oddzielne narządy zwarte:
-przysadka
-szyszynka
-nadnercza
-tarczyca
-gruczoł przytarczyczny
gruczoły amfikrynowe- maja komórki wydzielnicze w narządach zewnątrzwydzielniczych:
-trzustka
-jajnik
-jądro
-mózg
-nerka
-łożysko
pojedyncze komórki endokrynowe- rozsiane w różnych narządach
-w przewodzie pokarmowym
-układzie oddechowym
PRZYSADKA
masa 0,5g
leży u podstawy mózgu na siodle tureckim w jamie czaszki
składa się z 2 części:
- przysadki gruczołowej- ok. 75% masy przysadki
-przysadki nerwowej
otoczona jest torebką tk. łącznej luźnej- łączącej się z oponą twardą
przysadka gruczołowa- powstaje z ektodermy pierwotnej jamy ustnej
przysadka nerwowa- z ektodermy międzymózgowia
Unaczynienie przysadki
krew dopływa do przysadki przez:
-tętnice przysadkowe górne i dolne
tętnice przysadkowe górne- przechodzą w pętle i sieci naczyń włosowatych w części:
-guzowej przysadki
-wyniosłości przyśrodkowej
-trzonie lejka
następnie naczynia włosowate łączą się w:
-żyły wrotne przysadki (długie naczynia włosowate)- biegną do płata przedniego przysadki (cz. gruczołowej) gdzie rozpadają się na naczynia typu zatokowego
Sieć naczyń włosowatych cz. gruczołowej zaopatrywana jest przez żyłki a nie tętnice- układ wrotny przysadki.
-od tętnicy przysadki górnej odchodzi także tętnica beleczkowa-daje ona w części pośredniej przysadki pętle i sieci naczyń włosowatych
-łączy się ona z siecią naczyń włosowatych płata przedniego przysadki poprzez naczynia włosowate zwane żyłami wrotnymi krótkimi
Od tętnicy przysadkowej dolnej-odchodzą gałęzie przechodzące w sieć naczyń włosowatych płata tylnego, od niej oraz z sieci przysadki gruczołowej krew dopływa żyłami przysadkowymi do zatoki jamistej.
Przysadka gruczołowa
składa się z:
-płata przedniego (część dalsza)
-części guzowatej
-części pośredniej
płat przedni- główna masa przysadki gruczołowej
zrąb płata zbudowany jest z tkanki łącznej właściwej luźnej- liczne włókna siateczkowe podtrzymujące naczynia włosowate
główną masę komórkową tej części przysadki stanowią komórki endokrynowe- układające się w grupy, wydzielają one do krwi hormony tropowe
klasyfikacja komórek endokrynowych w oparciu o obecność w nich hormonów:
komórki somatotropowe- zawierają STH
komórki kortykotropowe- zawierają ACTH, MSH i LPH
komórki tyreotropowe- zawierają TSH
komórki gonadotropowe typu I- FSH
komórki gonadotropowe typu II- LH
komórki laktotropowe- prolaktynę
Hormony wydzielane przez przysadkę gruczołową
somatotropina (hormon wzrostu STH) wpływa na kom. wątrobowe- pobudza je do wydzielania somatomedyny (hormon stymulujący wzrost chrząstki, kości całego ciała)- IGF1
adrenokortykotropina (ACTH) wpływa na komórki kory nadnerczy stymulująco (produkują i uwalniają hormony steroidowe)
tyreotropina (TSH)- wpływa stymulująco na kom. pęcherzyków tarczycy
folitropina (FSH)- wpływa stymulująco na wzrost pęcherzyków jajnikowych oraz na produkowanie i uwalnianie estrogenów a także na komórki podporowe kanalików nasiennych i spermatogenezę
lutropina (LH)- stymuluje owulację, wytwarzanie ciałka żółtego, produkowanie i uwalnianie progesteronu, produkcję i uwalnianie testosteronu przez komórki śródmiąższowe
prolaktyna (hormon laktogenny, PRL, LTH) wpływa na wzrost gruczołu mlekowego, wydzielanie mleka
lipotropina (LPH)- stymuluje komórki tłuszczowe- powodując lipolizę. LPH może być prekursorem peptydów- endorfin
Melanotropina (MSH)- hormon pobudzający melanocyty skóry do syntezy i odkładania melaniny
część guzowa
otacza trzon lejka na kształt kołnierza o szerokości ok. 40um
na styku naczyń włosowatych znajdują się grupy komórek barwnikoopornych i barwnikochłonnych
najczęściej wśród komórek endokrynowych spotyka się komórki gonadotropowe
komórki endokrynowe stanowią ścianę małych pęcherzyków
występują gniazda płaskich komórek degenerujących
część pośrednia
słabo rozwinięta u ludzi
liczne cystowate twory- ściany ich zbudowane są z komórek barwnikoopornych
znajdują się także liczne endokrynowe komórki zasadochłonne-syntetyzują one białka prohormonu-proopiokortynę białko to cięte jest następnie na fragmenty z których 3 to hormony - ACTH, LPH i MSH czwarty jest B-endorfiną
czynności przysadki gruczołowej i ich regulacja
-wydziela hormony tropowe- do sieci naczyń włosowatych płata przedniego
-czynność jej komórek endokrynowych regulowana jest przez hormony- ciała neuronów jąder środkowych podwzgórza:
liberyny
statyny
transportowane są wzdłuż aksonów do wyniosłości przyśrodkowej-uwalniane do sieci naczyń włosowatych
płyną do sieci naczyń płata przedniego
z krwi przedostają się do miąższu- pobudzają lub hamują czynność kom. endokrynowych przysadki gruczołowej
na zasadzie sprzężenia zwrotnego hormony płciowe płynące z krwi mogą hamować wydzielanie liberyn i statyn
przysadka nerwowa
składa się z:
płata tylnego czyli wyrostka lejka
trzonu lejka
wyniosłości przyśrodkowej
zawiera 100k bezmielinowych aksonów podwzgórzowych
komórki neurogleju zwane pitucytami
nie zachodzi w niej synteza hormonów
hormony uwalniane do krwi w jej obrębie syntetyzowane są w ciałach neuronów wydzielniczych podwzgórza
wędrują one wzdłuż aksonów- w przysadce nerwowej są uwalniane i przechodzą do krwi
neurony wydzielnicze podwzgórza oraz drogi podwzgórzowo-przysadkowe:
neurony wydzielnicze podwzgórza dzielą się na :
-neurony małokomórkowe wydzielnicze znajdujące się w środkowych jądrach podwzgórza:
-jądrze łukowatym
-grzbietowo-przyśrodkowym
-brzuszno-przyśrodkowym
-neurony wielokomórkowe wydzielnicze znajdujące się w przednich jądrach podwzgórza:
-jądrze nadwzrokowym
-jądrze przykomorowym
aksony neuronów małokomórkowych wydzielniczych dochodzą do wyniosłości przyśrodkowej i górnej części trzonu lejka ciała ich komórek syntetyzują:
-liberyny-hormony pobudzające
-statyny- hormony hamują wydzielanie kom. endokrynowych przysadki gruczołowej
aksony neuronów wielokomórkowych wydzielniczych tworzą drogę podwzgórzowo-przysadkową- kończy się ona w płacie tylnym przysadki kolbkowatymi rozszerzeniami- znajdują się liczne pęcherzyki wydzielnicze- kule Herringa (zgrupowania pęcherzyków)
ciała neuronów wielokomórkowych wydzielniczych syntezują hormony:
-oksytocynę- działa na mięśnie gładkie macicy
-hormon antydiuretyczny (ADH) czyli wazopresyna
-działa na nabłonek kanalików zbiorczych nerki, zwiększając jego przepuszczalność dla wody
-działa także obkurczająco na tętnice i tętniczki podnosząc ciśnienie krwi- nazywany jest wtedy wazopresyną
Pituicyty
stanowią do 30% masy przysadki nerwowej
komórki neurogleju
wyróżnia się pitucyty włókniste i pitucyty protoplazmatyczne
TARCZYCA
masa około 40g
dwa płaty połączone Węziną (cieśnią)
leży na przedniej powierzchni tchawicy na wysokości szyi
otoczona torebką łącznotkankową- odchodzą od niej odnogi w głąb narządu- wytwarzają zrąb
miąższ (parenchyma) składa się z pęcherzyków, ściana ich zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka (tyreocyty- najczęściej jest to nabłonek sześcienny)- wytwarza hormony:
-trijodotyroninę (T3)
-tyroksynę
oraz z komórek C (komórek jasnych) leżących na obwodzie pęcherzyków lub między nimi- wytwarzają one kalcytoninę
między pęcherzykami w tkance łącznej luźnej-zrębie- naczynia krwionośne włosowate typu zatokowego, limfatyczne, włókna nerwowe
nabłonek sześcienny pęcherzyków bierze udział w wydzielaniu hormonów (pod wpływem TSH- tyreotropiny)
nabłonek płaski jest formą spoczynkową
światło pęcherzyków wypełnia żel (koloid)- tyreoglobulina (w postaci jodowanej tyreoglobuliny magazynowane są hormony tarczycy)
komórki endokrynowe pęcherzyków tarczycy wywodzą się z endodermy dogłowowej części kanału pokarmowego
komórki C z grzebienia nerwowego
hormony tarczycy
hormony nabłonka pęcherzyków:
-trijodotyronina (T3)
-tyroksyna- tetrajodotyronina T4- główny hormon tarczycy
oba są magazynowane w pęcherzykach w postaci tyreoglobuliny
trijodotyronina wytwarzana jest także w nerkach i wątrobie z tyroksyny
synteza, magazynowanie i uwalnianie hormonów przebiega w kilku etapach:
-synteza tyreoglobuliny
-jodowanie tyreoglobuliny
-powstawanie i uwalnianie czynnych hormonów
Hormon komórek C-kalcytonina