Władza
Pojęcia władza i wpływ są ze sobą powiązane, ale nie są identyczne. Władza jest jednym ze źródeł zwiększenia potencjału wpływu.
Sprawowanie władzy nie tylko jest wywołane określonymi pozycjami i relacjami, jakie istnieją między ludźmi, ale utrzymanie władzy opiera się na celowym tworzeniu przez nią określonych relacji międzyludzkich.
Miary prawidłowej funkcji władzy naleźy szukać nie tylko w kryteriach zewnętrznych (skutkach), ale i wewnętrznych: do nich należy jakość psychicznych i społecznych relacji między władzą a jej poddanymi.
Pojęcia charakteryzujące zakłócenia równowagi w stosunkach międzyludzkich, których źródłem są m.in. stosunki władzy to: kompleks Liliputa (postawa bezradności wobec biegu wydarzeń), symptomy wyuczonej nieudolności, poczucie umiejscowienia kontroli na zewnątrz, neurotyczne pożądanie władzy, antropocentryczna socjotechnika.
Analiza transakcyjna
AT mieści się w nurcie psychologii humanistycznej o podstawach fenomenologicznych i wywodzi się z psychoanalizy. Oferuje metodę analizy zachowań, zwłaszcza ekspresji słownej, dostępnych obiektywnej obserwacji.
W AT kontakty międzyludzkie, poczynając od przekazu bodźców zmysłowych poprzez komunikację werbalną i niewerbalną, aż do intymności stosunków, są podstawowymi determinantami zachowania się człowieka.
Przedmiotem diagnozy jest wprawdzie stan świadomości jednostki, jej struktury „ja”, ukrywającej historię rozwoju i indywidualny program działań, nie bez związku z postawami społecznymi i zajmowaną pozycją w otoczeniu.
Pozycje z jakich wychodzą naprzeciw siebie organizacja i jednostka są określone zarówno przez obiektywne uwarunkowania interakcji jak i subiektywne oceny oraz ukryte programy działań. Możliwość kontroli poznawczej i sprawczej zajmowanych pozycji jest przez oba podmioty często ograniczona.
Stany ego
Funkcja regulacyjna osobowości uzależniona jest od dominacji jednego z trzech stanów w jakich wyraża się ego:
Stan archeopsychiczny jest wytworem czynników bazalnych, wewnętrznych (fizycznych, biologicznych itd.). Zawiera on doświadczenia z dzieciństwa, młodości i innych przełomów wzrostu i zmian. W odmianie naturalnej (spontanicznej) dominują emocje, w formie przystosowanej archeopsyche emocje są maskowane i dostosowane do wymogów otoczenia, w stanie twórczym - intuicja, innowacyjność, popęd doświadczania i radość tworzenia
Stan ekstropsychiczny tworzą czynniki zewnętrzne: społeczne, kulturowe i środowiskowe. Stanowi ją reprodukcja postaw i zachowań otoczenia, zwłaszcza wzorów rodzicielskich i autorytetów wychowawczych w działaniach rutynowych, powtarzalnych, oraz w przedsięwzięciach wymagających wsparcia, opieki, akceptacji, stałości, trwałości, pewności, spokoju.
Neopsyche - powstaje z czynników wewnętrznych nabytych: umiejętności doświadczenia, aktywności poznawczej i wartościującej. Jej funkcje to odbiór informacji z wejść wewnętrznych i zewnętrznych, ich integracja i analiza, strukturalizowanie poznawczej rzeczywistości w formach językowych, kulturowych i ideowych, przewidywanie i wydawanie uzasadnionych prawdopodobieństwem spełnienia decyzji.
Personifikacją tych rzeczywistości psychicznych są postaci Dziecka, Rodzica i Dorosłego. Obserwowalnymi wskaźnikami stanów ego są postawa ruchy ciała głos, spojrzenie, komunikaty słowne i bezsłowne. Charakterystyczne są zwroty językowe:
Dz: chcę tego, pragnę, nie mogę, nie wiem, nie rozumiem, pomóż mi, tylko to, natychmiast, już, och itp.
R: tak trzeba, w ten sposób, tak trzymać, ty powinieneś, muszę, nie wolno, nakazuję, zabrania, zezwalam, zawsze, nigdy, wszyscy, wszędzie, nie pytaj, tylko rób
D: kto, co, kiedy, gdzie, dlaczego, jak, z kim, z czym, o kim, o czym
Funkcje tych struktur:
Dz - pierwotne pobudzenie do działania
R - zatrzymanie przechowanie i odtwarzanie rezultatów uczenia się i zmian
D - racjonalnie uzasadnione sprawstwo i kontrola
Transakcje
Jednostką pomiaru stosunków międzyludzkich jest transakcja. Podstawowy typ transakcji tworzą transakcje komplementarne (równoległe), w których komunikacja międzyludzka jest inicjowana i utrzymywana na poziomie aktywności tego samego stanu ego partnerów (DD, RR, DzDz) bądź aktywizowane są różne stany ego, ale zgodnie z ich obiektywnymi funkcjami i subiektywnymi intencjami partnerów (np. DDz). Brak takiej odpowiedniości w interakcjach partnerów prowadzi do zakłóceń w stosunkach międzyludzkich, bądź przerwanie danej próby interakcji (np. w transakcjach skrzyżowanych)
Pozycje życiowe
Ocena siebie jest wynikiem uczenia się na podstawie komunikatów, otrzymanych od innych na temat własnej osoby i kondycji partnera.
O'key feelings - pozycje życiowe, możliwe do zajęcia w świecie społecznym:
ja jestem w porządku, ty też - wzajemne pozytywne oceny są podstawą dobrego kontaktu i postawy akceptacji innych
ja nie jestem w porządku, ty tak - dominujące przypisywanie sobie cech negatywnych widzenie siebie od strony niekorzystnych skutków własnego działania
ja jestem w porządku, ty nie - postawa „od ludzi”: brak zaufania do nich, wycofanie się z kontaktów, odmawianie innym uprawnień
ja nie jestem w porządku, ty też nie - postawa obwiniania siebie i innych, prowadząca do autodestrukcji i agresji
Odpowiednikami trzech stanów ego w organizacji mogą być:
- Dz - pierwotne, wyjściowe wyposażenie fizyczne i psychospołeczne elementy grupy - organizacji oraz klimat organizacyjny
- R - cele wartości, zasady, normy
- D - środki, metody, strategie
Najczęstszą przyczyną małej efektywności organizacji jest nie dostateczne wykorzystanie stanu D, jako źródła zachowań organizacyjnych.
Stosunki władzy
Władza ma charakter dynamiczny, właściwa jest jej cecha wzrostu, lub regresu, aż do utraty swojego znaczenia
Stosunki władzy - związek, jaki zachodzi pomiędzy stronami, którymi są pojedyncze osoby, grupy, lub instytucje, przejawiający się we wpływie jaki posiada jedna ze stron wobec drugiej, która jest jej podporządkowana. Ma stopniowalną intensywność i bliskość.
Wejście w stosunek władzy dwóch podmiotów społecznych jest możliwe wtedy, gdy jeden z nich wyposażony jest we właściwości, których drugi nie posiada lub z nich nie korzysta, poddając się pod władzę pierwszego.
Zdolność do wywoływania określonych działań i kontrolowania ich przebiegu pochodzić może z różnych źródeł:
przekonanie o uprawnieniach jednostek, lub instytucji do sprawowania władzy
powierzenie władzy osobie wybranej głosami pewnej liczby osób danej zbiorowości
delegacja władzy polegająca na podzieleniu się władzą i innymi przez osobę już nią obdarzoną
wykorzystanie szansy stworzenia sytuacji wymuszającej podporządkowanie się innych
dysponowanie środkami zachęcającymi lub odstraszającymi
dostęp do wiedzy lub posiadanie umiejętności koniecznych lub użytecznych w pożądanym działaniu
zdolność zapoczątkowania i podtrzymania kooperacji
Typy władzy (J. French, B. Raven): władza usankcjonowana, przymusu, nagradzania, eksperta, arbitra
Stosunki władzy: 1. wymuszonego podporządkowania i dominacji (m.in. oparte na nagrodach i karach), 2. stosunki inicjacji (wtajemniczenia) i animacji (treningu), 3. stosunki współudziału we władzy.
1. Stosunki wyuszonego podporządkowania i dominacji
Stany ego
Przede wszystkim stan R, w transakcji komplementarnej z Dz adoptowanym. R - dążenie nieodparte do zaspokojenia potrzeby władzy osobistej oraz idee, które spostrzegane są jako dziedzictwo domagające się ślepego posłuszeństwa.
Kiedy kontaktom grozi zerwanie lub konflikt, uruchomione zostają gry jako transakcje zastępcze z ukryta motywacją, które pozorując kontakt nie zaspokajają potrzeby współżycia i współdziałania. Posiadający władzę występuje w roli wybawcy (R opiekuńcze) lub Wielkiego Inkwizytora - prześladowcy (R krytyczne)
Pozycje
Ja jestem w porządku, ty nie, oraz odpowiedź poddanego ja nie jestem w porządku, ty tak
W takim kontakcie: wymiana stymulatorów warunkowych i bezwarunkowych o znaku ujemnym (m.in. inwigilacja i kontrola), piętnowanie błędów, przy nagradzaniu wyższość, schlebianie władcy, ingracjacja, władza charyzmatyczna.
Komunikacja
Jednostronna z góry w dół. Język reguł, nakazów, zakazów, uchwał, deklaracji, wskazań, dyrektyw, wezwań, apeli, obietnic, gróźb itp.
Typ relacji
Relacja symbiotyczna, zależność jednej ze stron od drugiej. Władca despotyczny, potrzebuje nieustannej obecności swoich poddanych. Podwładny zdaje się całkowicie na władzę. Kontaminacja (owładnięcie) D przez R, lub Dz adoptowane. Ma też miejsce dewaloryzacja ocen moralnych R, intuicji Dz twórczego i racjonalności D.
Efektywność działań organizacyjnych jest niska. Najbardziej pożądanym jest typ pracownika biernie zaadaptowanego do struktur o których stabilność władza przede wszystkim zabiega.
Zdarza się nadaptacyjność - cały wysiłek władzy jest skierowany na to, by przeciwności, trudności, które są naturalne na drodze rozwiązywania problemu, w ogóle się nie ujawniły.
Władza przymusu korzysta z socjotechniki antropotechnicznej, będącej zaprzeczeniem podmiotowego traktowania podwładnych. Np. posługuje się jednymi ludźmi, po to, by zarządzać innymi.
Sterowany jest również dostęp do informacji. Negatywne zachowania władzy, wobec opinii publicznej (lekceważenie, negowanie kompetencji, odmawianie wartości).
Gdy członek organizacji nie znajdzie w niej warunków zachowania swoich uprawnień podmiotowych, przejawia reakcje obronne w postaci blokowania swojego stanu D.
W krańcowych warunkach patologii władzy obserwujemy objawy anomii i redukcji uczuć. Osobowość człowieka zostanie sprowadzona do stanu Dz naturalnego zdeformowanego.
Klimat organizacyjny - niepewność, alienacja i depresja.
2. Stosunki inicjacji i animacji
Pośredni typ pomiędzy władzą przymuszania i współudziału we władzy. Władza eksperta, doradcy, arbitra, może stanowić efektywne zastąpienie, czy tylko uzupełnienie innych typów władzy. Władza prowadzących wtajemniczenie i trening opiera się na kompetencji do stymulowania spełniania wymagań organizacyjnych. Kompetencja ta przede wszystkim wynika z autorytetu osobistego, któremu towarzyszy autorytet formalny. Istota działań tworzących stosunki władzy inicjacji i animacji sprowadza się do dialogu rzeczowego. Dotyczy wspólnego poznawania otaczającej rzeczywistości w celu przystosowania jej dla dobra ogólnego. Aktywny kontakt przekazującego wiedzę i poddanego formacji szkoleniowej (matetyka).
Stany ego
D(DD) lub (DDz twórcze) - transakcje równoległe o charakterze aktywności intelektualnej i kształcącej.
Biurokratyzm, będący karykaturą racjonalności, jest właśnie przejawem dominacji stanu ego R w transakcjach z partnerem, który na poziomie D poszukuje metod stymulowania własnego rozwoju i adaptacji do zmieniającego się otoczenia.
Pozycje
Ja jestem w porządku, ty też i takiej samej odpowiedzi, lub odpowiedzi ja nie jestem w porządku, ty zaś tak.
Jeżeli władza spostrzega swoją pozycję jako: Ja jestem w porządku, a ty nie, to zdobywanie umiejętności rozwiązywania problemów zostaje zastąpione przez algorytm, tresurę, dryl, uniformizację, tworzenie obszarów tabu i luk informacyjnych.
Komunikacja
Język aktywnego poszukiwania informacji i jej przetwarzania. Pytania i odpowiedzi stawiane przez D po obu stronach: animatora - merytokraty i klienta - adepta.
Język dyskursywny D jest wspomagany językiem fantazji i marzeń Dz twórczego.
Typ relacji
Relacje autonomiczne. Istnieje jednak niebezpieczeństwo przekształcenia się relacji autonomicznych w symbiotyczne, lub półsymbiotyczne.
Dydaktyka, ćwiczenia, treningi i konsultacje są możliwe poprzez transakcje aktywizowane przez D, z wykorzystaniem spontaniczności i swobody twórczej Dz.
Klimat organizacyjny
Klimat wzajemnego uznania akceptacji i bezpieczeństwa. Poczucie bezpieczeństwa może zostać zachwiane niepokojem o poziom osiągnięć i jego koszty psychiczne lub nadopiekuńczością.
3. Stosunki współudziału we władzy