13. Wczesna epoka żelaza w strefie wschodniobałtyckiej: kultura kurhanów zachodniobałtyjskich.

Ha D - późny LT

pn-wsch Pl z lokalną grupą kultury łużyckiej - warmińsko-mazurską

osady obronne

Wyróżnia się 4 fazy jej rozwoju:

I - Ha D₁

II - wczesny okres lateński (400-250 p.n.e.)

III i IV - środkowy i późny okres lateński (250 r. p.n.e. - pierwsze lata naszej ery)

Później rozpada się na trzy grupy lokalne: sambijską (Półwysep Sambijski), zachodniomazurską (Warmia, zachodnie Mazury, część północnego Mazowsza), wschodniomazurską (wschodnie Mazury).

GOSPODARKA

-półdziki wypas zwierząt - koni, świń, k/o, bydła rogatego

-znano uprawę ziemi, ale przeważała hodowla

-pszenica, owies, jęczmień

-narzędzia kamienne, sporadycznie brązowe i żelazne

-rybołówstwo

-łowiectwo

OSADNICTWO

-grodzisko miejscem centralnym na naturalnych wzniesieniach lub na wyspach, wysoczyznach

-osady rusztowe w Ełku, Giżycku, Gołdapi, Węgorzewie; od 6 do 8 budynków, w płytkich zakolach rzek i jezior; 2-3 ary, palisada drewniana i pomost

-słupowe, często z paleniskiem po środku

-osada połączona z lądem mostem

-Majdan- w osadzie domostwa budowane wokół pustego miejsca, wokół wały z ziemi

-wokół grodzisk osady otwarte, nietrwała zabudowa-szałasy

-osiedla obronne niewielkich rozmiarów z palisadą lub wałem kamienno-ziemnym

OBRZĄDEK POGRZEBOWY

-ciałopalenie

-Charakterystyczna formą grobu są kurhany z pojedynczym wieńcem kamieni, ziemnym lub kamienno-ziemnym nasypem i jamą wewnątrz.

- Jamę nakrywano brukiem kamiennym, na którym czasami umieszczano dodatkowo pojedyncze urny.

- Z czasem pojawiają się kurhany z wielowarstwowym płaszczem kamiennym i z kamienną skrzynią, wewnątrz której umieszczano piętrowo kolejne pochówki.

- Z obszaru tej kultury znane jest jedno znalezisko ofiary ludzkiej - kilkuletniej dziewczynki ubranej w skórę baranią i wełniany szal.

CERAMIKA

-zaokrąglone dno

-zdobienie rytym lub nakłuwanym ornamentem geometrycznym

-naczynia jajowate chropowacone

-naczynia wazowate i dzbany

-widoczne wpływy z kultury pomorskiej - popielnice z nakrywkami wpuszczanymi, motywy zdobnicze, urny twarzowe

HANDEL I RZEMIOSŁO

-obróbka metali- brąz, potem pierwsze wyroby żelazne

-stosowano odlewy z brązu w formach muszlowych

-narzędzia z brązu- siekierki z tulejkami

-broń brązowa - groty, miecze

-przybory toaletowe- szczypce

-ozdoby- bransolety, szpile, wisiorki, naramienniki

-narzędzia z kości i kamienia

-kamienne skrzynie grobowe i narzędzia

-drewniane osady, szalowania komór grobowych

-przęśliki tkackie

-importy z kultury pomorskiej- ozdoby żelazne- szpile, bransolety

-importy metali z kultury łużyckiej, pomorskiej, nordyjskiej (wymiana za bursztyn)

BROŃ

-mało broni w grobach

-najpierw była brązowa

-groty włóczni i oszczepów, mało mieczy

-narzędzia- noże i siekiery

OZDOBY

Ozdoby drucikowate, ogólnie mało

* faza 1

-bransolety głównie brązowe, otwarte, spiralne, czasem lite o przekroju prostokątnym

-naszyjniki drutowate, zdobione kreskami, spiralnie skręcone, kabłąkowate

-szpile o prostym trzpieniu, z łabędzią szyjką, wiosłowate, z główką spiralną lub zwiniętymi w kółko

* faza 2

-naszyjniki kabłąkowate

-szpile podobne do łużyckich, pomorskich

-naszyjniki kołnierzykowate z uszkami na krawędziach

* faza 3

-naszyjniki z ząbkowaną górną krawędzią, trąbkowatymi zakończeniami

-szpile żelazne z główkami w formie tarczek

-tarczki spiralne, stożkowate

-bransolety spiralne z cienkimi końcami- importy pomorskie

* faza 4

-szpile o główkach owalnych, wiosłowatych

-wisiorki o kształcie koła z czterema szprychami

1