydrytu:

CaSO₄+ 2H₂O = CaSO₄*2H₂O

c) KARBONATYZACJA proces wietrzenia chemicznego związanego z obecnością CO₂ np. przejścia wodorotlenku wapnia w węglan wapnia

Ca (OH)₂ +CO₂ CaCO₃ + H₂O

Karbonatyzacja przyspiesza rozpuszczalność węglanów.

9.ETAPY TWORZENIA SIĘ SKAŁ OSADOWYCH: WIETRZENIE - procesy a) utlenianie b) hydroliza c) karbonatyzacja d) hydratacja e) odwodnienie f) desilikacja. Skały skorupy ziemskiej i minerały pod wpływem czynników zewnętrznych: atmosfery, wody , organizmów żywych ulegają przemianom zwanym wietrzeniem. Wietrzenie może być: a) fizyczne (mechaniczne) -powodują rozpad skał , b) biochemiczne - prowadzi do rozkładu skał i minerałów. TRANSPORT ( segregacja) - przy udziale wody w postaci płynnej powoduje otoczenie i segregację materiału oraz dodatkowe zmiany w składzie chemicznym: a) wietrzenie bez transportu- nie ma segregacji zostają na miejscu wietrzenia b) produkty wietrzenia przemieszczają się pod wpływem siły grawitacji ( z góry na dół) c) transport wody cwyst. Segregacja produkty lżejsze unoszone dalej, cięższe zostają na miejscu ( grubo, średnio , drobnozierniste) d) transport przez wiatr ( eoliczny ) powstałe skały eoliczne-dokładna segregacja. e) transport przez lodowce OSADZANIE sedymentacja DIAGENEZA kompleks przemian złożonego osadu. Powstają lite formy skał osadowych. Najczęściej proces ten zachodzi przez zlepienie ziaren związkami chemicznymi, krążącymi w roztworach przenikających osady.

10.WAPIENIE: POWSTAWANIE, SKŁAD MECHANICZNY , WYSTĘPOWANIENA TERENIE POLSKI. Tworzą się zarówno w strefie przybrzeżnej jak i na otwartych oceanach. Są to najczęściej skały pochodzenia organicznego , które wytworzyły się z nagromadzonych na dnie morza skorupek i szkieletów wapiennych, głównie szkarłupni, mięczaków, otwornic. Węglan wapnia bywa wytrącany przez organizmy żywe z wody morskiej jako muł wapienny lub może być pochodzenia nieorganicznego. MINERAŁY; kalcyt, i dolomit. Wapienie nieorganogeniczne obejmują muszlowce, wapienie rafowe, kredę , wapienie jeziorne i wapienie oolitowe. MUSZLOWCE; zbudowane ze skorup małżów, szczątków szkieletów, ślimaków, ramionogów, szkarłupni. Główny minerał -kalcyt. Wapienie rafowe: korale, mszywioły, gąbki , Ca(CO)₃, w formie kalcytu. Kreda: kalcyt, chalcedon, opal,illity. Skały węglanowe występują głównie w Tatrach, Pieninach, Karpatach fliszowych, Zapadliskach Przedkarpackich na południowym obrzeżu Gór Świętokrzyskich w regionie śląsko-dąbrowskim, w Sudetach i na ich przedgórzu, na Wyżynie Lubelskiej. W niewielkich ilościach na Niżu Polskim.

11. SKAŁY DROBNOOKRUCHOWE: POWSTAWANIE, SKŁAD MINERALNY , WYSTĘPOWANIE.

Są to skały osadowe, są one produktami nagromadzania minerałów w strefie powierzchniowej skorupy ziemskiej. Do drobnookruchowych skał osadowych należą: mułki, lessy, mułowce.

MUŁKI są to skały osadowe podobne do piasków lecz o mniejszej średnicy ziarna ( od. 0,1- 0,01) niescementowane. Skład mineralny: kwarc, skalenie, minerały ilaste, wodorotlenki żelaza.

Tworzą się w wyniku transportu i sedymentacji wodnej w dolnym biegu rzeki, w jeziorach lub płytkich morzach. LESSY średnica ziaren zbliżone do mułków. Typowy utwór eoliczny. Skład mineralny: kwarc, glinokrzemiany, węglany wodorotlenki żelaza i glinu , cyrkon, rutyl i turmalin. MUŁOWCE podobne do piaskowców , uboższe w kwarc, bogatsze w wodorotlenki żelaza i minerały ilaste. Średnica ziaren od 0,1 - 0,01 mm . Tekstura bezładna lub kierunkowa. Środowisko sedymentacji podobne jest do środowiska niescementowanych mułków. Występowanie: Tatry, Karpaty fliszowe, zapadlisko podkarpackie, region Śląsko - krakowski, Sudety i ich podgórze, Góry Świętokrzyskie, Wyżyna Lubelska , Niż Polski.

12. SKAŁY OSADOWE POCHODZENIA CHEMICZNEGO: ... czyli ewaporaty powstają w zbiorowiskach wodnych po wytrąceniu się wapieni i dolomitów, gdy składniki mineralne po odprowadzeniu wody ulegają koncentracji. Są to skały jednomineralne ( gipsy, anhydryty, sól kamienna) lub wielomineralne ( sole potasowo- magnezowe ) . SÓL KAMIENNA : utwór monomineralny zbudowany głównie z halitu. Powstaje jako produkt krystalizacji z wody morskiej w lagunach lub płytkich morzach w klimacie gorącym i suchym. Spotyka się ją na obszarze między Karpatami a Górami Świętokrzyskimi. SKAŁY GIPSOWE I ANHYDRYTOWE struktura zbliżona jest do skał krystalicznych a tekstura bywa bezładna lub kierunkowa. Zbudowane są z gipsu alba anhydrytu w formie domieszki, wyst.: kwarc, kalcyt, dolomit, minerały ilaste, wodorotlenki żelaza. Skały gipsowe występują w południowej części Polski w kotlinie Nidy, a anhydrytowe w płn.zach części oraz na Dolnym Śląsku. Sole potasowo magnezowe a) sylwinity: sylwin + halit b) karnality: karnalit + halit, może towarzyszyć kizeryt lub anhydryt c) sole twarde : sylwin+ halit + anhydryt albo kizeryt. Wyróżniają się dużą skalą barw.

13.WARUNKI POWSTAWANIA TORFÓW:RODZAJE TORFOFWISKI I SKŁAD BOTANICZNY Torfy tworzyć się mogą w zbiornikach wodnych w warunkach nadmiernego uwilgotnienia z obumarłych szczątków organicznych mniej lub więcej rozłożonych i niekiedy zamulonych. TORFY TORFOWISK NISKICH: powstają w przepływowych dolinach rzecznych i jeziornych w warunkach nadmiernej wilgotności przy udziale ruchomych wód powierzchniowych bogatych w mineralne roztwory i zawiesiny. Odczyn słabo kwaśny lub obojętny. Popielność do 25 % suchej masy. Szczątki trzcin , turzyc, mchów rokietywych, sitowia, skrzypów. Torfy trzcinowe powstają ze szczątków trzcin; torfy turzycowe, drobnowłókniste i szarobrunatne, torfy olszynowe i torfy brzozowe. Torfy darniowe o dużym stopniu zamulenia. TORFY TORFOWISK WYSOKICH: tworzą się w bezodpływowych zagłębieniach w których nagromadzają się i pozostają bez ruchu wody opadowej ubogie w sole mineralne. Jest słabo wysycony zasadami, ma niską popielność (5-7 %). Roślinność: mchy sphagnowe, wełnianka pochwowa, bagno zwyczajne i pijanica. Przedstawiają niewielką wartość uprawową. TORFY TORFOWISK PRZEJŚCIOWYCH: posiadają właściwości pośrednie między torfami torfowisk niskich i wysokich. W podłożu torfowisk przejściowych leży przeważnie torf niski. Torfy turzycowe, leśne ( sosnowo-brzozowe) .

14. CHARAKTERYSTYKA MARGLI I OPOK: SKŁĄD MINERALNY I ZNACZENIE GLEBOTWÓRCZE.

W skład margli wchodzą: pelit kalcytowy, minerały ilaste, glaukonit, czasem autogeniczne skalenie, konkrecje pirytu, markazytu, fosforanów. Są skałami o barwie szarej , żółtej lub brunatnej. OPOKI zamiast minerałów ilastych domieszka opalowych resztek organicznych. Są jaśniejsze od margli . MARGIEL jest skałą wapienną z dużą domieszką minerałów ilastych, opoka natomiast jest zasobna w rozproszoną krzemionkę skrytokrystaliczną.

15.ROLA TRANSPORTU W POWSTAWANIU SKAŁ OSADOWYCH.

Transport zwietrzałego materiału wpływa na wielkość ,kształt i stopień obtoczenia ziarna. Transport wodny lub eoliczny prowadzi do wysortowania ziaren o pewnej wielkości, co uwidacznia się później w nowopowstałych skałach osadowych. Jednocześnie z transportem wodnym zachodzi sedymentacja. Procesy te powodują oddzielenie się minerałów grupy SiO₂ od grupy innych składników. Kwarc skupia się głównie w osadach piaszczystych. Glinokrzemiany rozkładają się i uwalniają glin, który przechodzi do roztworu w formie jonowej. W zależności od klimatu mogą powstawać minerały ilaste lub wodorotlenki glinu. Bogate w glin utwory tworzą zawiesiny, które są przenoszone i ulegają wytrąceniu pod wpływem elektrolitu. W podobny sposób następuje gromadzenie się żelaza przy wietrzeniu ciemnych minerałów skał krystalicznych.

16.WIEK SKAŁ MACIERZYSTYCH NA TERENIE POLSKI. Podstawowymi utworami macierzystymi gleb Polski są skały osadowe przede wszystkim czwartorzędu ( pleistocenu i w mniejszym stopniu holocenu) Do najpospolitszych skał czwartorzędowych należą okruchowe skały osadowe takie jak: glina zwałowa, piaski wodnolodowcowe, utwory pyłowe, utwory ilaste, występują gliny trzech zlodowaceń: KRAKOWSKIEGO ( najstarsze) ŚRODKOWOPOLSKIEGO, BAŁTYCKIEGO. Pyły pochodzenia wodnego- plejstoceńskie zlodowacenie. Początek powstawania torfowisk wiąże się ze schyłkiem okresu lodowcowego, chociaż rozwój ich następował głównie w holocenie , w niektórych regionach trwa aktualnie. Skały wapniowcowe- okresu kredowego. Osady wapniowcowe trzeciorzędowe- wyżyna Małopolska. Skały wapniowcowe starszych epok- góry Świętokrzyskie, Sudety, Pieniny i zachodnie Tatry.

17. SKAŁY OSADOWE POCHODZENIA ORGANICZNEGO: POWSTAWANIE I SKŁAD MINERALNY.

SKAŁY WAPIENNE I DOLOMITOWE - są to skały, które wytworzyły się z nagromadzonych na dnie morza skorupek i szkieletów wapiennych głównie szkarłupni, mięczaków i otwornic. Węglan wapnia bywa także wytrącany przez organizmy z wody morskiej jako muł wapienny. MUSZLOWCE I WAPIENIE KRYNOIDOWE kalcyt, aragonit, czasem dolomit, małe ilości kwarcu, glaukonitu i wodorotlenków żelaza. WAPIENIE RAFOWE: powstały z osiadłych organizmów o szkieletach wapiennych jak: korale, gąbki, niektóre glony . Głównym składnikiem jest kalcyt. Nie zawierają innych domieszek. KREDA PISZĄCA powstała z otwornic, glonów. Główny składnik: kalcyt, kwarc, chalcedon, opal, podrzędnie glaukonit, minerały ilaste. WAPIENIE PELAGICZNE z resztek otwornic, glonów i głowonogów. Główne składniki jw. + tlenki żelaza, glinu rodchrozyt ( wapienie pelagiczne)

18. PORÓWNANIE GRANITÓW I BAZALTÓW: SKŁAD CHEMICZNY POWSTAWANIE I STRUKTURA GRANITY: skały kwaśne , skała głębinowa struktura równoziarnista niekiedy porfirowata, bezładna, mninerały: kwarc, ortoklaz, mikroklin, plagioklaz, muskowit; wietrzeją dając gleby głębokie o składzie mechanicznym piasków gliniastych. BAZALTY: skały zasadowe wylewne, zbite drobnokrystalicznie struktura porfirowata, tekstura zbita wietrzejąc dają gleby gliniaste zasobne w składniki pokarmowe roślin. Minerały: plagioklazy, pirokseny, hornblenda, oliwin.

19. CHARAKTERYSTYKA STRUKTURY GLEB

Struktura gleby to rodzaj i sposób wzajemnego powiązania i przestrzenny układ elementarnych cząstek stałej fazy gleby.

I STRUKTURY NIEAGREGATOWE: cząstki gleby są albo ze sobą zlepione albo luźno ułożone w masie glebowej nie zauważa się naturalnej łupliwości. ROZDZIELNOZIARNISTA: ziarna glebowe nie zlepione żadnym spoiwem występują oddzielnie. SPÓJNA ( zwarta masa) gleba tworzy jednolitą masę, może być plastyczna, krucha, scementowana, amorficzna.

II STRUKTURY AGREGATOWE elementy strukturalne posiadają naturalne płaszczyzny łupliwości, zwane są grudkami lub agregatami. 1) SFEROIDALNE elementy strukturalne o kształcie kulistym o powierzchniach gładkich lub chropowatych, nie przylegających do otaczających je agragatów.

KOPROLITOWA agregaty głównie z ekstrementów bezkręgowców glebowych o nieregularnym kształcie. GUZEŁKOWA agregaty kuliste, porowate, trwale spojone. ZIARNISTA powstają głównie przez rozpad mechaniczny macierzystego materiału glebowego, agregaty prawie nieporowate.

2) FOREMNO WIELOŚCIENNE tworzą one wielościany foremne o gładkich lub chropowatych powierzchniach przylegających do sąsiednich agregatów. FOREMNO WIELOŚCIENNA OSTROKRAWĘDZISTA powierzchnie agregatów gładkie, naroża i krawędzie ostre, powstają np. w iłach, glinach ciężkich i średnich. FOREMNO WIELOŚCIENNA ZAOKRĄGLONA krawędzie i naroża zaokrąglone, często w glebach brunatnych na glinach średnich i lekkich. BRYŁOWA sztucznie wytworzona na skutek orki, agregaty duże nieregularne, chropowate.3) WRZECIONOWATE agregaty w kształcie graniastosłupów wydłużonych, w profilu układ pionowy. PRYZMATYCZNA agregaty to graniastosłupy wrzecionowate płasko ścięte. SŁUPOWA agregaty to graniastosłupy wrzecionowate o zaokrąglonych krawędziach i powierzchni górnej. 4) DYSKOIDALNE agregaty rozbudowane w kierunku osi poziomych. PŁYTKOWA płytki proste ułożone poziomo. SKORUPKOWA miseczkowato wklęsłe płytki. III STRUKTURY WŁÓKNISTE występują w słabo lub średnio zhumifikowanych torfach. GĄBCZASTA porowata masa wytworzona z torfów mechowiskowych słabo rozłożonych. WŁÓKNISTA w słabo rozłożonych torfach turzycowiskowych i szuwarowych. STOPNIE WYKSZTAŁCENIA STRUKTURY GLEBOWEJ AGREGATOWA SŁABA agregaty prawie nie do rozróżnienia. AGRAGATOWA ŚREDNIO TRWAŁA. Agregaty wyraźne lecz nie dają się wyróżnić w nie rozkruszonej glebie. AGREGATOWA TRWAŁA agregaty widoczne nawet w glebach nierozkruszonych.

20. ROLA SKŁADU GRANULOMETRYCZNEGO W KSZTAŁTOWANIU SIĘ WŁAŚCIWOŚCI GLEB Frakcja kamieni wpływa rozluźniająco na glebę. Zwiększa rozpuszczalność oraz umożliwia łatwiejsze przenikanie korzeni do głębszych warstw. Duża zawartość frakcji piasku zwiększa nadmierne przepuszczalność i przewiewność gleb. Gleby takie są zbyt suche i nie zapewniają dostatecznej ilości wody dla normalnego rozwoju roślin. Frakcja piasku skłądająca się głównie z ziaren kwarcu, zawiera bardzo małą ilość składników mineralnych niezbędnych dla roślin. Zwiększenie się w glebie iłu koloidalnego polepsza chemiczne właściwości gleby, zwiększa pojemność sorbcyjną w stosunku do kationów i do pewnego momentu poprawia fizyczne właściwości gleby. Nadmierna ilość tej frakcji pogarsza fizyczne właściwości gleby, czyni ją zbyt zwięzłą, nierozpuszczalną i trudną do uprawy mechanicznej.

21. RODZAJE SORBCJI W GLEBIE. SORBCJA zdolność do zatrzymywania

na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej cząsteczek wody, gazów, mikroorganizmów i jonów.

A) MECHANICZNA polega na mechanicznym zatrzymywaniu w przestworach kapilarnych gleb , zawiesin i mikroorgaznmów glebowych które mają większe rozmiary niż pory glebowe. Zależyy od składu mechanicznego, budowy , struktury . Znaczenie przy oczyszczaniu ścieków. b) fizyczna powoduje zatrzymywanie przez gleby całych molekuł pary wodnej, CO₂, tlenu, amoniaku oraz niektórych bakterii z tym rodzajem sorbcji jest związane powstawanie wody higroskopowej w glebie, zagęszczanie się roztworów wokół fazy stałej gleby oraz koagulacja koloidów. Zależy głównie od temperatury.

C) CHEMICZNA powstawanie w glebie nierozpuszczalnych związków. Ma szczególne znaczenie w przypadku anionów kwasu fosforowego, gdyż w glebie wytrącane są nierozpuszczalne fosforany żelaza, glinu i wapnia

Ca(HCO₃)₂ + CaH₄(PO₄)₂ Ca₂H₂(PO₄)₂ + 2H₂CO₃

Roztwór roztwór osad osad kw. węglowego

D) BIOLOGICZNA sorbonentami są żywe organizmy, zarówno rośliny wyższe jak i drobnoustroje glebowe, pobierają różne składniki pokarmowe. Pobieranie jest selektywne. Po obumarciu organizmy te ulegają rozkładowi uwalniając podobne składniki, które stają się przyswajalne dla roślin. Następuje magazynowanie niektórych składników próchnicy . Ma największe znaczenie dla azotu. Zbyt intensywna sorbcja może spowodować niedobór składników pokarmowych roślin w glebach.

D) WYMIENNA zdolność kompleksu sorbcyjnego do przyłączania jonów roztworu glebowego z jednoczesnym oddaniem innych jonów do roztworu. Jony zaabsorbowane są w stałej równowadze dynamicznej .

KS + nKCl KS +Mg²⁺ + 2Cl^- + 2Ca²⁺+ NaCl + HCl + (n-6) KCl

KS- kompleks sorbcyjny

22. CHARAKTERYSTYKA KOMPLEKSU SORBCYJNEGO GLEB. Kompleks sorbcyjny gleb zbudowany jest z koloidów glebowych, wśród których wyróżniamy minerały ilaste ( glinokrzemianowe grupy kaolinitu, montrymolitu, illitu), krystaliczne uwodnione tlenki żelaza i glinu, minerały bezpostaciowe, próchnicę oraz kompleksy ilasto- próchniczne. Zdolność sorbcyjna gleb gliniastych jest większa niż piaszczystych, gdyż jest to uzależnione od ilości drobnych cząstek koloidalnych, których w tych pierwszych jest więcej. Im mniejsze są cząstki glebowe , tym silniej zatrzymują one roztwór glebowy, tym samym ulegaja powstrzymaniu ich wyługowanie , a składniki roztworu glebowego na dłużej pozostają w strefie zasiegu systemu korzeniowego rośliny. Gleby piaszczyste, mają słabe zdolności sorpcyjne.

23.SORPCJA WYMIENNA W GLEBACH: POJEMNOŚĆ SORPCYJNA, STOPIEŃ WYSYCENIA ZASADAMI. Pojemność sorbcyjna gleb - całkowita ilość kationów wymiennych łącznie z jonami wodorowymi, która jest w stanie zaabsorbować 100g gleby ( T) . T= S+H ( suma kationów albit + suma wodoru) . Stopień wysycenia zasadami V= S/T * 100%. Pojemność sorbcyjna gleb wzrasta w większości przypadków wraz ze wzrostem pH. Wartość ta dla danej gleby i dla danego poziomu geologicznego jest stałą tak długo, jak długo nie nastąpi zmiana ilościowa i jakościowa kompleksu sorbcyjnego gleby. Zmienny jest tylko wzajemny stosunek S i H. Gleby sorpcyjne nie nasycone - zawierają w swym kompleksie sorbcyjnym większe ilości wymiennych jonów wodorowych. Gleby sorpcyjne nasycone- których kompleks sorpcyjny jest wysycony jonami Ca,Mg i in.Pojemność sorbcyjna gleb w stosunku do kationów jest wielkością zmienną, zależną od właściwości danej gleby.

24. KWASOWOŚĆ GLEB: CZYNNIKI ZAKWASZAJĄCE GLEBY, SPOSOBY NEUTRALIZACJI. KWASOWOŚCIĄ GLEBY nazywamy taki stan odczynu krążących w niej roztworów przy którym stężenie jonów wodorowych jest wyższe od stężenia jonów wodorowych . O zawartości jonów H⁺ w roztworze glebowym decydują kwasy: węglowy, siarkowy, fosforowy, octowy, szczawiowy, cytrynowy, a także fulwowe i huminowe. Spośród kwasów mineralnych duże znaczenie ma m.in. kwas węglowy, który w postaci anionu CHO²⁺ wydzielany jest przez korzenie roślin oraz powstaje przez rozpuszczenie się w roztworze glebowym bezwodnika tego kwasu ( CO₂) . Jony H⁺ mogą występować w roztworze glebowym oraz w najdrobniejszej części fazy stałej gleby w kompleksie sorbcyjnym . KWASOWOŚĆ CZYNNA pochodzi od jonów H⁺ występujących w roztworze glebowym . KWASOWOŚĆ POTENCJALNA wywołana jest przez jony H⁺ i jony Al²⁺ związane przez kompleks sorbcyjny gleby. Dzieli się na wymienną i hydrolityczną - kwasowość wymienna ujawnia się w wyniku działania na glebę roztworu soli obojętnej - o kwasowości hydrolitycznej decydują jony wodorowe i jony glinu silnie związane z cząsteczkami koloidalnymi kompleksu sorbcyjnego gleby. KWASOWOŚĆ WYMIENNA występuje w glebach w których stężenie jonów wodorowych mierzone w ln KCl jest mniejsze od 6 natomiast glin ruchomy pojawia się w glebach o pH poniżej 5,5 . Głównym zabiegiem odkwaszającym gleby jest wapnowanie przy użyciu węglanu wapnia, tlenku wapnia lub węglanu wapniowo- magnezowego. Stosowanie nawozów wapniowych w zależności od gatunku gleby. 25. POWSTAWANIE I WŁAŚCIWOŚCI PRÓCHNICY: próchnica powstaje z obumarłych szczątków roślin wyższych i niższych oraz zwierząt. Martwe resztki organiczne w wyniku działalności życiowej makro-, i mikrofauny oraz flory glebowej ulegają przekształceniu na prostsze związki organiczne, które następnie w wyniku odbywającej się prawdopodobnie biologicznej i fizykochemicznej syntezy przekształcają się w związki próchnicze. Proces przemiany martwej substancji organicznej pochodzenia roślinnego i zwierzęcego w próchnicę nazywa się HUMIFIKACJĄ. Próchnica wywiera ogromny wpływ na kształtowanie się fizycznych właściwości gleb: polepsza zgruźlenie , zmniejsza przyczepność i lepkość, zwiększa ogólną pojemność, działa regulująco na odczyn gleby, wpływa na zdolności sorbcyjne gleby, zwiększa 20-30 razy pojemność sorbcyjną w stosunku do koloidów mineralnych, warunkuje 30-90% pojemności sorbcyjnej gleb mineralnych. Dostarcza składników pokarmowych i przyczynia się do ich uruchamiania dzięki zawartości łatwo wymiennych jonów, wiązania N,P, S w formie związków organicznych , uwalnianiu składników pokarmowych i minerałów dzięki porowatości. 26. SKŁAD FRAKCYJNY PRÓCHNICY: BUDOWA I WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW Z POSZCZEGÓLNYCH GRUP. BITUMINY - mieszanina smół, wosków oraz różnych węglowodorów które można wyekstrahować z gleby mieszaniną alkoholowo- benzynową. Kwasy huminowe właściwe wielocząsteczkowe związki o złożonej budowie strukturalnej, zbudowane są z pierścieni cyklicznych i heterocyklicznych. Kwasy te zawierają grupy funkcyjne, karboksylowe- COOH, hydroksylowe-OH, metaloksylowe-OCH, i inne. Mają szaroczarną barwę są słabo dyspergowane i łatwo ulegają koagulacji pod wpływem elektrolitu. Rozpuszczają się głównie w ługach. Stanowią część składową próchnicy gleb: czarnoziemy, czarneziemie, rędziny. KWASY ULMINOWE - ( huminowe brunatne)-dyspergują łatwiej w wodzie, mają silniejszy charakter kwasowy, mniejszy ciężar cząsteczkowy. Rozpuszczają się w ługach i alkoholu. Występują w glebach brunatnych i bielicowych. FULWOKWASY grupa różnorodnych niskocząsteczkowych związków o charakterze kwaśnym. W ich skład wchodzą związki zawierające aminokwasy i substancje redukujące węglowodany i glikozydy, właściwe kwasy fulwowe o budowie cyklicznej. Trudniej koagulują , łatwo rozpuszczają się w wodzie oraz kwasach mineralnych. Odgrywają dużą rolę w procesie bielicowania gleb. HUMINY I ULMINY- pochodne kwasów huminowych ulminowych które pod wpływem różnych czynników fizycznych i chemicznych uległy dalekim zmianom. Są trwale związane z częścią mineralną gleby. Nie rozpuszczają się w wodzie, kwasach mineralnych i rozcieńczonych zasadach, rozpuszczają się na gorąco w stężonych zasadach. 27.PROCESY PRZEMIAN RESZTEK ORGANICZNYCH W GLEBACH I PRODUKTY TYCH PROCESÓW. Substancje organiczne w glebach stanowią układ dynamiczny, ulegający ciągłym przemianom. W procesach rozkładu substancji organicznej wyróżnia się kierunki.A) ROZKŁAD połączony z wytworzeniem prostych związków mineralnych: CO₂, H₂O, NH₃ oraz jonów SO₄, HPO_4, NO_3. Jest to proces mineralizacji substancji organicznej.b) rozkład połączony z wytworzeniem swoistych związków próchnicznych charakterystycznych dla poszczególnych gleb. Jest to proces humifikacji. W zależności od warunków wodno powietrznych w procesie mineralizacji wyróżniamy: BUTWIENIE- jest procesem aerobowym o charakterze egzotermicznym. Rozkład substancji organicznych przebiega przy dostępie tlenu dając produkty pełnego utlenienia( CO₂, H₂O , H₂O₂,SO₄,PO_4,NO₃) , GNICIE- jest procesem anaerobowym brak tlenu w glebach może być spowodowany nie tylko ich nadmiernym uwilgotnieniem ale też intensywnym rozwojem aerobowych mikroorganizmów, przy gniciu obok produktów pełnego utleniania wytwarzają się takie związki jak metan, siarkowodór, pH 3. 28.WPŁYW PRÓCHNICY NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ WŁAŚCIWOŚCI GLEB . Próchnica powstaje z obumarłych szczątków roślin wyższych i niższych oraz zwierząt. Martwe resztki organiczne w wyniku działalności życiowej makro, mezo i mikrofauny oraz flory glebowej ulegają przekształceniu na proste związki organiczne które następnie w wyniku odbywającej się prawdopodobnie biologicznej i fizykochemicznej syntezy przekształcają się w związki próchniczne. Proces przemiany martwej substancji organicznej pochodzenia roślinnego i zwierzęcego w próchnicę nazywa się humifikacją. Próchnica wywiera ogromny wpływ na kształtowanie się fizycznych właściwości gleb: polepsza zgruźlenie, zmniejsza przyczepność i lepkość, zwiększa górną pojemność wodną , działa regulująco na odczyn gleby, wpływa na zdolności sorbcyjne gleby, zwiększa 20-30 razy poj. sorbcyjną w stosunku do koloidów mineralnych, warunkuje 30-90 % pojemności sorbcyjnej gleby mineralnych. Dostarcza składników pokarmowych i przyczynia się do ich uruchamiania dzięki zawartości łatwo wymiennych jonów, wiązaniu N, P, S w formie związków organicznych, uwalnianiu składników pokarmowych z minerałów dzięki porowatości.

29. CHARAKTERYSTYKA ZWIĄZKÓW HUMUSOWYCH WCHODZĄCYCH W SKŁAD PRÓCHNICY. BITUMINY mieszanina smół, wosków oraz różnych węglowodorów które można wyekstrahować z gleby mieszaniną alkoholowo- benzynową. Kwasy huminowe właściwe wielocząsteczkowe związki o złożonej budowie strukturalnej, zbudowane są z pierścieni cyklicznych i heterocyklicznych. Kwasy te zawierają grupy funkcyjne, karboksylowe- COOH, hydroksylowe-OH, metaloksylowe-OCH, i inne. Mają szaroczarną barwę są słabo dyspergowane i łatwo ulegają koagulacji pod wpływem elektrolitu. Rozpuszczają się głównie w ługach. Stanowią część składową próchnicy gleb: czarnoziemy, czarneziemie, rędziny. KWASY ULMINOWE - ( huminowe brunatne)-dyspergują łatwiej w wodzie, mają silniejszy charakter kwasowy, mniejszy ciężar cząsteczkowy. Rozpuszczają się w ługach i alkoholu. Występują w glebach brunatnych i bielicowych. FULWOKWASY grupa różnorodnych niskocząsteczkowych związków o charakterze kwaśnym. W ich skład wchodzą związki zawierające aminokwasy i substancje redukujące węglowodany i glikozydy, właściwe kwasy fulwowe o budowie cyklicznej. Trudniej koagulują , łatwo rozpuszczają się w wodzie oraz kwasach mineralnych. Odgrywają dużą rolę w procesie bielicowania gleb. HUMINY I ULMINY- pochodne kwasów huminowych ulminowych które pod wpływem różnych czynników fizycznych i chemicznych uległy dalekim zmianom. Są trwale związane z częścią mineralną gleby. Nie rozpuszczają się w wodzie, kwasach mineralnych i rozcieńczonych zasadach, rozpuszczają się na gorąco w stężonych zasadach.

30. MIKROPIERWIASTKI WYSTĘPUJĄCE W GLEBACH, FORMY WYSTĘPOWANIA. - MANGAN potrzebny do budowy chlorofilu, reguluje oddychanie ( właściwości oksydoredukcyjne) zróżnicowana zawartość ( 10-10000 ppm) , może być w postaci nagromadzeń jest wymienny w kwaśnych środowiskach łatwo rozpuszczalny słabiej zasadowych dostępny dla roślin jest mangan aktywny zawarty w roztworze glebowym. Zasorbowany wymiennie przez kompleks sorbcyjny, część manganu ogólnego. BOR- reguluje procesy wzrostu, kwitnienia, owocowania, występuje w postaci soli, w postaci wymiennej . Łatwo wymywany, niedobór niebezpieczny. Zawartość w glebie od 1 do 74 ppm. Oddziaływuje na gospodarkę wodną i pobieranie soli mineralnych przez roślinę. MIEDŹ- występuje w minerałach ( chalkopiryt), w substancjach organicznych w glebach mineralnych łatwo wymienna od kilku do kilkunastu ppm. Największy regulator procesów oksydoredukcyjnych w roślinie. CYNK występuje w siatce krystalicznej minerałów ilastych jako jon wymienny . Może być wytrącany w postaci trudno rozpuszczalnych soli. Jest związany trwale z substancją organiczną. Od 10 do 200 ppm. Bierze udział w wielu reakcjach enzymatycznych.

31. FORMY WYSTĘPOWANIA W GLEBACH MIKROPIERWIASTKÓW : AZOT- materiał budulcowy białek- wchodzi w skład witamin i nukleotydydów, kwasów nukleinowych , alkaloidów, chlorofilu- pobudza wzrost nadziemnych części roślin- dostaje się do gleby z resztkami roślinnymi, nawozami, poprzez wyładowania elektryczne i opady, wskutek wiązania wolnego azotu z powietrza przez niektóre grupy mikroorganizmów glebowych- większość azotu znajduje się w postaci organicznych związków- materia organiczna zawiera azot w formie nieprzyswajalnej- białkowej. FOSFOR- wchodzi w skład związków budujących komórki a) bierze udział w procesie oddychania b) wpływa na części generatywne roślin . FORMY WYSTĘPOWANIA : z wietrzenia minerałów ( apatytu i wiwanitów ) ortofosforany - jony zabsorbwane przez cząstki dodatnie , związki organiczne- połączenia organiczno mineralne, sorbcja chemiczna , POTAS- odpowiada za gospodarkę wodną w roślinie- utrzymuje turgor.FORMY WYSTĘPOWANIA: a) wietrzenie minerałów( illit, ortokalz, sylwin, miki) b) występujący w związkach organicznych ( ale ich nie tworzy) c) w formie dostępnej jako K⁺ WAPŃ-reguluje lepkość i dyspersję plazmy, występuje w glebach gdzie jego źródłem są minerały: hormblenda, kalcyt, dolomit, apatyt, gips, anhydryt, anortyt. Pobierany przez rośliny w formie Ca²⁺- odkwasza glebę, - sprzyja tworzeniu się struktury gruzełkowatej, - zwiększa przyswajalność molibdenu, obniża żelaza, glinu, baru, magnezu- występuje w glebie w formie rozpuszczalnych węglanów, w formie soli rozpuszczalnych lub nierozpuszczalnych w roztworze glebowym.

32.KOŁOWY OBIEG PIERWIASTKÓW W SIEDLISKACH LEŚNYCH.

KRĄŻENIE AZOTU

N₂

Azot cząsteczkowy

Rozkład f denitryfikacja

Spalanie

Azot związków mineralizacja nitryfikacja

Organicznych NO₂^- amonifikacja NO₃^- NO^-₂

Pobieranie amoniaku pobieranie azotanów

Rośliny

Duża ilości N znajdujące się w atmosferze w postaci wolnej ( N₂ ). Forma ta jest niedostępna dla zwierząt i większości roślin. Zdolność wiązania wolnego azotu mają niektóre bakterie żyjące w glebach wolno lub w symbiozie z roślinami motylkowymi. Azot roślinny, głównie w postaci białek i aminokwasów jest wykorzystywany przez zwierzęta roślinożerne. Azot żywych organizmów po ich śmierci pozostaje przekształcony przez reducentów ( bakterie gnilne) na amoniak. Jest on pobierany przez rośliny albo ulega utlenianiu przy udziale bakterii nitryfikacyjnych na azotany i w tej dopiero postaci jest pobierany przez rośliny. Cześć azotanów rozkładają do wolnego azotu bakterie denitryfikacyjne i zamyka się cykl krążenia azotu.

KRĄŻENIE WĘGLA W PRZYRODZIE : Węgiel w żywą materię organiczną zostaje wbudowany w postaci CO₂ asymilowanego przez autotrofy ( rośliny zielne , bakterie samożywne) . Dzięki istniejącym łańcuchom pokarmowym przedostaje się w postaci roślinnych związków organicznych do roślinożerców a następnie do zwierząt mięsożernych. Ze związków organicznych C wraca do obiegu jako CO₂ powstający w procesie oddychania heterotrofów i autotrofów.

Zwierzęta roślinożerne

Rośliny lądowe.

plony rolne

Rozkładają się resztki substancji organicznej

Glebowe osady morskie, komórki mikroorganizmy.

Fotosynteza asymilacja Mineralizacja przez

Przez bakterie, autotrofy mikroorganizmy

Oddychanie roślin CO₂ w oddychanie

Wyższych i glonów atmosferze zwierząt

33. SKŁAD I ROLA IŁU KOLOIDOWEGO W KSZTAŁTOWANIU WŁAŚCIWOŚCI GLEB.

FRAKCJA IŁU KOLOIDOWEGO <0,002 nm. Frakcja ta składa się z produktów wietrzenia minerałów pierwotnych: minerałów ilastych, krzemionki, substancji organicznych, połączeń organiczno mineralnych, wodorotlenków i tlenków żelaza, glinu itp. Z produktów wietrzenia bardzo ważnym składnikiem we frakcji iłu koloidalnego są minerały wtórne z grupy kaolinitowej, montmorylonitowej, oraz uwodnionych mik. Minerały wtórne mają dużą zdolność sorbcyjną w stosunku do kationów, zwiększają pojemność sorbcyjną gleb ił koloidalny, zlepiając większe cząstki glebowe w agregaty i mikroagregaty, poprawia własności fizyczne gleb. Nadmierna ilość tej frakcji pogarsza fizyczne właściwości gleby ponieważ czyni ją zbyt zwięzłą, nieprzepuszczalną i trudną do uprawy mechanicznej.

34. WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE GLEB : GĘSTOŚĆ, CIĘŻARY, POROWATOŚĆ I INNE

GĘSTOŚĆ OBJĘTOŚCIOWA POLOWA- jest to masa 1 cm³ świeżo pobranej z pola o nienaruszonym układzie naturalnym i aktualnej wilgotności. GĘSTOŚĆ OBJĘTOŚCIOWA gleby suchej- jest to masa 1cm³ gleby wysuszonej w temp. 105^oC o nienaruszonym układzie naturalnym . POROWATOŚĆ KAPILARNA- jest to suma wszystkich przestworów kapilarnych zdolnych do utrzymania wody w glebie . GĘSTOŚĆ FAZY STAŁEJ GLEBY- stosunek suchej fazy stałej gleby do jej objętości. POROWATOŚĆ OGÓLNA - suma wszystkich przestworów kapilarnych i niekapilarnych. WILGOTNOŚĆ POLOWA GLEBY- jest to ilość wody, która w danej chwili znajduje się w glebie . POLOWA POJEMNOŚĆ WODNA- max. Ilość wody jaką gleba może utrzymać w warunkach polowych.

35.BILANS WODY W ŚRODOWISKU GLEBOWYM.

Postacie wody w glebie zależnie od rodzaju i wielkości sił działających w glebie wyróżniamy główne postacie tej wody: a) WODA W POSTACI PARY WODNEJ b) WODA MOLEKULARNA( - higroskopowa - błonkowata) c) WODA KAPILARNA(- woda włazowa - przywierająca) d) WODA WOLNA (- infiltracyjna- gruntowoglebowa). Udział poszczególnych postaci wody w ogólnej jej zawartości w glebie nie jest jednakowy, a w konsekwencji zasoby wodne dostępnej dla roślin przy tej samej wilgotności mogą w różnych glebach ukształtować się odmiennie. Głównym czynnikiem różnicującym ilościowy udział poszczególnych postaci wody jest przede wszystkim skład mechaniczny.

36. STRUKTURA GLEB W STOSUNKU WODNO-POWIETRZNYM

STRUKTURĄ gleby nazywamy pewien jej stan, przy którym gleba osiągając budowę agregatową zabezpiecza roślinie optymalne warunki wodno-powietrzne i cieplne. Gleba o trwałej strukturze jest żyźniejsza od bezstrukturalnej, gdyż strukturalność polepsza m.in. stosunki wodno- pow. i cieplne w glebie. Gleba o dobrej strukturze jest pulchniejsza od gleby pozbawionej struktury, ciepło, woda i powietrze łatwo przenikają do niej; jest wymiana między powietrzem glebowym a atmosferycznym. GRUZEŁKI mające dużo przestworów kapilarnych między gruzełkami wypełniają się wodą kapilarną , a w większych przestworach między gruzełkami gromadzi się woda grawitacyjna, łatwo dostępna dla roślin. Gleby bezstrukturalne są mało przepuszczalne dla ciepła, wody i powietrza . Gleby takie szybciej wysychają przez parowanie z powierzchni a po nasyceniu wodą brak w nich powietrza.

37.FORMY WODY W GLEBACH I SIŁA WIĄZANIA: DOSTĘPNOŚĆ DLA ROŚLIN( KRZYWA SORBCJI WODY)

Woda glebowa z gruntem może być związana siłami molekularnymi, sorbcyjnymi, osmotycznymi i kapilarnymi. Wielkość siły wiązania tej wody w glebie jest różna od 0 do 1000 MPa . a)WODA KAPILARNA ( włosowata) siłą wiązania większa od siły grawitacji. B)WODA KAPILARNA WŁAŚCIWA - z właściwego podsiąku kapilarnego.

c)Woda kapilarna przywierająca. d) WODA GRAWITACYJNA ( wolna) e) woda przesiąkająca( infiltracyjna) f) WODA GRAWITACYJNA WŁAŚCIWA g) woda w postaci pary wodnej . SIŁY WIĄZANIA; woda higroskopowa> 1,5 - 2 MPa , woda błonkowata do 1,5 MPa , woda kapilarna do 1 MPa , woda grawitacyjna < 0,05 MPa . Woda dostępna dla roślin - między polową pojemnością wody i pomiędzy trwałym punktem więdnięcia. Woda pobierana jest przez rośliny przy siłach wiązania od 0,015 do 1,5 MPa . Woda łatwo dostępna od 0,015 do 0,5 MPa. , 2,5-3,7 pF. Woda trudno dostępna 0,5 do 1,4 MPa i 3,7 do 4,2 pF PUNKT TRWAŁEGO więdnięcia> 4,2 pF .

pF - siła wiązania wody wyrażona naciskiem słupa wody którego wysokość wyrażana jest za pomocą logarytmu lna-0,01 mm.

38.ROLA ORGANIZMÓW ŻYWYCH W PROCESACH GLEBOWYCH - GLEBOTWÓRCZYCH. Działalność glebotwórcza flory i fauny jest ściśle związana z klimatem, wodą, skałą macierzystą. Fauna a przede wszystkim fauna glebowa powoduje mieszanie materiału glebowego, wzbogacanie gleby w substancje organiczne, obieg składników pokarmowych, mineralizację subst. organ., stabilizację struktury. ZWIERZĘTA GLEBOWE przyczyniają się do wzmacniania lub osłabiania określonych procesów glebotwórczych. Krety, myszy, króliki, susły, stonogi, roztocza, larwy owadów, pająki, mrówki, dżdżownice - wprowadzają substancję organiczną do głębszych warstw. Roślinność przyczynia się do uformowania zasadniczych cech profili glebowych. ROŚLINNOŚĆ:- chroni powierzchnię gleby przed bezpośrednim działaniem deszczu i gradu, nie dopuszcza do rozbijania agregatów glebowych, wypłukiwania i unoszenia cząstek glebowych przez wodę i wiatr. - przemieszcza składniki pokarmowe za pomocą korzeni. - przemieszczone składniki pokarmowe przetwarza i akumuluje w formie masy organicznej. Mikroorganizmy żyjące w glebach - rozkładają substancję organiczną, doprowadzając w określonych przypadkach do mineralizacji związków próchnicznych, mogą powodować zbiałczenie.

39.GŁÓWNE ZASADY NAWOŻENIA GLEB.

Poznanie właściwości glebowych. Szczególnie badanie potrzeb nawożenia nawet sporządzenia map potrzeb nawozowych. Dawka nawozu nie może przekroczyć właściwości sorbcyjnych gleby. Należy dokładnie ustalić dawkę nawozów aby żaden czynnik nie wystąpił w minimum i nie był czynnikiem ograniczającym wzrost i rozwój roślin. Nawożenia będą wymagały gleby zdegradowane przez niewłaściwą często rabunkową gospodarkę leśną. Szczególnie zaś ubogie gleby piaszczyste oraz torfowe wykazujące niedobór niektórych składników. Nawozić należy także gleby erodowe po uprzednim zastosowaniu zabiegów erozyjnych. Nawozimy też gleby zachwaszczone.

40. OMÓWIĆ CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE.

KLIMAT - jeden z ważniejszych czynników glebotwórczych, określa charakter wietrzenia oraz wpływa na kierunki procesów glebotwórczych, najistotniejsze składniki klimatu(opady atmosferyczne, wilgotność względna powietrza, temperatura powietrza). Im klimat jest cieplejszy i wilgotniejszy tym intensywniej przebiegają procesy glebotwórcze i tym szybciej i łatwiej ulegają przemianom gleby,- determinuje roślinność, strefy klimatyczno-roślinne WODA - znajduje się pod wszelkimi postaciami,- jest środkiem transportu,- lodowce, lód, opady atmosferyczne,- czynniki glebotwórcze oniszcząco-budującym charakterze, wody roztopowe powodują w wyższych partiach dorzecza procesy erozyjne, procesy erozyjne, rzeźbienie, zmywanie materiału ku dolinie, zamarzająca woda w szczelinach skał, czy w glebie powoduje mechaniczne przemieszczanie materiału. - jest czynnikiem decydującym w powstawaniu zarówno skał jak i samych gleb (gleb hydrogenicznych)RZEŹBA TERENU - Formy rzeźby: niziny, wyżyny, góry- stanowi posredni czynnik glebotwórczy, - może przyśpieszyć lub opóźnić działanie innych czynników glebotwórczych,- przyczynia się do tworzenia się klimatu lokalnego, który może w pewnych okolicznościach silniej oddziaływać na rozwój niż klimat ogólny,- związane z nia procesy erozyjne wpływają na ukształtowanie się profilów glebowych. DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA- zagospodarowywanie nieużytków,- rekultywacja terenów zniszczonych przez naturę, przemysł, lub kopalnictwo,- zalesienie, zadrzewienie, regulacja stosunków wodnych, wycinanie lasów, zabiegi uprawowe,- wzmacnia lub osłabia procesy glebotwórcze np.: obniżają poziom wód gruntowych, w torfach powodują osuszanie się górnych warstw- przejście tych gleb do gleb murszowych,- powstają gleby antropogeniczne np.; po rekultywacji (jest to szereg skomplikowanych zabiegów zmierzających do przekształcenia martwej, często toksycznej skały, żużlu, odpadu hutniczego w glebach. SKAŁA MACIERZYSTA: różnią się składem mineralnym i organicznym (jedno mineralne, kwaśne, zasadowe). Jest struktura grubo-, średnio-, drobnoziarnista. Stwarzają inne warunki wodno-powietrzne, może być łatwiejszy lub trudniejszy transport w zależności od rodzaju skały macierzystej. ORGANIZMY ŻYWE - są bardzo istotne, jeśli ich brak to mówimy o skale, a gdy są obecne mówimy że jest glebą. W tworzeniu się gleb biorą udział wszystkie organizmy żywe (mniej organizmy wodne), większy wpływ mają organizmy wyższe. Edafon - org. glebowe, dzięki którym następuje akumulacja związków organicznych w postaci próchnicy, wydzielają śluzy, enzymy, ekstrementa - przyśpiesza to proces glebotwórczy. CZAS, WIEK GLEBY; każda gleba ma swój początek powstania z jakichś przyczyn np.: ustąpienie lodowca 0 i proces ten staje się coraz bardziej zaawansowany. Początkowa skała macierzysta Różnicuje się na różne poziomy o różnej barwie, różnym składzie. Im starsza gleba tym mniej podobna do skały macierzystej. Klimat, skała macierzysta i organizmy żywe - najważniejsze czynniki glebotwórcze

41.RZĄD GLEG GLEJOBIELICZNYCH : PODZIAŁ NA NIŻSZE JENODSTKI, WŁAŚCIWOŚCI. Rząd ten obejmuje te spośród gleb semihydrogenicznych, których cechy morfologiczne i właściwości chemiczne są w górnej części profilu rezultatem procesu bielicowania , a w części dolnej silnego odglelenia gruntowego. 1) Typy: GLEBY GLEJOBIELICOWE -obecność poziomu próchnicznego słaba. Sortonizowanie poziomu glejoiluwialnego, silne oglejenie gruntowe dolnej części profilu. PODTYPY -a ) GLEBY GLEJOBIELICOWE WŁAŚCIWE. Powstają z ubogich piasków luźnych w których oligotroficzne wody gruntowe obejmują dolną część profilu. b) GLEBY GLEJOBIELICOWE MURSZASTE- tworzą się z ubogich piasków luźnych, lustrooligraficznych wód występują płyciej. c) GLEBY GLEJOBIELICOWE TORFIASTE. Powstają z ubogich z zasady skał macierzystych w obniżeniach terenowych.

2 GLEJOBIELICE . Brak jest z reguły osobno wykształconego poziomu próchnicznego niekiedy spotyka się jego fragmenty. Naturalną roślinność leśną na omawianych glebach tworzą zespoły BMw. A)GLEJOBIELICE WŁAŚCIWE . Są to gleby leśne o niegłębokim zaleganiu oligotroficznych wód gruntowych.

42. RZĄD GLEB SŁABOWYKSZTAŁCONYCH: PODZIAŁ NA NIŻSZE JEDNOSTKI . WŁAŚCIWOŚCI. Dział gleby litogeniczne. Rząd: Gleby mineralne bezwęglanowe słabo wykształcone. Obejmuje gleby w początkowej fazie rozwoju, o zasadniczej budowie profilu A , (o miąższości do 10 cm ) C-C oraz gleby słabo wykształcone o budowie profilu A-C. Bez wyraźnych poziomów diagnostycznych. Rozdrobnienie materiału glebowego następuje głównie w wyniku wietrzenia fizycznego skał. Części mineralne są słabo powiązane z materią organiczną. TYPY(5) 1) GLEBY INICJALNE SKALISTE( ILASTE) - wytworzone in situ z różnych niewęglanowych skał masywnych. Są bardzo płytkie o miąższości materiału zwietrzałego do 10cm. Wskazują różny stopień zakwaszenia , zależny od rodzaju skały. A) gleby inicjalne skaliste erozyjne- w skutek erozji górne partie skał są odsłaniane , zasiedlane przez roślinność: działa klimat. B) gleby inicjalne skaliste poligonalne( strukturowe)- występują sporadycznie w klimacie chłodnym . Okruchy skał w wyniku cyklicznego zmarzania i rozmarzania terenu są uporządkowane i tworzą regularne struktury ( poligony) . 2. GLEBY INICJALNE LUŹNE ( ROTOSOLE) - SĄ to gleby o budowie profilu (A) / C-C .Są wytworzone z różnych osadów klastycznych nie zlepionych lepiszczem . Właściwości chemiczne zależą od pochodzenia geologicznego skały macierzystej, a możliwości ich użytkowania są bardzo ograniczone. a) erozyjne- gleby występujące w miejscach zniszczonych b) eoliczne- wytworzone z piasków wydmowych, charakteryzują się bardzo słabo wykształconym poziomem A w którym próchnica nie jest związana z materiałem mineralnym. Gleby te nie utrwalone przez roślinność ulegają ponownemu zwydmieniu. 3. GLEBY INICJALNE ILASTE ( PEROSOLE) gleby te wytworzone są ze zwięzłych skał macierzystych gliniastych lub ilastych . Tworzą się one na obszarach zderudowanych, albo w wyniku akumulacji zderudowanych minerałów ilastych w obniżeniach terenu. Przy zwiększonej wilgotności perosole ulegają pęcznieniu a po przesuszeniu kurczą się skutkiem czego w wyniku wysychania powstają szczeliny.

a)... erozyjne na zboczach wzniesień

b) ... deluwialne powstają na zboczach szczytów.

Są to gleby kwaśne o bardzo niskim stopniu wysycenia zasadami od 2 do 6 procent. ph do 3do5 . Tworzą się ze zwietrzelin granitów, łupków, piaskowców, gnejsów, bezwęglanowych skał .

1. rankary właściwe - wytworzyły się głównie z granitów , gnejsów, piaskowców, rzadziej łupków.

2. Rankary brunatne profil O- AC -Bbr-C . Tworzą się jako dalsze stadium rozwojowe rankerów właściwych ze skał masywnych zasobnych w glinokrzemiany,

3. Rankery bielicowane- tworzą się ze skał masywnych ubogich w zarodowe minerały glinokrzemianowe jako dalsze stadium rozwojowe rankerów właściwych.

4. GLEBY SŁABO WYKSZTAŁCONE ZE SKAŁ LUŹNYCH ( ARENOSOLE) - są wytworzone z różnych skał klastycznych niewęglanowych głównie z piasków o głęboko zalegających wodach gruntowych.Odczyn zróżnicowany od obojętnego do kwaśnego zależnie od pochodzenia geologicznego gleby te stanowią dalsze stadium rozwojowe gleb inicjalnych luźnych

1. podtyp : Arenosole właściwe- spotyka się je na terenach uprawnych.

43. RZĄD GLEBY WAPNIOWCOWE: podział na typy i właściwości gleb.

Rząd ten obejmuje gleby wytworzone ze skał węglanowych ( wapieni, margli, dolomitów) lub siarczanowych oraz ze skał klastycznych zasobnych w węglany wapnia. Właściwości gleb wapniowcowych uwarunkowane są zasobnością skały macierzystej w wapń jak również w magnez. W glebach wapniowcowych tworzą się trwałe kompleksy organiczno-mineralne, a proces mineralizacji przebiega powoli. Próchnica ma formę mull kalcinmorficzny. TYPY ( 2): 1 RĘDZINY - profil Acca-Cca-R. powstają z masywnych skał węglanowych i siarczanowych tj. wapienie, dolomity , marmury, gipsy, anhydryty. Skład granulometryczny wierzchnich poziomów jest bardzo rożny , zależy do typu skały macierzystej, stopnia jej zwietrzenia zawartości części krzemianowych i węglanowych. Rędziny zawierają bardzo często domieszkę materiału obcego( lodowcowego , eolicznego). Odznaczają się odczynem alkalicznym, pełnym wysyceniem kompleksu sorbcyjnego zasadami, znacznym udziałem w materiale glebowym połączeń próchniczno-wapniowych. W wierzchnich poziomach genetycznych rędzin tworzą się kompleksy próchniczno-ilaste wysycone wapniem. Wpływające na stabilność i strukturę gleb.

2 , PARARĘDZINY - wytworzyły się ze skał klastycznych zasobnych w węglany( do 50%)

Są to najczęściej: łupki ilaste, piaskowce ze spoiwem węglanowym, niektóre osady zwałowe młodszych faz zlodowacenia, które zawierają okruchy skał węglanowych i rozproszone węglany. W profilu pararędzin występują 2 poziomy:-poziom próchniczny ( mollic lub ochric) , - poziom skał macierzystej.

44. RĘDZINY : MIEJSCE W SYSTEMATYCE GLEBY WYSTĘPOWANIE NA TERENIE POLSKI. Dział : gleby litogeniczne. Rząd: gleby wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju. TYP : RĘDZINY . Podtypy: rędziny inicjalne, właściwe, czarnoziemne, brunatne, próchniczne górskie, butwinowe górskie. Rędziny obejmują 75% pow. Polski co stanowi 1,24% pow. użytków rolnicznych, 1,54% pow. gruntów ornych. Rędziny występują w południowym rejonie kraju. Na wyż. Kieleckiej, lubelskiej, na Roztoczu, w jurze krakowsko - częstochowskiej, Karpatach, Pieninach, Tatrach , na pojezierzach.

45.RZĄD GLEB CZARNOZIEMNYCH :proces glebotwórczy

Istota procesu glebotwórczego w czarnoziemach polega na dominacji intensywnych procesów biologicznych nad wietrzeniem fazy mineralnej , oraz przemieszczaniem produktów wietrzenia. Efektem jest znaczny dopływ energii organicznej do substratu glebowego. Warunki humifikacji sprzyjają intensywnym przemianom materii organicznej w związki próchniczne o przewadze kwasów huminowych nad kwasami fulwowymi. Tworzą się połączenia organiczno-mineralne z minerałami ilastymi. Duże wysycenie zasadami w czarnoziemach niezdegradowanych większe niż 65%. 1TYP: CZARNOZIEMY. W Polsce nie ma warunków do rozwoju czarnoziemów , a ich zasięgi ulegają zmniejszeniu wskutek erozji i degradacji. Skałą macierzystą jest less.

46. RZĄD GLEB BRUNATNOZIEMNYCH: profil glebowy, podział na typy i właściwości gleb.

Występują w klimacie umiarkowanym głównie pod lasami liściastymi i lasami mieszanymi. Powstają z utworów różnego pochodzenia geologicznego i uziarnienia zasobnego w glinokrzemiany. Charakteryzują się intensywnym wietrzeniem fizycznym i biochemicznym.

TYPY:1 GLEBY BRUNATNE WŁAŚCIWE- charakteryzują się one wmyciem węglanów do głębokości nie przekraczającej 60-80cm, oraz brakiem przemieszczania lub słabym przemieszczaniem frakcji ilastej, wolnego Fe i Al. Są to gleby eutroficzne i mezotroficzne. Profil O-A-Bbr-Cca. Poziom próchniczny ma cechy poziomu ochric, rzadziej mollic lub umbric o miąższości 15-30cm. Charakterystyczny typ próchnicy to mull.

2.GLEBY BRUNATNE- KWAŚNE- powstają ze skał kwaśnych ubogich w zasady. Profil O-A-Bbr-C. Diagnostycznym poziomem podpowierzchniowym jest poziom cambic bardzo silnie zakwaszony. Występuje w nich próchnica typu mull-moder, moder.

3. GLEBY PŁOWE= ( LESSIWAS) - cechą charakterystyczną jest wmycie węglanów, a następnie ponowne przemieszczenie minerałów ilastych, wodorotlenków, Fe i Al. Skałami macierzystymi gleb płowych są głównie gliny zwałowe i utwory pyłowe pochodzenia eolicznego , a niekiedy piaski.

47. GLEBY BRUNATNE: miejsce w systematyce, proces glebotwórczy, budowa profilu i właściwości. Dział: gleby autogeniczne, rząd - gleby brunatnoziemne,

typ gleby brunatne. PROCES BRUNATNIENIA- występuje intensywny proces wietrzenia w Bbr. Przemiany chemiczne polegają na rozpuszczeniu i wymywaniu węglanów, hydrolizie minerałów pierwotnych i tworzeniu się minerałów ilastych, powstawaniu wolnych tlenków Fe. W wyniku tych procesów tworzą się trwałe połączenia substancji próchnicznej z częściami mineralnymi między innymi kompleksowe związki żelazisto- próchniczno- ilaste o barwach brunatnych. Produkty pozostają na miejscu zwietrzenia. Związki te tworzą na ziarnach m.in. brunatne otoczki. Poziom A ma 20-30cm, Bbr, C. Gleby brunatne właściwe są biologicznie czynne, działa w nich wielogatunkowa mikroflora i mikrofauna glebowa.

Wszystkie poziomy tych gleb są przewiewne, przepuszczalne, porowate oraz strukturalne.

48. GLEBY PŁOWE: systematyka, budowa i właściwości, Dział - gleby autogeniczne, rząd gleby brunatnoziemne, typ gleby płowe, podtypy: typowe, zbrunatniałe, bielicowane, opadowo- glejowe, gruntowo- glejowe, zaciekowe, z poziomem agric.

Profil A-Eet-Bt-C. Powstają z utworów pyłowych różnej genezy, glin zwałowych, rzadziej iłów oraz piasków gliniastych. Są one w znacznym stopniu wyługowane ze związków zasadowych, a przede wszystkim z węglanów. Odczyn ich jest najczęściej kwaśny a niekiedy zbliżony do obojętnego. Charakteryzują się mniejszą kwasowością wymienną niż gleby brunatne kwaśne i mniejszym udziałem glinu wymiennego. W glebach leśnych występuje próchnica typu mull, mull- moder lub moder. Akumulacja próchnicy jest słaba ze względu na szybko przebiegający proces minralizacji.

49.RZĄD GLEB BIELICOZIEMNYCH- typy, podtypy i właściwości. Należą do działu gleb autogenicznych. Skały macierzyste są najczęściej przepuszczalne i ubogie w składniki pokarmowe utwory piaszczyste oraz zwietrzeliny granitów, gnejsów i bezwęglanowych piaskowców. Mała zawartość minerałów ilastych. Charakteryzuje się silnym zakwaszeniem, niską pojemnością sorbcyjną i bardzo małą zdolnością buforową. Duża podatność na chemiczną degradację oraz zakłócenia równowagi biologicznej. TYPY. 1 GLEBY RDZAWE- tworzą się w wyniku procesu rdzawienia ( powstają wolne tlenki Fe i Al. w kompleksach; im ciemniejsze zabarwienie to więcej tlenków). Powstają w utworach piaskowych nieruchliwych kompleksów próchnicy, z półtora tlenkami pH kwaśne, w wyższych warstwach od 3 do 5. Skała mineralna: piaski zwałowe, sandrowe lub inne utwory piaszczyste słabo przesortowane i mało przemyte. a) RDZAWE WŁAŚCIWE- odczyn kwaśny, nasycenie kationami zasadowymi niewielkie. b) BRUNATNE RDZAWE- mniejsze zakwaszenie, wyższy stosunek C:N. c) BIELICOWE RDZAWE-uboższe w składniki pokarmowe, silniej zakwaszone i wilgotniejsze. 2.GLEBY BIELICOWE - silne zakwaszenie, stosunek C:N szeroki. Próchnica typu mor lub moder-mor z poziomem O o miąższości do kilkunastu cm. I wyraźnie wykształconym poziomem A . Powstają najczęściej z ubogich kwarcowych piasków luźnych rzadziej z piasków słabo gliniastych. Najistotniejszą rolę w powstawaniu gleb bielicowych odgrywają wymyte z poziomu O ruchliwe kwasy humusowe o zdolnościach kompleksotwórczych. a) GLEBY BIELICOWE WŁAŚCIWE 3) BIELICE- poziom O do 25 cm złożony jest z podpoziomów : surowinowego (01) . butwinowego (Of) i epihumusowego ( Oh). Profil O-Ees-Bh-Bfc-C. Prawie wyłącznie gleby leśne. Skałami macierzystymi bielic na Niżu Polskim są skrajnie ubogie piaski kwarcowe najczęściej wydmowe, rzadziej silnie przesortowane i przemyte piaski sandrowe dalekiego transportu i piaski pradolinne. Są one głównie siedliskami Bśw niekiedy kwaśnych buczyn pomorskich. Mała zdolność buforowa. Podtypy: bielice właściwe ( posiada kilka odmian).

50. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁU GLEB AUTOGENICZNYCH, PODZIAŁ NA RZĘDY , GŁÓWNE PROCESY GLEBOTWÓRCZE. W dziale tym wyróżnia się trzy rzędy: - gleby czarnoziemne - wytworzyły się z lessów w klimacie kontynentalnym, pod roślinnością stepową i leso- stepową. Mogą być modyfikowane przez rzeźbę terenu i człowieka . W Polsce są to gleby reliktowe. Istota procesu glebotwórczego w czarnoziemach polega na dominacji intensywnych procesów biologicznych nad wietrzeniem fazy mineralnej oraz przemieszczaniem produktów wietrzenia. Efektem jest znaczny dopływ materii organicznej do substratu glebowego. Warunki humifikacji

sprzyjają intensywnym przemianom materii organicznej w związki próchniczne o przewadze kwasów huminowych nad kwasami fulwowymi. Tworzą się z połączenia organiczno-mineralne z minerałami ilastymi. Duże wysycenie zasadami w czarnoziemach niezdegradowanych, większe niż 65% . Gleby brunatno- ziemne - występują w klimacie umiarkowanym , głównie pod lasami liściastymi i lasami mieszanymi. Powstają z utworów różnego pochodzenia geologicznego i uziarnienia zasobnego w glinokrzemiany. Charakteryzują się intensywny wietrzeniem fizycznym i biochemicznym. Gleby bielice- piaszczyste należą do działu gleb autogenicznych. Skały macierzyste są najczęściej przepuszczalne i ubogie w składniki pokarmowe, utwory piaszczyste oraz zwietrzeliny granitów , gnejsów i bezwęglanowych piaskowców. Mała zawartość minerałów ilastych. Charakteryzują się silnym zakwaszeniem , niską pojemnością sorbcyjną i bardzo małą zdolnością buforową. Duża podatność na chemiczną degradację oraz zakłócenie równowagi biologicznej. GŁÓWNE PROCESY GLEBOTWÓRCZE. PROCES BRUNATNIENIA- występuje intensywny proces wietrzenia w Bbr. Przemiany chemiczne polegają na rozpuszczaniu i wymywaniu węglanów, hydrolizie minerałów pierwotnych i tworzeniu się minerałów ilastych, powstawaniu wolnych tlenków Fe. W wyniku tych procesów tworzą się trwałe połączenia substancji próchnicznej z częściami mineralnymi między innymi kompleksowe związki żelazisto- próchniczno- ilaste o barwach brunatnych. Produktami wietrzenia są minerały ilaste wtórne Ca, Mg, Na , K, Al. Fe. Produkty pozostają na miejscu zwietrzenia. Związki te tworzą na ziarnach m in . brunatne otoczki. PROCES PŁOWIENIA -zachodzi intensywny proces wietrzenia w A i Eet. Produkty wietrzenia min, ilaste związki Fe, Al. Ca, Mg,K, Na bez ich rozkładu są przemieszczane do Bł. Powierzchniowe poziomy ulegają zubożeniu we frakcjie ilase które osadzają się w poziomie wmycia (Bt). PROCES BIELICOWANIA - w profilu przemieszczane są z góry w dół kompleksowe połączenia próchniczno-glinowe. Są one ruchliwe. Dopóki jest nadmiar związków próchnicznych to to kompleksy są wymywane. Jeśli zmienią się warunki to część próchnicy się zmineralizuje.

51. CHARAKTERYSTYKA GLEB Z RZĘDU GLEB ZABAGNIONYCH, TYPY, WARUNKI POWSTAWANIA. Dział- gleby semihydrogeniczne, rząd- gleby zabagnione. Właściwości tych gleb kształtują się przy dużej wilgotności powodowanej wysokim poziomem wody gruntowej bądź działaniem wód powierzchniowych. Prowadzi to do powstawania trwałych lub okresowych warunków beztlenowych wywołujących procesy glejowe. Dość silnie rozwinięty poziom próchniczny. TYPY: ( 2) 1. GLEBY OPADOWO- GLEJOWE- powstawanie ich związane jest z występowaniem dużej ilości opadów przekraczających rocznie 700mm, z nieprzepuszczalnym podłożem na którym woda opadowa okresowo stagnuje. Oglejenie odgórne jest wywołane powolnym ruchem zstępującej wody opadowej i jej okresową stagnacją. Głębokość oglejenia sięga 1,5 m . 2. GLEBY GRUNTOWO - GLEJOWE tworzą się głównie ze skał gliniastych lub piasków zalegających na cięższym podłożu, gdzie poziom wody gruntowej utrzymuje się stale na głębokości 30 cm od powierzchni gleb. Podczas trwania procesu glejowego przebiegają w glebie procesy redukcyjne w wyniku których związki Fe przechodzą w związki dwuwartościowe. Proces ten prowadzi do uruchomienia związków Fe, Mg, F, i innych związków organicznych zmniejsza zawartość C, Mg i innych składników.

52. CHARAKTERYSTYKA GLEB Z RZĘDU GLEB BAGIENNYCH: TYPY, WŁAŚCIWOŚCI , PROFILE.

Dział: gleby hydrogeniczne. Rząd: gleby bagienne. Proces bagienny zachodzący w warunkach anaerobiozy sprzyja odkładaniu się w powierzchniowej warstwie gleb utworów organicznych. Proces ten może przebiegać w dwóch odmianach: jako proces mułotwórczy prowadzący do odkładania się mułów oraz torfotwórczy w warunkach całkowicie beztlenowych prowadzący do powstania torfów. Profil : PO- O-D . TYPY: GLEBY TORFOWE powstają na terenach stale podmokłych jako torfowiskowo- bagienne i na teranach odwodnionych z przerywanym procesem bagiennym jako torfowo- murszowe. Charakterystycznym poziomem jest poziom organiczny, rozwijają się zbiorowiska roślin torfotwórczych. GLEBY MUŁOWE- występują na obszarach zalewanych okresowo lub stale. Warunkiem ich powstania jest okresowa aeracja, stymulująca proces humifikacji materii organicznej pochodzenia roślinnego. Intensywne procesy biologiczne. Wysoka torficzność- duża pordukcja biomasy i duże tempo rozkładu.

53.RZĄD GLEB POBAGIENNYCH: PODZIAŁ NA TYPY , WŁAŚCIWOŚCI GLEB.

Dział: gleby hydrogeniczne Rząd: gleby pobagienne. Powstające z gleb zabagnionych lub bagiennych po odwodnieniu , cechą charakterystyczną jest mineralizacja i ubytek masy organicznej zachodzi ono pod wpływem przenikania do porów powierzchniowej warstwy glebowej powietrza zajmującego miejsce wody. TYPY: GLEBY MURSZOWE- powstają z gleb bagiennych. Cechą charkterystyczną jest rozwój procesu zmieniającego strukturę organicznej masy glebowej w kierunku ziarnistej lub gruzełkowatej typowej dla murszu . Mają warstwową budowę profilu w którym jako zdecydowanie różne zaznaczają się warstwy murszowe i podścielające je z nie zmurszałego utworu na macierzystego. TYPY: GLEBY MURSZOWATE- gleby mineralno- organiczne, próchniczne. Powstają w procesie murszenia , zachodzącego w odwodnionych glebach gruntowo- glejowych. Proces murszenia przekształca utwory macierzyste. TYPY: GLEBY MURSZOWATE- gleby mineralno- organiczne, próchniczne. Powstają w procesie murszenia, zachodzącego w odwodnionych glebach gruntowo glejowych. Proces murszenia przekształca utwory macierzystych torfowisk, muł, utwór torfiasty w mursz , w utwór murszowaty lub murszasty. Mursz tych gleb ma właściwą mu ziarnistą lub gruzełkowatą strukturę.

54. DZIAŁ GLEB NAPŁYWOWYCH: PODZIAŁ NA RZĘDY I TYPY.

Powstawanie tych gleb jest związane z erozyjno - sedymentacyjną działalnością wody: powstają utwory mineralne, rzadziej organiczne. Rząd: gleby aluwialne. Typ: MADY RZECZNE- akumulacja utworów aluwialnych wiąże się z dużą ilością i energią przepływu wód powierzchniowch w dolinie oraz ze znacznym wahaniem poziomu wód gruntowych. TYP: MADY MORSKIE- występują na bardzo niewielkich obszarach wzdłuż wybrzeża ( część Zalewu Wiślanego) powstają one z osadów morskich przeważnie warstwowych o specyficznym składzie kompleksu sorbycyjnego wysyconego jonami Ca i Ma. RZĄD : GLEBY DELUWIALNE-zalicza się do nich gleby powstałe z namułów osadzonych przez wodę powierzchniową na mineralnym podłożu lub torfie. Profil ( A-C-D) . Namuły deluwialne są mniej przesegregowane przez wodę niż aluwia. Mniej wyraźnie zaznacza się warstwowanie profilu. Są to gleby stosunkowo młode. Swą genezą związane z uprawą pól. Akumulacja zachodzi pod wpływem rozwoju procesu darniowego.

55.GLEBY ANTROPOGENICZNE: Rząd: GLEBY KULTUROZIEMNE- zalicza się do nich gleby typologicznie przeobrażone pod wpływem intensywnej produkcji rolnej i wysokiej kultury. Poziom akumulacji o miąższości 40do 60cm . Racjonalna uprawa gleby, intensywne nawożenie organiczne i mineralne może przekształcić profil tak silnie że pierwotne poziomy ulegają całkowitemu przeobrażaniu np.: gleby ogródków działkowych. Stosowane zabiegi agrotechniczne zmieniają właściowości gleby jak kwasowość, zawartość składników mineralnych. RZĄD: GLEBY INDUSTRIO- I URBANOZIEMNE- obejmują utwory glebowe przeobrażone w wyniku oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej. Szczególnie górnictwo głębinowe i odkrywkowe. Zaliczamy tu gleby, które powstały mechanicznie lub hydrologicznie zniszczone lub zapylone w takim stopniu że zmieniło to trwałe układy biofizykochemiczne profilów. Występuje to zjawisko w okręgach przemysłowych GOP, CZOP, ROW.

56.DZIAŁ GLEB HYDROGENICZNYCH: WARUNKI TWORZENIA SIĘ GLEB . PODZIAŁ NA RZĘDY I TYPY.

Dział ten obejmuje gleby których mineralne i organiczne utwory macierzyste powstały lub uległy przekształceniom pod wpływem warunków wodnych środowiska. Geneza tych utworów wiąże się ze zjawiskami sedentacji, sedymentacji, decesji, kształtowanymi przez wodę. SEDYMENTACJA jest to osadzanie się materiału przytransportowanego. SEDENTACJA- jest to osadzanie się materiału powstałego na miejscu jego występowania w formie masy organicznej i mineralnej. Decesja jest to proces wzmożonej humifikacji i mineralizacji substancji organicznej po zmniejszeniu lub przerwaniu uwodnienia. RZĄD: gleby bagienne TYP: gleby mułowe, gleby torfowe. RZĄD: gleby pobagienne, TYP: gleby murszowe, gleby murszowate

57.JEDNOSTKI TAKSONOMICZE W SYSTEMATYCE GLEB. PRZYKŁADY:

DZIAŁ; obejmuje gleby wytworzone pod przeważąjącym wpłwem jednego z czynników glebotwórczych ( gleby litogeniczne, semihydrogeniczne, hydrogeniczne, antropogeniczne) albo pod wpływem wszystkich czynników bez wyraźnej przewagi jednego z nich ( gleby autogeniczne) .RZĄD- obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju.Poszczególne rzędy mogą obejmować gleby różniące się morfologicznie ale zbliżone do siebi pod względem ekologicznym np.: rząd gleb glejobielicoziemnych i słabo wykształconych brunatnoziemnych. TYP.- podstawowa jednostka systematyki. Obejmuje gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych zbliżonych właściwościach chemicznych, fizyko-chemicznych, podobnym rodzaju wietrzenia, przemieszczania się i osadzania składników oraz zbliżonym typie próchnicy ( np. Gleby glejobielicowe, rędziny, opadowo glejowe) . PODTYP- na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego modyfikujące właściwości biologiczne, fizyczne, chemiczne i związane z nimi cechy biologiczne profilu glebowego ( gleba płowa typowa, rędziny właściwe) RODZAJ-określony na podstawie genezy i właściwości skały macierzystej z której wytwarza się gleba (np.:glina zwałowa) GATUNEK- określa uziarnienie utworu glebowego całego profilu. Uziarnienie gleby określa się na podstawie podziału przyjętego przez PTG ( np.: glina lekka).

58. OMÓW DWA WYBRANE PROCESY GLEBOTWÓRCZE: WARUNKI W JAKICH PRZEBIEGAJĄ . BUDOWA PROFILOWA GLEB TWORZĄCYCH SIĘ W TYCH PROCESACH. PROCES PŁOWIENA - cechą charakterysyczną jest wmycie węglanów a następnie pionowe przemieszczenie mienrałów ilastych oraz częściowo wodorotlenków Fe i Al.jak również niektórych form zdyspergowanych związków próchniczych . Zachodzi intensywny proces wietrzenia w A i Eet. Produkty wietrzenia : minerały ilaste , związki Fe, Al., Ca, Mg, K, Na. Bez ich rozkładu są przemieszczane do Bt. Powierzchniowe poziomy (A, E) ulegają zubożeniu we frakcje ilaste, które osadzają się w poziomie wmycia ( Bt) . W ten sposób powstaje gleba o budowie O-A-Eet- Bt-C, niekiedy Cca . PROCES RDZAWIENIA -CECHĄ JEST powstanie w utworach piaskowych nieruchliwych kompleksów próchnicy z półtoratlenkami. Kompleksy te wraz z pewną ilością wolnych tlenków Fe, i Al. nie związanych z próchnicą . Tworzą rdzawe otoczki na ziarnach mineralnych . Nieruchliwość półtoratlenków charakterystyczna dla typowych gleb rdzawych wiąże się ze stosunkowo znacznym nagromadzeniem niekrzemianowych form R₂O₃ i małą produkcją rozpuszczalnych frakcji kwasów próchnicznych. Profil O- Abr-Br-C.

59.EROZJA GLEB : WARUNKI SPRZYJAJĄCE EROZJI, ZAPOBIEGANIE.

Zjawisko erozji polega na wymywaniu i przemieszczaniu cząstek glebowych przez spywające wody ( erozja wodna) i wiatr ( erozja wietrzna). W wyniku erozji zmniejsza się miąższość gleby oraz obniża się wydatnie jej zasobność i żyzność zarówno naturana jak i antropogeniczna. Gleby podlegające erozji nie dają spodziewanych plonów . Mimo odpowiednich zabiegów uprawowych i właściwego nawożenia. Zależnie do rodzaju i gatunku gleb, od rodzaju stoku, sposobu użytkowania terenu oraz od stanu pokrycia roślinnością kształtuje się nasilenie erozji. Celem przeciwdziałania erozji wodnej w Polsce należy stosować zespoły melioracji przeciw erozyjnych zmierzające do zwiększenia chłonności wodnej gleby, rozproszenia wody powierzchniowej, zmniejszenia prędkości spływu powierzchniowego i umacniania tras odpływu. Jednym z ważniejszych sposobów zwalczania i zapobiegania erozji wietrznej jest utrzymywanie bujnej roślinności, która osłania glebę i jednocześnie dostarcza jej odpowiedniego zapasu substancji organicznej, zwłaszcza próchnicy regulującej zarówno strukturę jak i właściwości wodne gleb.

60. WPŁYW PRZEMYSŁU NA ŚRODOWISKO GLEBOWE. Intensywny rozwój przemysłu powoduje często degradację środowiska glebowego i wyraźne zmniejszenie żyzności gleb. Przyczyną tego są szkodliwe substancje emitowane głównie do atmosfery skąd przenikają do gleby w postaci gazów, płynów,lub pyłów. Związki siarki, które są wydzielane w postaci SO₂ , kwasu siarkowego i siarkawego, siarkowodoru oraz pyłów siarki rodzimej powodują bardzo silne zakwaszenie a nawet degradację środowiska glebowego. Degradacja gleb powodowana jest także przez inne zanieczyszczenia gazowe jak CO₂ , i w związki azotu. Związki te zakwaszając środowisko powodują wymywanie Ca i Mg z gleby zwłaszcza z kompleksu sorbcyjnego. Wyraźna degradacja żyzności gleb występująca w rejonach hut miedzi, które emitują do atmosfery znaczne ilości siarki, miedzi, cynku, arsenu, ołowiu, i innych. Składniki te podlegają w glebie akumulacji i stają się toksyczne dla organizmów roślinnych i zwierzęcych. Na skutek zanieczyszczeń zmniejsza się plon roślin uprawnych oraz aktywność biologiczna gleb. Występuje silna degradacja środowiska glebowego. Gleby zanieczyszczone charakteryzują się niższym stopniem wodoodporności struktury, mniejszą ilością mikroagregatów strukturalnych, większą zlewnością i podatnością na erozję wodną, wyższą kwasowością hydrolityczną oraz zmniejszoną ilością kationów zasadowych, w porównaniu z glebami nie podlegającymi zanieczyszczeniu.

61. ŹRÓDŁA CHEMICZNEGO SKAŻENIA GLEB. INTESYWNE NAWOŻENIE- przenawożenie odbija się ujemnie na środowisku glebowym i organizmach w nim żyjących. Stosowanie pestycydów w sposób niekontrolowany powoduje degradację środowiska glebowego. Również PRZEMYSŁ powoduje często degradację środowiska glebowego i wyraźne zmniejszenie żyzności gleb. Przyczyną tego są szkodliwe substancje emitowane głównie do atmosfery skąd przenikają do gleby w postaci gazów, płynów,lub pyłów. Związki siarki, które są wydzielane w postaci SO₂ , kwasu siarkowego i siarkawego, siarkowodoru oraz pyłów siarki rodzimej powodują bardzo silne zakwaszenie a nawet degradację środowiska glebowego. Degradacja gleb powodowana jest także przez inne zanieczyszczenia gazowe jak CO₂ , i w związki azotu. Związki te zakwaszając środowisko powodują wymywanie Ca i Mg z gleby zwłaszcza z kompleksu sorbcyjnego. Wyraźna degradacja żyzności gleb występująca w rejonach hut miedzi, które emitują do atmosfery znaczne ilości siarki, miedzi, cynku, arsenu, ołowiu, i innych. Składniki te podlegają w glebie akumulacji i stają się toksyczne dla organizmów roślinnych i zwierzęcych. Na skutek zanieczyszczeń zmniejsza się plon roślin uprawnych oraz aktywność biologiczna gleb. Występuje silna degradacja środowiska glebowego. Gleby zanieczyszczone charakteryzują się niższym stopniem wodoodporności struktury, mniejszą ilością mikroagregatów strukturalnych, większą zlewnością i podatnością na erozję wodną, wyższą kwasowością hydrolityczną oraz zmniejszoną ilością kationów zasadowych, w porównaniu z glebami nie podlegającymi zanieczyszczeniu.

62.TYPY PRZEKSZTAŁCEŃ GLEB POWODOWANE DZIAŁALNOŚCIĄ CZŁOWIEKA. DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA JAKO CZYNNIK NISZCZĄCY: Rabunkowa działalność w lasach; powstają nieużytki na olbrzymich terenach. Po usunięciu lasu postępuje erozja wodna i powietrzna. Całkowite wycięcie lasu pod uprawę w górach może spowodować klęskę powodzi:- wadliwa gospodarka melioracyjna:- monokultury z dużym nawrotem cięć: - wyjaławianie gleby ( brak składników mineralnych, zmęczenie gleby). DZIAŁALNOŚĆ POZYTYWNA: - rekultywacja terenów w przeszłości zdegradowanych:- zalesianie, zadrzewienia śródpolne, regulacja stosunków wodnych, racjonalne nawożenie, odpowiednie zabiegi agrotechniczne.

63. PRZYCZYNY ZAKWASZENIA GLEBY: 1. Działalność życiowa mikroorganizmów i roślin wyższych przyczynia się do powstawania kwasów organicznych i nieorganicznych. 2. Kwaśne deszcze. 3 . zabiegi uprawne 4. Nawożenie nawozami mineralnymi 5. Sciółka drzew iglastych powoduje dalsze zakwaszanie wody opadowej . 6. Wietrzenie minerałów z Al. 7. Czynniki abiotyczne- skład mineralny, grubość uziarnienia skały macierzystej w wyżej położonych glebach, klimat w niżej położonych pH wody gruntowej.

64.PRZEKSZTAŁCENIA MECHANICZNE GLEB SPOWODOWANE DZIAŁALNOŚCIĄ CZŁOWIEKA. ORKA- odpróchniczanie gleb lekkich, głęboko przewietrzanych. Ciężki sprzęt ugniata silnie glebę niszczy jej struktrę i teksturę, zwiększa zagęszczenie masy glebowej, niekorzstnie wpływa na układ porowatości kapilarnej i niekapilarnej. Wskutek tego następuje zachwianie rówowagi wodno powietrznej, zaskorupienie powierzchni gleby i zahamowanie wymiany gazowej.

65. NAGROMADZENIE METALI CIĘŻKICH W GLEBACH ANTROPOGENICZNYCH ( JAKIE METALE Z JAKICH ŹRÓDEŁ) Wyniki badań naukowych dostarczają coraz więcej danych dowodzących, że zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego jest głównym czynnikiem wpływającym na ekosystemy. Jest także decydującym ogniwem w łańcuchu chorobowym lasu. Bardzo szkodliwe dla gleb leśnych jest skażenie związkami metali ciężkich: Fe, Cu, Pb, Zn, Mn zwłaszcza gdy na obszar objęty tego rodzaju imisjami nakładają się opady siarki i azotu dodatkowo zwiększajce kwasowość gleby. Toksyczność metali ciężkich podobnie jak w przypadku Al. wzrasta wraz ze stopniem kwasowości gleby, Pb, Zn, Co, Cu stosowanie do wapnowania różnych źródeł wapna w postaci różnych środków zastępczych ( odpady przemysłowe i bytowe) - wykorzystanie osadów z oczyszczalni ścieków: - stosowanie pestycydów zawierających te metale. Cu, Zn, Pb,- w rejonach hut miedzi.

66. PRZYCZYNY ZMNIEJSZANIA SIĘ POWIERZCHNI GLEB POD LASAMI ( WYNIKAJĄCE Z DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA). 1. Rabunkowe niszczenie lasów- powstają nieużytki, gleby niszczeją na skutek erozji wietrznej i wodnej. 2. Wadliwa gospodarka melioracyjna- polegająca na osuszeniu gleb bagiennych. Gleby torfowe często ulegają degradacji- powstają nieużytki. 3. Zwiększająca się liczba ludności( potrzeba miejsca ) 4. Wprowadzanie monokultru ze stosowaniem szybkich nawrotów cięć - wyjaławianie gleby

.

68. ODMIANY MAP GLEBOWYCH: ICH ZASTOSOWANIE I TREŚĆ. Mapy dzielimy ze względu na treść i skalę. 1.Podział ze względu na treść: A) GLEBOWO-PRZYRODNICZE- przedstawiają typy , podtypy, rodzaje i gatunki gleb uporządkowane wg. określonej klasyfikacji. Nawiązują do genezy i ewolucji gleb. Powinny służyć jako punkt wyjścia do innych map. b) BONITACYJNE- przestawiają klasy gruntów na podstawie obowiązującej tabeli klas gruntów, która dzieli gleby wg. użytkowania na: orne, użytki zielone, pod lasami, pod wodami, nieużytki. c) GLEBOWO-ROLNICZE- mapy regionalnego użytkowania ziemi uwzględniają głównie kompleksy przydatności rolniczej gleb. Na mapie podana jest kategoria użytkowania gruntów. Znajdują zastosowanie w bezpośrednim prowadzeniu gospodarstwa, a także w zarządzaniu rolnictwem, planowaniu, inwestycjach. d) GLEBOWO- MELIORACYJNE: uwzględniają właściwości gleb do celów melioracyjnych. e) GLEB I SIEDLISK- przedstawiają przestrzenne rozmieszczenie typów siedliskowych lasu na określonych glebach. Treść tych map stanowią: typy siedliskowe lasu i typy, podtypy , rodzaje i gatunki gleb. Są jeszcze mapy kwasowości, interpretacyjne i sozologiczne. 2. Podział map ze względu na skalę ; a) PRZEGLĄDOWE- skala mniejsza od 1:300000 : mapy dużych obszarów. Przedstawiają typy, podtypy a czasem rodzaje gleb na danym obszarze. b) ŚREDNIOSKALOWE od 1:100000 do 1: 300000; mapy dużych obszarów ( regiony, województwa) . Przedstawiają przeważające gleby, mogą służyć do planowania np.: określania potrzeb melioracji. c) WIELKOSKALOWE 1: 10000 do 1:50000 ( czasem 1: 100000) dla małych obszarów. Wyrażają całą różnorodność sytuacji glebowej na kartowanym terenie d) SZCZEGÓŁOWE - skala większa niż 1: 10000 wykonane dla małych obszarów, służą do prawidłowego prowadzenia gospodarki leśnej, ornej itp. Są podstawą do urządzania szkółek leśnych i sanowią niezbędny element projektowania docelowego składu gatunkowego drzewostanów w hodowli lasu.

67. GŁÓWNE PRZYCZYNY DEWASTACJI GLEB LEŚNYCH( POGARSZANIE SIĘ WŁAŚCIWOŚCI GLEB). Pogorszenie się żyzności a wraz z nią zasobności gleb i siedlisk jest wynikiem niekorzystnych zjawisk w glebie, które nierzadko są następstewem błędów hodowlanych wynikających ze zbyt szablonowego realizowania planów gospodarczych z pominięciem naturalnych praw zachodzących w lesie. Na dewastację gleb leśnych wpływa: zanieczyszczenie przemysłowe:- stosowanie pestycydów:- źle dobrany skład gatunkowy do typu siedliskowego lasu:- niewłaściwa gospodarka melioracyjna:- wywożenie z lasu drewna( ubożenie siedliska): zakładanie monokultru z szybkim nawrotem cięć

69. ZASOBNOŚĆ I ŻYZNOŚĆ GLEB( DEFINICJE I CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE).

ZASOBNOŚĆ- całkowita zawartość składników mineralnych ( makro i mikro składników w glebie) oraz próchnicy i szczątków organicznych w różnym stopniu rozkładu. czynniki kształtujące: -Procesy wietrzenia; - procesy tworzenia się i gromadzenia próchnicy:- zespoły organizmów glebowych:- skład mechaniczny i mineralny:- zawartość subtancji oraganicznej w różnym stopniu rozkładu:- jakość i ilość związków próchnicznych:- odczyn:- potencjały oksydoredukcyjne:- właściwości sorbcyjne:- pojemność sorbcyjna, stopnień nasycenia gleb kationami metalicznymi, skład jonowy. ŻYZNOŚĆ - naturalna zdolność gleby do zaspokajania porzeb roślin lub fitocenoz z jednoczesnym uwzględnianiem wpływu pozostałych czynników siedliska. Czynniki kształtujące: zawartość koloidów mineralnych i organicznych, skład mineralny gleb, organizmy żywe ( drobnoustroje) , stosunki wodno powietrzne i cieplne, procesy wietrzenia minerałów i skał, ekto- i endopróchnica, roślinność.

70.PROBLEMY REKULTYWACJI GLEB ZDEGRADOWANYCH W WYNIKU DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA: SPOSOBY, UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE.

Zalesianie terenów, zakładanie zalesień śródpolnych, regulacja stosunków wodnych, racjonalne nawożenie, odpowiednie zabiegi agrotechniczne, zespoły melioracji przeciwerozyjnych, zmierzających do zwiększenia chłonności wodnej gleby, umacnianie tras odpływu za pomocą środków technicznycn, stosowanie przeciwwiatrowego systemu upraw wstęgowych. ( bruzdy poprzecznie do kierunku dominujących wiatrów). Utrzymywanie bujnej roślinności, która osłania glebę, rozwinięcie biologicznych metod ochrony roślin.

1999

Strona 4 z 4

GLEBY- EGZAMIN 1999

Strona 1 z 3

---