Geografia ekonomiczna - wyjaśnia genezę, przyczyny oraz sposoby formułowania się zjawisk społeczno-ekonomicznych w przestrzeni, w ścisłym powiązaniu z warunkami środowiska geograficznego.

Funkcje geografii ekonomicznej:

- kształcąca (wiedza + umiejętności)

- poznawcza (merytoryczna, problemowa)

- aplikacyjna (opracowanie pewnych zagadnień dla konkretnego celu)

Metoda - droga dojścia, sposób poznania

Metodologia - sposób postępowania

- sposób naukowego badania rzeczy i zjawisk, ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości

- świadomie i konkretnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu

Główne zespoły metod:

1.Realne (jakościowe, analityczne)

2.Formalne

Metody zasadnicze:

1.Indukcyjna (polega na przejściu przez czynniki pierwsze do uogólnienia a+b+c=A)

2.Dedukcyjna (od uogólnienia do czynników pierwszych A = a + b + c, A = a/b/c)

3.Redykcyjna (weryfikacyjna) - na podstawie wskaźników korelacji redukujemy liczbę cech

Modele - przedstawienie w uproszczonej formie stanów, procesów, przedmiotów, zdarzeń

Cechy konstrukcji modelowych:

- strukturalizacja (charakterystyczne układy)

- sugestywność (ujawniają dodatkowe implikacje)

- aproksymacja (przybliżenie)

- selektywność (eliminacja szumów informacyjnych)

Funkcje modeli:

- psychologiczna (ułatwiająca zrozumienie zjawiska)

- porządkująca (ułatwiająca zbieranie, przetwarzanie, przechowywanie i wykorzystywanie informacji)

- logiczna (wyjaśniająca związki)

- systematyzacyjna (pozwala sprawdzać systemy)

- konstrukcyjna (pozwala tworzyć nowe prawa i teorie)

- komunikatywna (ułatwia przepływ idei naukowych)

Rodzaje modeli:

- ikoniczne (obrazowe) - przedstawiają w określonej skali stanów, przedmiotów lub zdarzeń np. mapa, zdjęcie lotnicze

- analogowe - przedstawiają określone własności przy pomocy innych właściwości np. barwy i cieniowanie obiektów na mapie

- symboliczne - własności rzeczy są przedstawione symbolicznie np. modele matematyczne, używają wzorów matematycznych

- opisowe i normatywne - funkcjonujące w określonych warunkach

- statyczne i dynamiczne - odwzorowywujące system w jednym momencie czasu lub ukazujące proces zmian

- deterministyczne - zależności ścisłe za pomocą funkcji

- stochastyczne - losowe, za pomocą rachunku prawdopodobieństwa

Dyfuzja innowacji - proces rozprzestrzeniania się nowości (innowacji idei)

Skład dyfuzji:

1.Obszar

2.Czas (okres)

3.Droga

4.Miejsce przeznaczenia

5.Miejsce pochodzenia

6.Innowacja (przedmiot dyfuzji)

Metodyka kartograficzna - sposoby przedstawienia zjawisk społecznych na płaszczyźnie

- metoda sygnaturowa

- metoda zasięgów (obszar występowania zjawiska)

- kartodiagramu

- kropkowa

- izolinii

- chorochromatyczna (powierzchniowa, barwnego tła)

- desymetryczna (gęstości)

Relacje - opisy stanów, zdarzeń, zjawisk, procesów, którym podlegają różne elementy i zbiory społeczno-ekonomiczne w przestrzeni gospodarczej.

Rodzaje relacji:

- współwystępowania (lokalizacja np. uprawy i zakłady przemysłu spożywczego)

- następstwo w czasie (stadium rozwoju miast lub regionów)

- stopniowania (stanie skupienia, rozproszenia osadnictwa)

- części i całości (struktura hierarchia)

- korelacje (wzajemna zależność między produkcją roślinną a hodowlą)

- między funkcją a formą (funkcja a forma przestrzenna sieci transportowych)

- przejściowości (centrum, obszar przejściowy, peryferie)

- przetrwałości (stosunek elementów starych i nowych w zagospodarowaniu miast i wsi)

- równokształtności (równokształtność pól uprawnych i sieci osadniczych)

Zależności - skutki przyczynowo skutkowe

- jednostkowe

- deterministyczne i stochastyczne

- wystarczające i niezbędne

- odwracalne i nieodwracalne

- bezpośrednie i pośrednie

Zależności występujące w geografii:

1.Zależność jednostkowa i ogólna

2.Zależność deterministyczna i stochastyczna

3.Warunki wystarczające i niezbędne (usprawnianie komunikacji, modernizacja drogi)

4.Zależności odwracalne i nieodwracalne (wzajemnego oddziaływania, jednokierunkowe np. powódź)

5.Zależności bezpośrednie i pośrednie (surowiec-fabryka, surowiec- kolej-fabryka)

INTERAKCJA - CZŁOWIEK ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE

Środowisko geograficzne - świat roślin, świat zwierząt, otaczający nas i zespół czynników (ożywionych i nieożywionych) otaczających organizmy żywe.

Elementy środowiska przyrodniczego:

- fauna flora

- klimat

- położenie geograficzno-ekonomiczne

Elementy środowiska geograficznego:

- klimat

- rzeźba terenu - budowa geomorfologiczna

- budowa geologiczna i surowce mineralne

- gleby

- fauna i flora

- kierunki wodne

Nurty filozoficzne dotyczące interakcji człowiek-środowisko:

- nihilizm geograficzny - człowiek decyduje o środowisku, podporządkowuje je

- posybilizm - wzajemne oddziaływanie człowieka na środowisko i środowiska na człowieka

- determinizm geograficzny - środowisko jest wiodącym ogniwem w interakcji człowiek-środowisko, narzuca swoje zasady człowiekowi

Klub Rzymski - stowarzyszenie 100 osób biznesmenów, uczonych zajmujących się problemami współczesnego świata (1968 rok)

U'thant - sekretarz generalny ONZ. 26.05.1969r. powstanie raportu U'thanta „Człowiek i środowisko”. Ukazał jak bardzo zdegradowane jest środowisko.

DEGRADACJA ŚRODOWISKA

Typy degradacji środowiska:

- zanieczyszczenie powietrza

- zanieczyszczenie wód

- degradacja gleb

- zniekształcenie w rzeźbie terenu

- dewastacja roślinności

- zniszczenie w świecie zwierzęcym

- nawozy sztuczne i pestycydy

- zniszczenia turystyczne

- odpady poprodukcyjne

- odpady komunalne

- zużyte przedmioty

- warunki substandartowe mieszkania

- warunku substandartowe pracy

- warunki substandartowe wypoczynku

- hałas, wibracje, promieniowanie

OCHRONA ŚRODOWISKA

Formy ochrony środowiska w Polsce:

- 23 parki narodowe (315 tys. ha.)

- 1368 rezerwatów (160 tys. ha.)

- 52 parki krajobrazowe (2 mln.500 tys. ha.)

Formy i metody kształtowania środowiska:

1. Oczyszczalnie ścieków (chemiczne, mechaniczne)

2. Melioracje wodne (osuszanie lub nawadnianie rowów)

3. Fitomelioracja (melioracje przez rośliny np.jeśli na danym terenie jest duże nawodnienie to sadzimy rośliny, które wyciągają wodę, w terenie suchym uprawiamy rośliny, które przez system korzenny doprowadzają wodę)

4. Rekultywacja gruntów (po wyrąbiskach węgla, po terenach rekreacyjnych)

5. Zabiegi przeciw erozyjne

6. Odkszaczanie

7. Odkamienianie

8. Racjonalny płodozmian

9. Transformacja użytkowania ziemi

10. Scalanie gruntów (rolnicy mają działki w różnych miejscach)

11. Kompleksowe zagospodarowanie nieużytków

12. Lokalizacja miejsc na odpady poprodukcyjne i komunalne

13. Kształtowanie krajobrazu

WSPÓŁCZESNA MAPA POLITYCZNO-GOSPODARCZA POLSKI

Warunki państwowości w świecie prawa międzynarodowego:

- określone terytorium, obszar

- ludność zamieszkująca dane terytorium

- suwerenna władza państwa

Liczba państw na poszczególnych kontynentach w 1995 roku.

EUROPA 43 państwa (wraz z Rosją)

AZJA 47 państw (bez Rosji)

AFRYKA 43 państwa (bez Sahary zachodniej)

AMERYKA PÓŁNOCNA I ŚRODKOWA 24 państwa

AMERYKA POŁUDNIOWA 12 państw

AUSTRALIA I OCEANIA 16 państw

Liczba państw suwerennych w XX wieku:

1900 rok - 55 państw

1923 rok - 73 państwa

1947 rok - 76 państw

1962 rok - 126 państw

1972 rok - 150 państw

1988 rok - 169 państw

1995 rok - 195 państw

Proces dekolonizacji - kraje kolonialne (Hiszpania, Portugalia itd.) uznały, że kraj cywilizowany nie powinien mieć kolonii, również kraje kolonialne podjęły walkę narodowo-wyzwoleńczą.

Prawo morza - poszczególne kraje leżące w pobliżu mórz lub oceanów uzyskały tzw. strefę wód terytorialnych. Wody terytorialne umożliwiają wydobycie surowców, minerałów temu państwu, do którego należą. Pas wód ekonomicznych pozwala na swobodny przepływ statków i innych bander.

Największe obszarowo państwo świata - Rosja - 17,1 mln. km2. == 11 mln. razy większe od Monako (1.57 km2), Federacja Rosyjska = 40 mln. km2.

W 1960 roku 17 państw afrykańskich uzyskało niepodległość (rok czarnej Afryki)

Od 1990 roku w wielonarodowych państwach typu federacyjnego: ZSRR, Jugosławia, Czechosłowacja - tworzenie odrębnych państw.

Mini państwa - powierzchnia 1 tys. km2

Europa - Monako, San Marino, Malta, Watykan

Azja - Singapur, Bahrajn, Maldwiny,

Afryka - Seszele

Ameryka płn. i środkowa - Grenada, Saint Christopher, Saint Wincent, Barbados, Saint Lucia

Oceania - Wyspy Marshalla, Nauru, Tangu

Największe powierzchniowa państwa świata:

Nazwa państwa	Pow. w mln. km2.	Pow. morska w mln. km2	Ogółem w mln. km2
ROSJA	17.1
KANADA	10	4.7	14.7
CHINY	9.6
USA	9.4	15.9	25.3
AUSTRALIA	7.7	9.7	17.4
FRANCJA	0.6	10.3	10.9
INDIE	3.3
WIELKA BRYTANIA	0.2	10.6	10.8
NOWA ZELANDIA	0.3	6.5	6.8

POTENCJAŁ GOSPODARCZY, STRATEGICZNO-POLITYCZNY

1. Powierzchnia

2. Liczba ludności

3. Położenie geograficzne

4. Środowisko geograficzne (w tym klimat, bogactwa naturalne)

5. Odsetek użytków rolnych

6. Stopień wykorzystania zasobów środowiska przyrodniczego (np. Egipt 3% z 1 mln. km2 powierzchni)

7. Dostępność komunikacyjna

Typologia państw świata I:

1. Wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne

2. Kraje postkomunistyczne (Polska, kraje środkowo wschodnie)

3. Kraje socjalistyczne

4. Kraje słabo rozwinięte ekonomicznie

Typologia państw świata II:

1. Kraje naftowe (Arabia Saudyjska, Kuwejt)

2. Kraje uprzemysłowione (Azjatyckie tygrysy - Singapur, Hongkong, Tajwan, Tajlandia)

3. Kraje o niskim poziomie rozwoju

4. Kraje zacofane ekonomicznie - Mozambik, Etiopia, Czad, Malawi, Nepal, Madagaskar

Wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne równają się jednej czwartej zamieszkałej powierzchnie ziemi i jednej szóstej ludności świata:

- nowoczesny przemysł = duża automatyzacja, niska energochłonność

- procesy restrukturyzacji gospodarki (przemysł ciężki na rzecz elektromaszynowego, elektronicznego i chemicznego)

LICZBA LUDNOŚCI NA ŚWIECIE

Chiny - 1mld. 300mln.

Indie - 1mld. 100mln.

USA - 300mln.

Indonezja - 220mln.

Brazylia - 184mln.

Pakistan 151mln.

Liczba ludności o tendencji malejącej:

1. Białoruś

2. Ukraina

3. Polska

Wskaźnik przyrostu naturalnego (promile)

PN = U-Z / 1000 mieszk. = promil (przyrost naturalny)

PRz = PN+lub-M= przyrost rzeczywisty obejmuje przyrost naturalny powiększony lub pomniejszony o migracje.

M = I-E - migracja = imigracje pomniejszone o emigracje

Polska - 9.6 promila wskaźnik urodzeń, 9.7 promila wskaźnik zgonów, 0.1 promila wskaźnik naturalny.

Przyrost naturalny dla świata - 13 promili (ur.22 promila, zg. 9 promila)

Typy przyrostu naturalnego:

1. Typ pierwotny (prymitywny - cechuje kraje gdzie są wysokie wskaźniki urodzeń i zgonów np. Afryka, kraje rozwijające się)

2. Typ eksplozji demograficznej - występuje w krajach, które są lub były pod wpływem działań wojennych

- 1946-50 wyż demograficzny w Polsce

- 1970-75 pierwsze echo wyżu demograficznego

- 2000 drugie echo wyżu demograficznego

3. Europejski (implozja demograficzna - ujemny przyrost naturalny)

Przyczyny migracji:

- czynniki ekonomiczne - poszukiwanie lepszej pracy, tzw. migracje za chlebem

- polityka i działania wojenne - główne obszary migracji powojennych - USA, Australia, Kanada, Nowa Zelandia

- względy religijne

- czynniki edukacyjne

- poszukiwanie inteligencji

Obszary migracji:

- USA, Kanada, Europa zachodnia, Australia, Nowa Zelandia

Struktura płci i wieku

Do 15 roku życia - przewaga chłopców (mniej więcej 515 chłopców na 500 dziewczyn)

Wiek 15 lat - względna równowaga

Po 15 roku życia - liczba dziewcząt zaczyna przewyższać liczbę chłopców

Przewaga maskulinizacji (mężczyzn) - INDIE, BANGLADESZ, EGIPT, Pakistan

Przewaga feminizacji (kobiet) - ROSJA, AUSTRIA, FRANCJA, BELGIA, CZECHY, POLSKA

SALDO MIGRACJI

Bilans ruchów migracyjnych do Polski jest ujemny (15-20 tys.)

- Wiek przedprodukcyjny (0-15 lat, w Polsce 19lat)

- Wiek produkcyjny (16-64 lat)

- Wiek poprodukcyjny (60 i więcej)

Państwa świata dzielą się na trzy grupy wiekowe:

- państwa młodości demograficznej

- kraje państwa wieku produkcyjnego

- kraje państw poprodukcyjnego

Wiek produkcyjny dzieli się na zawodowo czynny i zawodowo bierny.

Stopień aktywizacji (aktywności zawodowej) - udział procentowy ludności w wieku zawodowo czynnej do wieku produkcyjnego

SEKTORY ZATRUDNIENIA

1. Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo

2. Przemysł i budownictwo

3. Usługi

4. Usługi wyższego rzędu (nauka wyższa, kultura)

Wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne:

- rolnictwo do 15%

- usługi 50-80%

- przemysł 20-25%

Kraje postkomunistyczne (Polska):

- rolnictwo15-20%

- przemysł 20-30%

- usługi 50% i więcej

Kraje rozwijające się (Afryka)

- rolnictwo 70-9-%

- przemysł 20-30%

- usługi Od 23 do 50%

Stopa bezrobocia - dotyczy liczby bezrobotnych do liczby zawodowo czynnej, średni 14,7%

Polonia - zbiorowość etniczna poza granicami kraju, posiadająca poczucie więzi z krajem ojczystym.

Na świecie jest ok. 20 mln. Polonii, najwięcej w Stanach Zjednoczonych oraz w Kanadzie, Niemczech, Francji.

PROCESY URBANIZACJI

Poziomy urbanizacji:

I niski - kraje, w których miastach mieszka od kilkudziesięciu % ludności (kraje rozwijające się)

II średni - poziom 40-60%, kraje Europy środkowo-wschodniej oraz Szwajcaria, Finlandia, Egipt, Algier, Bułgaria, Czechy, Polska

III wysoki - wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne poziom 70-90% USA, Francja,

Belgia 98%, Wielka Brytania 93%, Izrael 91%.

Aglomeracja - jest to zespół miast

Brasilia - kraj dla wierzących ma kształt krzyża, dla niewierzących samolotu

Władza ustawodawcza, izba wyższa i niższa, władza wykonawcza, władza sądowa

Prawo Parkinsona - administracja decyduje, nie parlament

Powstawanie miast w Polsce:

- XIII wiek - osiedla wiejskie uzyskały prawa miejskie

- XIII/XIV wiek - największa liczba zakładanych miast

Dynamika wzrostu liczby ludności:

1800-1950 - ludność świata wzrasta 26*liczba ludności, 26*liczba miast

1900-2000 - ludność świata wzrasta 40*liczba ludności, 50*liczba miast

ROK	LICZBA MIAST - PONAD 100tys.mieszkańców	LICZBA MIAST - PONAD 1mln. mieszkańców
1800	45	-
1950	875	49
1982	1800	225
1993	2500	320
2000	3000	400

Liczba miast w Polsce 886.

Kryterium miasta:

- aby osiedle uzyskało prawa miejskie musi spełniać określone warunki:

a) kryterium prawno administracyjne

b) kryterium fizjonomiczne (obiektywne)

c) techniczne (infrastrukturalne)

d) ekonomiczne

e) socjalne

f) kulturalne

g) wielkościowe

Funkcje miastotwórcze:

- endogeniczne - czynniki wewnętrzne (funkcje usługowe, żywieniowe, kulturalne, rekreacyjne, edukacyjne)

- egzogeniczne - funkcje zewnętrzne - funkcja administracyjna, turystyczna, przemysłowa, handlowa,

Funkcje miast:

- polityczna

- administracyjna (pełnią je stolice państw)

- handlowa (miasta targowe np. Poznań)

- przemysłowa

- kulturalno-naukowa (Padwa, Bolonia)

- rekreacyjna (Floryda, Kalifornia)

- transportowa (Suez)

- kultu religijnego (Częstochowa, Jerozolima)

- militarna (Gibraltar, Hel)

Wskaźnik urbanizacji - jest to udział procentowy ludności zamieszkujący miasta

Urbanizacja (umiastowienie) - od łac. Urbs. = Miasto - jest to proces polegający na rozwoju miast.

PROCESY I STRUKTURA PRZESTRZENNA ROLNICTWA I GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ POLSKI I ŚWIATA!

Istota rolnictwa polega na świadomym, bezpośrednim lub pośrednim kierowaniu procesami biologicznymi (technicznymi i mechanicznymi) w celu wytwarzania żywności dla człowieka i niektórych surowców dla przemysłu zwłaszcza spożywczego i włókienniczego.

Znaczenie rolnictwa:

- egzystencjalne - wytwarzanie żywności

- społeczne - zatrudnienie i utrzymanie 50% ludzi świata

- gospodarcze - produkcja roślinna, zwierzęca i surowców

- naukowe - miejsce na postęp naukowej techniki

Warunki przyrodnicze rolnictwa (A):

- położenie geograficzno-ekonomiczne

- rzeźba terenu

- klimat

- warunki wodne

- gleby

Warunki poza przyrodnicze rolnictwa (B):

- przeszłość gospodarcza

- poziom rozwoju gospodarczego

- urbanizacja i uprzemysłowienie

- dostępność komunikacyjna

- przemysł spożywczy

- interwencjonizm państwowy

Uwarunkowania wewnętrzne:

1.Produkcyjne

- produkcja globalna

- produkcja towarowa

2.Organizacyjno techniczne

- systemy użytkowania ziemi

- płodozmian

- mechanizacja

- melioracje, systemy nawadniania

- nawożenie mineralne i organiczne

- intensywność

3.Społeczno-własnoćiowe

- ludność rolnicza

- systemy władania ziemią

- struktura wielkości gospodarstw

Uprawy zbożowe na świecie:

- pszenica 570mln. ton

- ryż 600mln. ton

- kukurydza 640mln. ton

- jęczmień 142mln. ton

- owies 42mln ton

Ilość osób wyżywionych przez rolnictwo:

- świat 3,5 osoby

- Ameryk płn. 50 osób

- Europa 12 osób

- Ameryka płd. 5 osób

- Afryka 2 osoby

- bliski wschód 3 osoby

- daleki wschód 2 osoby

- Ameryka łacińska 5 osób

Używki podstawowe:

- kakao - strefa okołorównikowa Afryki i Azji

- herbata - strefa zwrotnikowa i równikowa Azji

- kawa - strefa okołorównikowa Ameryki, Afryki, częściowo Azji

Przyczyny głodu na kuli ziemskiej:

- nadmierny przyrost naturalny

- niekorzystne warunki przyrodnicze

- zmniejszenie się obszaru żywicielskiego

- niska wydajność pracy, ziemi, kapitału

- kryzys energetyczny

- inwazja szkodników i chorób

- zmniejszenie produkcji żywności w krajach postkomunistycznych

- wzrost cen na niektóre artykuły żywnościowe

- zmniejszenie światowych połowów ryb

- zmniejszenie eksportu niektórych artykułów żywnościowych

- zmniejszenie zapasów żywności

- zmiany w strukturze produkcji i importu

- wzrost zapotrzebowania na niektóre artykuły żywnościowe (warzywa, owoce, tłuszcze szlachetne)

Możliwości wzrostu żywności na kuli ziemskiej:

- poprawa warunków przyrodniczych (nawożenie, melioracje)

- zwalczanie erozji gleby (orka konturowa)

- zabiegi rekultywacyjne

- zielona rewolucja (rozwój i ulepszenie materiału genetycznego)

- zintegrowana ochrona roślin

- właściwe zabiegi agrotechniczne na trwałych użytkach zielonych

- właściwe zabiegi agrotechniczne na gruntach ornych

- wzrost obszaru żywicielskiego

- zastosowanie biotechnologii w produkcji żywności

- zmiany w strukturze agrarnej

- zmniejszenie strat w przechowalnictwie

- wzrost przetwórstwa rolno-spożywczego

- rozwój rolnictwa ekologicznego i biodynamicznego

- światowa pomoc FAO

- wzrost światowego bezpieczeństwa żywności

- regulacja urodzeń

- wzrost wydajności pracy, ziemi, kapitału

- marikultura (uprawa mórz)

- współpraca rolnictwa z innymi działami gospodarki (leśnictwem, turystyką, rekreacją, przemysłem, usługami)

Obszar żywicielski - ilość terenów rolniczych (użytków rolnych) na jednego mieszkańca w danym państwie.

Orka konturowa - orka wzdłuż poziomic

Zielona rewolucja - nowo wysokoplenne, odporne odmiany kukurydzy, pszenicy, ryżu. Ojcem rewolucji jest profesor Norman Borlang.

Potrzeby żywnościowe człowieka:

1.Spożycie kalorii - 2500 kcal

2.Spożycie protein i białka

3.Spozycie dzienne żywności

4.Struktura spożycia - białko, tłuszcze, cukry, składniki mineralne, żelazo

PROCESY I STRUKTURA PRZESTRZENNA UPRZEMYSŁOWIENIA POLSKI I ŚWIATA!

Czynniki lokalizacji przemysłu:

1. Czynniki ekonomiczne:

- baza surowcowa

- baza energetyczna

- siła robocza

- woda

- rynek zbytu

- transport

- kooperacja (współpraca)

- aglomeracja przemysłu (zespół zakładów przemysłowych)

- inwestycje towarzyszące

- aglomeracja (ulokowana na danym obszarze)

b) czynniki poza ekonomiczne:

- kulturowe

- polityczne

- społeczne

- psychologiczne

- środowiskowe (ekologiczne)

Struktura branżowo-gałęziowa:

1. Przemysł wydobywczy (górnictwo)

2. Przemysł przetwórczy

Inny podział:

1. Przemysł ciężki:

- górnictwo, hutnictwo, energetyka

b) przemysł lekki:

- włókienniczy, spożywczy

Podział statystyczny przemysłu (np. w Polsce):

- przemysł paliwowo-energetyczny

- przemysł metalurgiczny

- przemysł elektromaszynowy

- przemysł chemiczny

- przemysł mineralny

- przemysł spożywczy

- przemysł drzewno-papierniczy

- przemysł inny np. paszowy lub utylizacyjny

Najważniejsze źródła energetyczne to drewno, węgiel kamienny, ropa naftowa.

Źródłem energii odnawialnej są: słońce, wiatr, woda, paliwa roślinne i zwierzęce

Energia nieodnawialna to: węgiel, ropa, gaz,

Źródła odnawiające się:

1. Źródła nieorganiczne

- energia słoneczna

- energia wiatru

- energia wód lądowych

- energia wód morskich

- energia geotermiczna

b) Źródła organiczne

- paliw zwierzęce

- siła mięsni ludzkich i zwierzęcych

- paliwa roślinne (drewno, trzcina cukrowa)

Źródła nieodnawiające się:

- stałe (węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf)

- płynne (ropa naftowa)

- gazowe (gaz ziemny, metan, gaz kopalniany)

KOMUNIKACJA

Komunikacja - technika przewozu ludzi i ładunków oraz przekazywania informacji.

Komunikacja = Transport + Łączność

Podział transportu

*Ekonomiczny:

- transport drogowy

- transport szynowy

- transport przesyłowy

- transport morski

- transport śródlądowy wodny

- transport powietrzny

- transport pionowy

* Podział według środka przewozu:

- kołowy

- liniowy

- rurociągowy

- przewodowy

- taśmociągowy

- samolotowy

- śmigłowcowy

- balonowy

- rakietowy

- satelitarny

- wahadłowcowo-kosmiczny

Inne rodzaje i kryteria podziału:

1.Zmechanizowany i nie zmechanizowany (uliczny)

2.Rodzaj napędu - parowy, spalinowy

3.Charakter przewozu - pasażerski, towarowy, regularny, nieregularny, publiczny

Podział łączności:

- poczta

- telegrafia

- telefonia

- telekomunikacja bezprzewodowa oparta o infrastrukturę naziemną

- telekomunikacja za pomocą sztucznych satelitów

TRANSPORT LĄDOWY:

*transport drogowy

1.Rodzaje dróg

- drogi gruntowe

- drogie o nawierzchni twardej (drogie bite tzw. kocie łby, drogi o nawierzchni twardej ulepszonej np. betonowe, asfaltowe, brukowane kostka kamienną)

- autostrady

2.Mierniki (wskaźniki)

- liczba samochodów

- długość dróg

- gęstość dróg

- liczba pasażerów

- liczba ładunków

*transport szynowy (USA16%,Rosja10%)

1.Linie kolejowe

- normalnotorowe

- szerokotorowe

- wąskotorowe

Ameryka płd., Afryka, Azja długość linii kolejowych się wydłuża.

Ameryka płn., Europa, Australia i Nowa Zelandia długość linii kolejowych się skraca.

2.Mierniki (wskaźniki):

- długość

- zelektryzowanie linii kolejowych

- gęstość

- przewozy (ładunki i pasażerowie)

*transport przesyłowy

1.Walory transportu przesyłowego:

- ciągłość przesyłu

- szybkość przetaczania

- niskie koszty transportu

- duży stopień niezawodności

- pokonywanie stromizm

Ropociągi - ponad 500tys.km. długości na świecie (USA 2/3 światowej długości ropociągów 430tys.km., Rosja 1/3 światowej długości ropociągów 100tys.km)

Gazociągi - 3mln.km. długości (Rosja 200tys.km. długości)

Laktociągi - rurociągi służące do przesyłania mleka (Szwajcaria, Holandia)

Metro - szybka miejska kolej elektryczna podziemna i nadziemna, pierwsze metro powstało w Londynie w 1890 roku ma ono długość 400km i jest najdłuższe na świecie.

Pierwsze autostrady powstały 76 lat temu we Włoszech, Niemczech (długość autostrad w USA ok. 100tys.km., Japonia 50tys.km.)

Pierwsza kolej powstała w Anglii w 1825 roku i USA 1830 rok. Łączna długość linii kolejowych na świecie 1,3mln.km., w tym USA 16%,Rosja 10%.

TRANSPORT WODNY ŚRÓDLĄDOWY

Rosja ponad 100tys.km. dróg wodnych (Wołga, Dniepr, Jenisej, Irtysz)

USA - system wielkich jezior - Missisipi, Missouri

Chiny - Jangcy

Indie - Ganges, Indus

TRANSPORT MORSKI

Morska flota handlowa:

1.Liberyjska (największa)

2.Panamska

3.Grecka

4.Norweska

5.Japońska

6.Cypryjska

7.USA

8.Bachamska

9.Rosyjska

Porty morskie
Porty	Załadunek w mln t	Wyładunek w mln t
Rotterdam Singapur Chiba Nagoja Yokohama Antwerpia Marsylia Vancouver Hamburg Londyn Nowy Jork Bombaj Durban Szczecin Casablanca	64,0 89,9 40,9 53,3 52,0 40,7 14,7 64,6 22,7 9,5 7,2 14,8 15,1 11,2 8,3	277,7 116,5 127,3 83,5 68,1 60,7 74,7 6,1 42,8 40,0 34,9 11,9 9,2 7,8 6,6

Kanały morskie:

1.Sueski - oddany w 1860 roku (między Afryką a Azją)

2.Panamski (USA) (łączy ocean Atlantycki ze Spokojnym)

3.Kiloński (Niemcy)

4.Koryński (środkowa Grecja, łączy Zat. Sarońską (M. Egejskie) z Zat. Koryncką)

Transport lotniczy

Cechy:

1.Wysoke koszty produkcji i eksploatacji samolotów

2.Bezkonkurencyjność w szybkości przewozu

3.Bezkonkurencyjność w długości trasy

4.Bezkonkurencyjność w bezpieczeństwie

5.Bezkonkurencyjność w przelotach na górami, rzekami, cieśninami, kanałami,

Tabor lotniczy to samoloty małe, średnie i wielkie.

Największy samolot to Boeing 747 (zasięg 14,205tys.km., czas lotu np. Londyn Nowy York 8.5h, prędkość 912km/prędkość, liczba pasażerów do 500)

System cargo - służy do przewozu towarów. Największe porty towarowe to Los Angeles, Hongkong, Seul, Frankfurt, Tokio.

Najwięcej przewozi się pasażerów w USA, Wielka Brytania, Chiny, Niemcy, Japonia, Rosja.

Przewoźnicy świata to:

- Jata - zrzeszenie transportowe

- Air France

- KLM

- British Airlines

- Luft Hansa

- American Airlines

- Linie Skandynawskie

   

NAJWIĘKSZE LOTNISKA ŚWIATA

Lotnisko	Miasto	Kraj	Liczba pasażerów
Hartsfield	Atlanta	USA	80171
O'Hare	Chicago	USA	72136
International	Los Angeles	USA	68478
Heathrow	Londyn	Wlk. Brytania	64607
Fort Worth	Dallas	USA	60687
Haneda	Tokio	Japonia	56402
-	Frankfurt n. Menem	Niemcy	49360
de Gaulle	Paryż	Francja	48240
International	San Francisco	USA	41174
Schiphol	Amsterdam	Holandia	39605
Stapleton	Denver	USA	38749

ŁĄCZNOŚĆ

Telefonia stacjonarna:

2000 rok 11mln. abonentów

2005 rok 13mln. abonentów

Telefonia komórkowa:

1997 rok 1mln. abonentów

2000 rok 6mln. abonentów

2005 rok 20mln abonentów

Na świecie najwięcej telefonów komórkowych jest w:

- USA (100mln.)

- Chiny (70mln.)

- Japonia (70mln.)

- Niemcy (60mln.)

- Wielka Brytania (50mln.)

- Rosja, Turcja, Polska

ŁĄCZNOŚĆ KOSMICZNA

Pierwszy satelita bezzałogowy został wysłany 4.10.1957 z Bajkonuru w ZSRR.

Satelity pełnią funkcję:

- meteorologiczną

- komunikacyjną

- nawigacyjna

- do badań geofizycznych ziemi

- do badań geodezyjnych

- dla celów militarnych

Europejska Organizacja Kosmiczna powstała w 1973 roku.

Liczba internautów na świecie = 500mln.

Usługi internetowe:

- poczta internetowa

- przeglądarki

- grupy dyskusyjne

- chat

- newsy

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE = HANDEL ZAGRANICZNY + MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW KAPITAŁU, SIŁY ROBOCZEJ.

Wielkość exportu i importu w mld. USD 2001/2002

L.p.	Kraj	Export	%	Import	%
1	Stany Zjednoczone	731	12,6	1142	19
2	Niemcy	570	9,8	493	8,2
3	Japonia	403	6,9	349	5,8
4	Francja	294	5,1	299	5
5	Wielka Brytania	271	4,7	325	5,4
6	Chiny	267	4,6	244	4,1
7	Kanada	260	4,5	222	3,7
8	Włochy	241	4,2	233	3,9
9	Holandia	216	3,7	196	3,3
10	Belgia + Luksemburg	198	3,4	189	3,2

25 państw Unii (bez Bułgarii, Rumunii) daje 47% światowego exportu. Około 20% pochodzi z Ameryki płn. USA, Kanada, Meksyk. Łącznie można powiedzieć, że aż 67% światowego exportu pochodzi z dwóch kontynentów: Europy i Ameryki płn.

Międzynarodowy przepływ kapitału = inwestycje - w tym zakresie największym odbiorcą są Stany Zjednoczone (mają u siebie około 300mld. USD inwestycji zagranicznych).

Drugim odbiorcą są Niemcy (tutaj realizuje się kapitał zagraniczny za około 180mld. USD. Następnymi są wielka Brytania 130mld. USD, Chiny 100mld. USD, Holandia 55mld. USD, Francja 44mld. USD, Brazylia 34mld. USD.

Obroty handlu zagranicznego na jednego mieszkańca (najwyższe) - Singapur, Hongkong, Belgia, Irlandia, Holandia, Szwajcaria.

Export surowców mineralnych:

- węgiel kamienny - Australia + USA = 50% światowego exportu

- ruda żelaza - Brazylia + USA = 60% światowego exportu

- ropa naftowa - Arabia Saudyjska + rejon Zatoki Perskiej = 25% światowego żelaza

Export surowców i nisko przetworzonych artykułów rolno-spożywczych:

- pszenica

USA, Kanada, Francja = 70%

Australia, Argentyna = 30%

- ryż

Tajlandia, USA, Wietnam, Pakistan = 70%

- cukier

Kuba, Tajlandia, Brazylia, Francja, Australia = 70%

- kawa

Brazylia, Kolumbia = 50%

- herbata

Chiny, Indie, Sri Lanka, Kenia, Indonezja = 75%

- kauczuk naturalny

Tajlandia, Indonezja, Malezja = 95% (monopoliści w exporcie kauczuku naturalnego)

Międzynarodowe obroty handlowe w Polsce = 0.5%

Polska importuje:

- leki

- samochody

- sprzęt komputerowy

- surowce tj. ropa naftowa, gaz ziemny, rudy żelaza, mangan

Polska exportuje:

- statki

- meble

- artykuły pochodzenia rolniczego

- surowce tj. węgiel kamienny, miedź, srebro, siarka, sól kamienna

W latach 90-tych ponad 50% exportowanego węgla kamiennego szło do Związku Radzieckiego.

Obecne główne kierunku exportu węgla kamiennego to kraje Skandynawskie i kraje Unii europejskiej.

Ropa naftowa i gaz ziemny.

I Główne centrum exportu zlokalizowane jest w Zatoce Perskiej

1.Kierunek Ameryki płn.

2.Kierunek przez Morze Śródziemnie

3.Kierunke Japonii, Tajwanu, Korei Południowej

II Ameryka płd. (Wenezuela, Kolumbia)

1.Kierunek Ameryki płn.

2.Kierunek pozostałych krajów Ameryki płd.

III Rosja

1.Kierunek zagłębie Baku II i Baku III

IV Nigeria

V Południowa Afryka

VI Zagłębie Eko

Japonia i Chiny = Export + Import:

• surowce mineralne, paliwa

• maszyny, urządzenia, sprzęt transportowy

• artykuły pochodzenia przemysłowego

• artkykuło rolno-zpożywcze

Teorie gospodarcze:

1.Koncepcja Merkantylizmu - rząd danego państwa powinien pobudzać działalność gospodarczą (przez handel)

2.Leseferyzm - niepotrzebne są regulacje powodowane przez rząd a przez samą gospodarkę. Motorem tej regulacji jest człowiek, praca.

3.Maltuzjanizm - zaludnienie na świecie rośnie szybciej niż produkcja żywności.

4.Ekonomia klasyczna - kluczem do rozwiązania rozwoju społeczno-ekonomicznego jest praca i rynki finansowe.

5.Determinizm ekonomiczny - system wolnorynkowy jest etapem rozwoju gospodarczego, obok tego istnieje też system planowanej gospodarki.

6.Teoria makroekonomii - gospodarka jest systemem, jest to system, w którym realizuje się takie kategorię jak: cena, zatrudnienie, polityka fiskalna.

7.Instytucjonizm - w dzisiejszej gospodarce coraz większe znaczenie mają korporację międzynarodowe.

8.Monetaryzm - wzrost podaży pieniądza prowadzi do wzrostu inflacji, stąd potrzeba kontroli pieniądza (NBP)

---