CELE DZIAŁALNOŚCI GOSP. I EFEKTYWNOŚĆ MAKROEKONOMICZNA. Bezpośrednim celem działalności gosp. jest uzyskanie dochodu. Działalność gosp. nie jest jedynym celem. Dochód jest środkiem realizacji rozlicznych celów (jest przyczyną rozwoju nauki i techniki --postęp, rozwój kulturalny). Cechą charakterystyczną rozwiniętych stosunków jest bardzo złożony podział pracy - tzn., że duży wpływ na osiągnięcie dochodu mają czynniki, które są poza nami (leżące poza naszymi możliwościami np. inflacja, sytuacja polityczna świata, kurs walut). Potrzeby nie zawsze mogą być realizowane z naszych dochodów - lasy, drogi. Miara sposobu określenia efektywności w skali mikro - Tayla- cel→ osiągnięcie celu jak najmniejszym kosztem. Efektywność ekonomiczna - to zbiór cech gospodarowania, które to cechy: 1) trafnie określają cele gosp. 2) ten system cech ma charakteryzować i integrować adekwatność mechanizmów ekonomicznych czyli dostosować je do realiów 3) dostosować strukturę angażowanych środków i sposobów ich wykorzystania do istniejących warunków gosp. SYSTEM GOSPODARCZY - utożsamia się go zwykle z gospodarką danego kraju; ma ograniczoną zmienność w czasie (2-3 lata). W tym systemie wyróżniamy 2 rodzaje podsystemów, które wzajemnie na siebie oddziałują: 1) procesy realne (materialne, fizyczne czyli produkcja, konsumpcja) 2) procesy regulacyjne - postrzeganie, przekazywanie, przetwarzanie informacji, podejmowanie decyzji. W strukturze systemu najważniejsze są organizacje (to firma + klienci) i jednostki (są tworami abstrakcyjnymi, są niepodzielne i zachowują się z określoną regularnością, mocno reagują na bodźce zewnętrzne). Funkcja reakcji - jest to zależność między dopływami informacji i produktów, a odpływem zasobu informacji i produktów. Wyróżniamy 3 typy informacji: - przepływ pieniądza - informacja cenowa - informacja niecenowa Funkcje reakcji mają znaczenie w systemie gosp., ponieważ od nich zależy rodzaj podejmowanych decyzji. Decyzje mogą być: - decyzje standardowe - powtarzające się okresowo, zawierają niewiele informacji, w efekcie niewielkie zmiany - decyzje podstawowe - które wymagają obfitych informacji i dłuższego okresu przygotowania. Jeżeli w dłuższym okresie czasu powtarzają się decyzje standardowe, to mówi się, że jest to okres wegetatywny dla gospodarki. Przewaga decyzji podstawowych przesądza o rozwoju gospodarki, mamy do czynienia z wielofazowym przepływem informacji. Trzeba dysponować pełną wiedzą, żeby zapewnić dynamikę rozwoju. Dynamiczny sposób rozwoju gosp. jest spełnieniem postulatu efektywności. Realizacja tego postulatu napotyka na bariery ograniczoności. Bariery ekonomiczne: -brak popytu -brak surowców -brak specjalistów Równowaga nie istnieje w dłuższym okresie w skali makro. Decydenci stymulują rozwój gospodarki. POJĘCIE I ZAKRES POLITYKI GOSP. Polityka gosp. - polega na określaniu celów danego systemu gosp., na stosowaniu metod, środków i sposobów, czyli odpowiedniego zbioru procesów regulacyjnych,. Prowadzi do osiągania tych celów zgodnych z regułami nauk ekonomicznych. Wg Winiarskiego: Polityka gosp. - oznacza oddziaływanie władz państwowych na gosp. narodową, na jej dynamikę, strukturę, na stosunki gosp.- ekon. w państwie oraz na jego relacje gosp. z zagranicą. W systemie gosp. wprowadzane są pewne ograniczenia swobód (np. podatki).
Aby gospodarka mogła rozwijać się dynamicznie trzeba usunąć „balast państwa” - nacisk państwa na gospodarkę poprzez polit. fiskalną - podatki. System podatkowy ma znaczący wpływ na efekt akcyzowy (akcyza rośnie - cena rośnie) POLITYKA PIENIĘŻNA. Jest jednym z narzędzi polityki gospodarczej, a bezpośrednim celem jest ograniczanie ilości pieniądza w systemie gosp. do wielkości niezbędnej do właściwego spełniania funkcji pieniądza. Masa pieniężna musi mieć pokrycie w masie towaru. Obejmuje działania związane z koordynacją strumieni finansowych w całym procesie reprodukcji makroekonomicznej; wymaga sformułowania wielu celów pośrednich, które służą realizacji celów pośrednich. Głównym celem pośrednim jest odpowiednia korelacja stopy przyrostu podaży pieniądza z przyrostem PKB. Funkcje pieniądza: 1) miernik wartości - służy do wyrażania wartości towarów i usług 2) środek wymiany i środek płatniczy - śr. wymiany- przy transakcjach kupna-sprzedaży (natychmiastowa zapłata); śr. płatniczy- pieniądz jest środkiem regulowania różnych zobowiązań z tyt. obrotu towarowego 3) środek przechowywania wartości (tezauryzacja) W gosp. rynkowej występują 2 formy pieniądza: - gotówkowa (bilon, banknoty) - bezgotówkowa (depozyty na rachunkach BC i innych) Polityka pieniężna zmierza do oddziaływania na podaż pieniądza w celu uzyskania określonych celów gospodarczych. Realizatorem jest np. BC. Wpływ rządu jest różny w poszczególnych krajach. Zadania BC: 1) ustalenie podstawowych stóp % 2) udzielanie kredytów refinansowych BK 3) kształtowanie systemu rezerw obowiązkowych (5%; obecnie 12%) 4) kształtowanie zasad ustalania kursu walut obcych 5) emisja własnych papierów wartościowych i obrót papierami wartościowymi 6) licencjonowanie banków i ich nadzór (bank banków) Instrumenty polityki pieniężnej - 3 grupy: 1) instrumenty kontroli ogólnej - zmiany stopy redyskontowej - operacje otwartego rynku - system minimalnych rezerw obowiązkowych 2) instrumenty kontroli selektywnej - kontrola rozmiarów udzielanych pożyczek - kontrola stóp %, - polityka selektywnych wskaźników rezerwowych 3) oddziaływanie przez perswazję - przekazywanie sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki ( rozwoju) banków prywatnych; BC i reprezentant rządu (M Finansów) formułuje różne oficjalne zalecenia kierowane do banków, by banki zaniechały i podjęły odpowiedzialne działania. INSTRUMENTY KONTROLI OGÓLNEJ Umożliwiają regulowanie zasobów pieniądza centralnego, które pozostają w dyspozycji banków komercyjnych. Stopa kredytu redyskontowego - cena pobierana przez BC od BK za wykup weksli (potrącenie odsetek przy zakupie weksla o późniejszym terminie płatności) System minimalnych rezerw obowiązkowych - polega na zobowiązaniu BK do utrzymywania określonych kwot (5% ogółu kapitału) jako rezerwy w stosunku do zobowiązań wynikających z przyjętych depozytów; te rezerwy miały na celu ochronę depozytów klientów przed ryzykiem utraty płynności przez BK (obecnie te funkcje przejmują fundusze reasekuracji) Operacje otwartego rynku - polegają na kupnie bądź sprzedaży papierów wartościowych przez BC; partnerami BC w obrocie papierami wartościowymi są BK, banki handlowe, inne instytucje finansowe, a także osoby prywatne. Tego typu operacje mają charakter dwukierunkowy - tzn., że BC kupuje i sprzedaje papiery wartościowe i weksle przed terminem ich płatności. Opodatkowanie może mieć charakter: - stały - liniowy - degresywny - progresywny Podatki są wykorzystywane jako narzędzie oddziaływania na sferę konsumpcji. Funkcja stabilizacyjna - polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych. Cele makroekonomiczne: - wysoki stopień wykorzystania potencjału gospodarczego - stabilny poziom cen - stabilność bilansu płatniczego - różnice tempa wzrostu gosp. PASYWNA POLITYKA BUDŻETOWA Oparta jest na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych mają tendencję do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczych w celu wyzwalania przeciwważnych impulsów. Impulsy - automatyczne stabilizatory, a siła ich działania wynika z rozwoju gospodarki rynkowej. Zalety stabilizatorów: - szybkość reakcji na cykliczne wahania zmian popytu - samoczynny charakter automatycznej stabilizacji Wady: - mechaniczny charakter reakcji na zmiany popytu - nie są w stanie stworzyć żadnych bodźców, by zmienić negatywny charakter sytuacji gosp. AKTYWNA POLITYKA BUDŻETOWA Rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom i w celu przeciwdziałania bezrobocia. Rodzaje: - zmiana stawek i struktury podatku - zwiększenie subwencji rządu dla władz lokalnych - zmiany wydatków na roboty publiczne. 3 fazy (okresy) czasu jaki upływa od powstania zakłócenia do wystąpienia efektów przeciwnych: 1) faza rozpoznania - okres od powstania zagrożenia do jego pojawienia się w danych sprawach 2) faza decyzyjna - ustalenie form i zakres niezbędnych zmian w polityce budżetowej 3) faza instrumentalna - postępowanie administracyjne i legislacyjne Uzupełnieniem pełnego cyklu reakcji polityki budżetowej na zakłócenia jest okres od uruchomienia działań do powstania efektów (polityka dyskrecjonalna). DEFICYT BUDŻETOWY W okresie ożywienia (boomu) polityka zrównoważenia budżetu oznacza wzrost wydatków budżetowych. (wydatki> wpływy) Gdy jest wysoki - niezbędne jest obniżenie stopy budżetowej. Problem inflacjogennego charakteru polityki gosp. wiąże się ze sposobem finansowania deficytu budżetowego, który jest istotny, przesądzający o jego wpływie na gosp. budżetową. ! Środki niezbędne do sfinansowania deficytu (gromadzi władza) - OPTYMALNE SPOSOBY ELIMINOWANIA DEFICYTU BUDŻETOWEGO: - wzrost obciążenia podatkowego - ogranicza się wydatki budżetowe - zaciąga się kredyty (obligacje), co prowadzi do powstania długu publicznego - zaciąga się pożyczki publiczne Pożyczki tworzą dług publiczny, mogą być zaciągnięte w sektorze bankowym i pozabankowym. Emisja papierów wartościowych - BK i BC. Deficyt budżetowy jest traktowany jako ważna przyczyna presji budżetowej. Źródło finansowania - emisja obligacji oferowanych na wolnym rynku; dodatkowa emisja pieniędzy - presja inflacyjna. Dla oceny stanu zadłużenia istotne jest uwzględnienie kosztów obsługi - związane z wielkością inflacji.
|
FUNKCJE POLITYKI GOSPODARCZEJ. Przedmiotem polityki gosp. są: 1) problemy oddziaływania sektora publicznego (państwa) na tworzenie takiego ładu rynkowego, który będzie gwarantować stabilny rozwój gospodarczy umożliwiający wzrost dochodów indywidualnych i zbiorowych. 2) zagadnienia związane z udziałem sektora publicznego w podziale dochodów, które na mocy prawa traktowane są jako wspólne i przeznaczone są na finansowanie obrony cywilnej, ochrony środowiska, służby zdrowia. Kwestie wymienione w pkt. 1) tworzą funkcje stabilizacyjne polityki gosp (funkcja stab. jest podstawowym obowiązkiem państwa). Zagadnienia w pkt. 2) tworzą funkcje: redystrybucyjną i alokacyjną. Brak tu sektora publicznego. Istnieją 2 podstawowe płaszczyzny realizacji tych funkcji: 1) kreowanie dóbr i usług publicznych i odnowa zasobów ogólnodostępnych 2) korygowanie naturalnego (czyli rynkowego) podziału wytworzonego w danym systemie dochodu Dobra publiczne od dóbr prywatnych odróżnia to, że użytkowanie ich przez 1 osobę nie oznacza, że nie mogą być użytkowane przez inne osoby (zasada niewyłączności - niemożności odcięcia danych osób od szans korzystania z dóbr publicznych), nie nadają się do prywatnego użytkowania (np. obrona narodowa) Mogą wystąpić korzyści (festiwale, edukacja; otrzymane przez osoby 3 np. oświata, podnosi się poziom wykształcenia narodu) lub koszty zewnętrzne (ochrona środowiska, inwestycje). Koniecznością staje się skłonienie podmiotów gosp. do uwzględnienia kosztów i korzyści zewnętrznych. Elementy odgrywające rolę przy tworzeniu systemu rynkowego: - mentalność społeczna (szok cywilizacyjny) - uwarunkowania kulturowe - więzi społeczne - sztuka myślenia długofalowego (syndrom księgowej) - regulacja cen - podatki Udział państwa jest konieczny dla kreowania dóbr i usług publicznych i zachowania zasobów ogólnodostępnych. Funkcja stabilizacyjna - zapewnienie ładu ekonomicznego, czyli tworzenie warunków do stałego, długookresowego wzrostu dochodów indywidualnych i zbiorowych. Wymogi przed wejściem do UE: 1) stopa bezrobocia nie przekraczająca 3-5% 2) zerowa stopa wzrostu cen - brak inflacji w skali roku 3) przynajmniej 3% wzrost PKB rocznie 4) stabilność kursów walutowych 5) względna równowaga bilansu płatniczego i budżetu państwa. Procesy regulacyjne - (ilość pieniądza w obiegu) mają za zadanie stabilizowanie gospodarki w dłuższym okresie. Funkcja stabilizacyjna jest najlepszym uzasadnieniem, że procesy rynkowe muszą być korygowane. Głównym narzędziem i regulatorem jest pieniądz. Uzupełnieniem regulatorów muszą być instytucje (banki, sądy, fundusze ubezpieczeniowe itp.) Nie można się posługiwać tymi procesami do osiągnięcia doraźnych celów, gdyż działania takie wywołują niezamierzone skutki. W ramach funkcji stabilizacyjnej wyróżniamy: 1) politykę makroekonomiczną - elementy: - polityka monetarna (pieniężna) - regulowanie stopy wzrostu podaży pieniądza - polityka fiskalna - ustanawiane są prawa dot. wysokości i rodzaju obciążeń nakładanych na dochody obywateli i konsumentów -polityka budżetowa - określa się reguły redystrybucji i przeznaczanie publicznych środków finansowych - polityka w zakresie udziału w handlu światowym - uwzględnia politykę kursów własnej waluty wobec innych walut wymienialnych. 2) politykę mikroekonomiczną - polega na państwowej lub komunalnej własności przedsiębiorstw, dotyczy regulacji struktury gospodarki, prywatyzacja, konieczność ingerencji władz państwowych w płace, obejmuje finansowanie zamówień publicznych. Instytucje kredytu lombardowego i refinansowego - za ich pomocą BC udziela kredytów bankom komercyjnym umożliwiając im przejściowe uzupełnianie zasobów pieniężnych (by zachowały płynność). ! POLITYKA REFINANSOWA - opiera się na kredycie refinansowym -kredyt, który udziela BC bankom handlowym w sytuacji, gdy ich działalność kredytowa przekracza posiadane zasoby pieniężne. BC - kształtuje warunki udzielając kredytów BK pod zastaw papierów wartościowych tj. kredyt lombardowy. W krajach, gdzie obrót wekslami jest duży BC (u nas mały, bo skuteczność ściągalności jest mała) udziela kredytów BK po zdeponowaniu przez nich weksli, których termin płatności jeszcze nie nadszedł. BC potrąca sobie określony % - redyskontowanie weksla, a stopa % - stopa redyskonta. Stabilizacja kursu walutowego - jest to pośredni cel polityki pieniężnej, jest to wskaźnik→ zmiany eksportu i importu; polityka pieniężna zbyt liberalna→ nadmierny popyt→ nadwyżka importowa→ deprecjacja waluty krajowej. Pułapy kredytowe - wprowadzają władze; jest to racjonowanie kredytów, procedura wykorzystywana w selektywnej polityce kredytowej (ułatwianie dostępu do kredytu); kredyty o preferencyjnej stopie %. Regulacja stóp % lub regulacja podaży pieniądza. Stopa % może pełnić wszystkie funkcje cenowe w stosunku do rynku pieniężnego: - funkcję dochodową - „ agregacyjną - „ informacyjną - „ rozdzielczą - „ motywacyjną - „ redystrybucyjną stopa% = cena kredytu; stopa% musi być ustalona, by nie naruszyć równowagi na rynku. Rozmiary i charakter funkcji zależą od roli, jaką pełni ona w polityce BC. Cena kredytu jest odejściem od zasady gosp. rynkowej. Rentowność jest szacowana długookresowo - znaczy, że nie zawsze ma działanie decydujące. Restrykcyjność stopy % zależy od: - stopy inflacji - jaki są oczekiwania inflacyjne (przyszłorocznej inflacji). Aktywna polityka pieniężna wpływa na kształtowanie się kursu walutowego czyli cenę waluty. Nie powinna ona opierać się na stałych regułach. Realizowana jest przy pomocy dyskrecjonalnych instrumentów. Podaż pieniądza ma pobudzić popyt. Szczególną rolę odgrywa manipulacja ceną. Regulowanie stopy% pozwala na utrzymanie pożądanej płynności finansowej. Ważne jest to w okresach recesji; im większa recesja, tym pieniądz szybciej krąży. Aktywna polityka pieniężna - służy selektywnemu wspieraniu określonych dziedzin działalności gosp.-polit. Inflacja= psucie pieniądza Najczęściej używanym wskaźnikiem kontroli pieniądza jest stan bazy monetarnej; zwłaszcza stan rezerw bankowych. Pasywna polityka pieniężna opiera się na dostosowaniu wielkości podaży pieniądza do zmian realnej podaży dóbr i usług. Aktywna polityka pieniężno-kredytowa - B centralne mogą dyskrecjonalnie korzystać z kontroli pieniądza. Zwiększenie przyrostu podaży pieniądza powoduje zachwianie równowagi rynkowej w całej gospodarce. Tolerowanie wysokiej stopy inflacji powoduje stagflacje - jest to rozwój recesji, inflacji i bezrobocia. Dyskrecjonalna polityka pieniężna powoduje tym większą destabilizację, im bardziej przyczynia się do nadmiernej kreacji pieniądza względem poziomu PKB. Walka z nierównowagą pieniądza wg zwolenników restryktywnej polityki gosp. powoduje skutki uboczne: - spadek wzrostu gospodarczego - wzrost bezrobocia Podstawową kwestią jest dzisiaj: - ograniczenie rozmiarów sektora publicznego do niezbędnego minimum - redukcja wydatków publicznych
Pułapka zadłużenia - odsetki od zaciągniętych kredytów za duże, wymagają zaciągnięcia nowych większych kredytów na spłatę istniejących. Finansowanie permanentnych deficytów budżetowych prowadzi do: nasilenia presji inflacyjnych w gosp. , a z drugiej strony ogranicza dostępny potencjał produkcyjny i wywołuje w dłuższym okresie przemiany strukturalne, które ograniczają wzrost gospodarczy. POLITYKA INWESTYCYJNA. Składają się na nią 3 kierunki: 1) oddziaływanie w celu regulowania ogólnych rozmiarów inwestycyjnych w gosp. pod kątem wywierania wpływu na cykl koniunkturalny ( w sytuacji, gdy prywatni inwestorzy tracą zainteresowanie inwestycjami) 2) kształtowanie struktury inwestycyjnej w różnych układach: - działowogałęziowy - rodzajowy - terytorialny - sektorowy pod kątem wspomagania tych przeobrażeń strukturalnych, które uznane są w gosp. za pożądane. 3) oddziaływanie w celu podnoszenia efektywności procesu inwestycyjnego; spełnia funkcje instrumentalne. Celem polityki inwestycyjnej jest oddziaływanie na powiększenie majątku. Inwestycje polegają na transformowaniu środków pieniężnych w składniki majątku (przekształcanie ich). Inwestowanie jest to zamrażanie pieniędzy. Musi być brane pod uwagę: inflacja, stopy%, okres zaangażowania kapitału inwestycyjnego, własna sytuacja przychodowo- kosztowa. Wyróżniamy ze wzg. na kryterium podmiotowe: - krajowa polityka inwestycyjna - formułuje cele niezbędne o znaczeniu strategicznym dla podstawowych dziedzin gosp. - regionalna (gminy) - wyznacza cele aktywizacji i restrukturyzacji regionu - lokalna - zagospodarowanie zasobów lokalnych Funkcje polityki inwestycyjnej: - ułatwienie i powiększenie zasobów majątku trwałego - sterowanie procesami odbudowy i unowocześnienie zasobów majątku produkcji - wzrost efektywności gospodarowania - tworzenie nowych miejsc pracy Ze wzg. na czynnik czasu wyróżniamy:
Środki i instrumenty realizacji polityki inwestycyjnej. Rodzaje środków: 1) środki administracyjno-prawne - zbiory norm prawnych regulujących zasady postępowania wszystkich uczestników; normy mogą dotyczyć: - zasad i trybu postępowania lokalizacyjnego - zasad kredytowania inwestycji i gwarancje spłat kredytów - zasad nadzoru techniczno-administracyjnego - zasad dotyczących ochrony środowiska i bezpieczeństwa pracy 2) inwestycje publiczne - państwo lub instytucje terytorialne przejmuje na siebie zadania inwestorów dokonując nakładów w obrębie sektora publicznego. 3) środki techniczno-finansowe - kapitały, którymi rozporządza rząd: obce i własne. Źródłem finansowania jest budżet. Do technicznych środków zaliczamy potencjał przedsiębiorstw budowlanych. Zbiór instrumentów ekonomicznych wykorzystywanych w sterowaniu procesami inwestycyjnymi: - narzędzia służące do wpływania na efektywność lokaty kapitałowej - narzędzia do regulacji zasilania kapitałowego (banki) - instrumenty stymulacji skracania czasu trwania procesu inwestycyjnego Najczęściej stosowane instrumenty ekon. polityki inwestycyjnej: - zmiana stóp% od kredytów - opodatkowanie kapitału trwałego - zmiana zasad odpisu amortyzacyjnego - kontyngentowanie kredytów - stawki i opłaty celne |
Podstawowe cele polityki gosp.: 1) wzrost gosp. 2) kontrolowanie inflacji Podstawowej wartości nabiera system definiowania praw własności. Sprawnemu funkcjonowaniu gospodarki musi sprzyjać stabilny system pieniężny. Warunkiem istnienia takiego systemu jest istnienie jednolitej w skali danego rynku władzy monetarnej. Władze publiczne ulegają silnej pokusie wydatków pieniężnych, a to powoduje wzrost poziomu cen, a to powoduje zmiany w naszej płacy. Brak skłonności do oszczędzania→ brak oszczędności→ brak inwestycji netto→ niskie tempo wzrostu gosp.→ bezrobocie→ niski poziom życia→ niezadowolenie społeczne. INFLACJA I BEZROBOCIE. Wg Keynesa w gosp. rynkowej stymulowanie popytu przez zwiększenie sumy zagregowanych wydatków w wyniku aktywnej polityki fiskalnej, która pobudza wydatki sektora publicznego i prywatnego, prowadzi do zwiększenia wielkości realnej (produkcji i zatrudnienia). Bezrobocie jest zawsze w gosp. rynkowej - cecha charakterystyczna dla tego typu gospodarki. Naturalna stopa bezrobocia - jest to naturalne bezrobocie - bezrobocie przejściowe + bezrobocie strukturalne; 3-5% zawsze w gosp. wolnorynkowej, aby ludzie szanowali pracę np. wybory→ obniżyć bezrobocie do 3-4%, wówczas podwyższa się stopa inflacji od 0-7%. Ekspansja popytu rozwija nowe miejsca pracy. Poziom aktywności wzrasta - wzrasta gospodarka, maleje bezrobocie i wyższa stopa rozwoju gosp.= wyższa inflacja. Wzrost gosp. wiąże się z inflacją Długookresowy wzrost gosp. gwarantuje innowacje organizacyjne i technologiczne. Inflacja zmienia tempo zaciągania i spłacania kredytów. Ogranicza się opłacalność skomplikowanych przedsięwzięć przeds. inwestującym, a nawet uniemożliwia (szczególnie inwestorzy niepaństwowi) Wzrost gosp. a bezrobocie. Wysoka inflacja premiuje działalność nastawioną na szybki obrót. Bezrobocie - oznacza niewykorzystanie potencjału własnych zasobów. Wzrost gosp. o charakterze długookresowym wynika z większego zaangażowania czynników prod. lub wzrost wydajności pracy. -zwiększenie wydatków rządu (celowe tworzenie deficytu)→ jest tworzony poprzez ograniczenie podatków; jak się ogranicza podatki to w gosp. wzrastają wydatki konsumpcyjne,↑ dochody,↑ inwestycje. Celem długofalowej polityki gosp. jest: -zmniejszenie ingerencji polityki państwowej -nieuzasadnione przesuwanie dochodów z sektora prywatnego do publicznego -stosowanie zasady trwałego......, redystrybucyjna funkcja budżetu Zjawisko tragslacji. Aktywna polityka makroekonomiczna (szybki wzrost gospodarczy), która zakłada oddziaływanie na tempo wzrostu gosp., niskie bezrobocie i redystrybucje dochodu za pomocą różnych programów, które świadomie tworzą deficyt budżetowy; pozwala na uzyskiwanie powierzchownych skutków i korzyści krótkookresowych. Geneza teorii Keynesa. Przedmiotem badań była gospodarka w stanie nierównowagi: niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych (praca, kapitał), cechy stagnacji (trwałe niewykorzystanie czynników produkcji, stałe bezrobocie, tendencja depresyjna itd.) Stan nierównowagi, który występuje między poziomem oszczędności a poziomem inwestycji; stan ten był związany z krańcową skłonnością do konsumpcji, wzrostem dochodów planowanych, wydatki nie obejmują całej kwoty dodatkowego dochodu i część zostanie w oszczędnościach. Stały wzrost dochodu na 1 mieszkańca powoduje zmniejszenie się psychologicznej skłonności do konsumpcji, w ten sposób w gospodarce dochodzi do szybszego wzrostu oszczędności niż konsumpcji; gdy jest nasycenie kapitałem dochodzi do niewykorzystania oszczędności na inwestycje - zjawisko nasycenia.
POLITYKA KURSOWA I WYNIENIALNOŚĆ WALUT. Jest to całokształt działań instytucji publicznych związanych z kształtowaniem kursu walutowego i warunków działania rynku walutowego. Stanowi część polityki makroekonomicznej państwa. Polityka kursowa nie stanowi polityki pieniężnej, ale jest odrębnym narzędziem polityki gospodarczej. Od zakresu polityki kursu walutowego uzależniony jest system walutowy określonego obszaru, a w konsekwencji reguły obrotu i wymienialności walut. Wymienialność wpływa na procesy ekonomiczne, społeczne. Im mniej restrykcji występuje w systemie monetarnym danego kraju, tym większy jest zakres wymienialności waluty. WALUTA - system pieniężny danego obszaru Klasyfikacja wymienialności waluty (3 płaszczyzny pojęcia waluty): 1) oznaczenia narodowej jednostki walutowej (walut wartości pieniądza) 2) oznaczenia systemu pieniężnego 3) oznaczenia powiązań systemu pieniężnego kilku obszarów walutowych We współczesnych międzynarodowych stosunkach finansowych można wyróżnić 3 podstawowe standardy wymienialności walutowej (wg zakresu dopuszczalnych ograniczeń dewizowych): 1) wymienialność zewnętrzna - polega na zapewnieniu nie rezydentom (obcokrajowcom) przez władze monetarne danego kraju swobodę w płatnościach z tyt. transakcji finansowych; (umożliwienie obcokrajowcom zamianę waluty na inną bez restrykcji) 2) wymienialność wg zaleceń MFW - jest najpowszechniej i najczęściej stosowanym standardem; zobowiązuje kraje członkowskie do: - niestosowania ograniczeń dewizowych w zakresie transakcji bieżących z zagranicą (dotyczy rezydentów i nierezydentów) -nieuczestniczenie w dyskryminujących inne kraje porozumieniach walutowych - posługiwanie się polityką jednolitego kursu walutowego - wykup własnej waluty przedstawionej przez władze monetarne innym krajom MFW 3) wymienialność całkowita - nieograniczona zdolność do wypełniania funkcji międzynarodowych, bez względu kto i jakiej transakcji dotyczy→ żadnych ograniczeń dewizowych. Kurs waluty= cena 1 jednostki waluty wyrażona w jednostkach innej waluty. Działania władz publicznych na cenę jednej jednostki waluty - to polityka walutowa. W ramach tej polityki władze rozstrzygają: - reguły kształtowania poziomu kursu - zmienność kursu - jednolitość kursu - zakres ograniczeń nałożonych na transakcje walutowo- dewizowe Kurs równowagi płatniczej zapewnia równowagę popytu i podaży walut. Zasada jednolitego kursu walutowego dla wszystkich transakcji. Kursy niższe od kursu równowagi płatniczej prowadzą do deficytu, a wyższe od niego do utraty atrakcyjności. POLITYKA BUDŻETOWA. Obok polityki pieniężnej stanowi część składową polityki finansowej państwa. Oznacza gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych dla realizowania celów polityki społ.- gosp. państwa. W wąskim ujęciu polityka budżetowa ogranicza się do regulowania ogólnej wysokości proporcji dochodów i wydatków budżetowych oraz ich wzajemne stosunki (saldo budżetu). W szerszym ujęciu polityka budżetowa obejmuje politykę podatkową i politykę wydatków budżetowych. Wśród środków realizacji polityki budżetowej szczególne miejsce zajmuje budżet państwa - roczny plan finansowy, obejmuje stałe wpływy i wydatki państwa oraz wskazuje źródła (ich pochodzenia) pokrycia i niedoboru. Polityka budżetowa służy do programowania działań rządu i podejmowania decyzji. Budżet państwa jest finansowym wyrazem i instrumentem realizacji polityki społ.- gosp. państwa. Stanowi instytucjonalną formę gromadzenia funduszy publicznych. Fundusze publiczne tworzą system dochodów i wydatków budżetowych. POLITYKA NAUKOWA I INNOWACYJNA. Polityka naukowa - działalność państwa, której celem kierowanie rozwojem nauki i stymulowanie tego rozwoju, powiązanie badań naukowych i prac rozwojowych z określonymi dziedzinami życia społ.-gosp. i wykorzystanie w praktyce wyników postępu naukowo-technicznego. Celem działań innowacyjnych jest wprowadzanie nowych osiągnięć i wynalazków. Cele polityki naukowej (klasyfikacja): 1) cele militarne (wzrost siły obronnej kraju) 2) cele społeczne (polepszenie warunków pracy i życia społecznego) 3) cele ekonomiczne (utrzymanie i zwiększenie efektywności gospodarki -wydajność, konkurencyjność) 4) cele naukowe (działania na rozwój i polepszenie warunków funkcjonowania nauki) Klasyfikacja wg okresu jakiego dotyczą: 1) cele strategiczne (dłuższy okres) - przemiany gospodarcze, wpływ nauki na innowacje, poprawa warunków pracy, opieki zdrowotnej 2) cele taktyczne (działania bieżące) - poprawa obsługi informacyjnej, wzmocnienie bazy naukowej, zwiększenie popytu na innowacje... Polityka innowacyjna. 1) działania partycypacyjne (bezpośrednie): 2 formy: specjalne pożyczki inwestycyjne oraz fundusze finansujące inwestycje mające na celu unowocześnienie i rozwój procesów produkcji 2) działania regulacyjne (pośrednie) - różne ustawy 3) popieranie; pośrednie oddziaływanie na inwestycje (subwencje na zakup sprzętu naukowego itd.) Najczęściej stosowane instrumenty w krajach wysokorozwiniętych: - dotacje z budżetów badawczych - subwencje państwowe - ulgi finansowe - umowy uzgodnione - kontrakty programowe - premie za innowacje - kredyty, stypendia badawcze Polityka zatrudnienia - czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju. Funkcje spełniane przez politykę zatrudnienia: - funkcja ekonomiczne - „ społeczna - „ dochodowa Polityka zatrudnienia zajmuje się:
Czynniki wpływające na podaż: - liczba ludności (czynniki demograficzne) - czynniki związane z czasem pracy - czynniki o charakterze socjoekonomicznym Bezrobocie dzieli się na: dobrowolne i przymusowe. Istotą rynku pracy jest alokacja zasobów poprzez dokonywanie wymiany świadczeń. Bezrobocie - stan nierównowagi między podażą, a popytem. Tradycyjne bezrobocie dzieli się na: 1) bezrobocie frykcyjne (pośrednie) - jest wynikiem naturalnych procesów dostosowawczych między podażą a popytem 2) bezrobocie strukturalne - jest rezultatem niedostosowania liczby osób poszukujących pracy do liczby miejsc pracy 3) bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) - jest wynikiem niedostatecznego popytu na dobra i usługi w stosunku do inwestycyjnego potencjału produkcyjnego (maleje, gdy koniunktura rośnie) Ze wzg. na przyczyny powstania:
Metody: 1) pasywna polityka zatrudnienia - zmierza do zmniejszenia lub złagodzenia ujemnych ekonomicznych skutków (wypłaty zasiłków, wcześniejsze emerytury itp.) 2) aktywna polityka zatrudnienia - ma na celu zwiększenie miejsc pracy poprzez:
|
W dłuższym okresie krańcowa rentowność kapitału jest odwrotnie proporcjonalna do ilości kapitału zainwestowanego w gosp., czyli długofalową prawidłowością jest zmniejszenie się krańcowej rentowności kapitału. Występuje stan przewagi oszczędności. Koniecznością jest dopasowanie inwestycji do rozmiarów oszczędności. POLITYKA FISKALNO-BUDŻETOWA JAKO NARZĘDZIE REGULACJI POPYTU. Sterowanie przez państwo popytem odbywa się za pomocą polityki fiskalno-budżetowej i polityki pieniężnej. Przy wysokich dochodach, jeżeli mamy do czynienia ze wzrostem podwyżki to wzrost gosp. jest niewielki w stosunku do całkowitego wzrostu. Przy niskich dochodach krańcowa skłonność do konsumpcji jest duża. Keynesowcy proponują zwiększenie progresji podatkowej, wzrost dochodów przy wzroście świadczeń społ. i najniżej uposażonych. Zwiększenie opodatkowania przy wysokich dochodach w niewielkim stopniu wpłynie na wzrost konsumpcji, ↑ oszczędności. ↑ dochodów niskich zwiększy szybko wydatki konsumpcyjne czyli zwiększenie globalne konsumpcji i ↑ globalnego popytu. Zmiana podaży pieniądza wpływa na poziom cen- im więcej pieniędzy tym ceny wyższe, wpływa to na poziom zatrudnienia. Polityka pieniężna nie może być wyłącznie podporządkowana stabilizacji pieniądza. Ograniczanie inwestycji - ogranicza produkcję, spada zatrudnienie. Polityka dochodowa - oddziałując na płace ma za zadanie ograniczanie inflacji; jest narzędziem uzupełniającym politykę fiskalną i politykę pieniężną. Polityka fiskalna - zapewnia utrzymanie pewnego poziomu zatrudnienia i wzrostu gospodarczego. Inflacja pełzająca - jest wynikiem presji ze strony popytu. Trwale występujące wysokie poziomy inflacji i duże bezrobocie - to stagflacja (w dłuższym okresie prowadzi do stagnacji). Dążenie sprzedawców dóbr, siły roboczej do poprawienia własnej pozycji poprzez windowanie cen. Polityka cen i dochodów zmniejsza oczekiwania inflacji i oddziałuje na stopę %, na poziomy płacowe. Polityka płac - najistotniejszy element kosztów w gosp. rynkowej. Przeciwdziałanie inflacji→ polityka dochodowa - to forma ingerencji państwa→ dochód→ podatki. Polityka dochodowa przybiera różne formy. Polityka cen i płac może być: 1) dobrowolna - zachęta stosowana przez rząd do nie podnoszenia cen i płac 2) ustawowa - polityka zamrożenia płac i cen (podczas wojny) polega na ustawowym zakazie podwyżek płac lub cen powyżej poziomu z danego okresu. Iluzja podatkowa - występuje w stos. pol. pośredniej np. VAT Na rozrost instytucji państwowych ma wpływ ocena deficytu budżetowego (można uzyskać natychmiastowe korzyści, ale one zasłaniają przyszłe koszty zaciągniętych długów). Głównym celem polityki gosp. musi być ograniczenie inflacji i wzrost płac. Rząd nie ingeruje w procesy gospodarcze. EKONOMIA PODAŻY - nawiązuje do klasycznej teorii ekonomicznej. Opiera się na 2 klasycznych założeniach: 1) teza o długookresowej stabilności rynku 2) decydująca rola jednostki w przebiegu procesów gospodarczych Jednostki gosp. (ludzie) zmieniają swoje zachowanie wraz ze zmianą ceny. System podatkowy ma znaczny wpływ na akumulację kapitału. W systemie podatkowym bardzo ważne znaczenie ma relacja krańcowych stawek opodatkowania względem przeciętnych. Wzrost krańcowych stawek podatkowych powoduje zmniejszenie bodźców do rezygnacji z czasu wolnego lub konsumpcji na rzecz pracy lub oszczędności.
Dochody budżetowe z pkt. widzenia źródeł pochodzenia dzielą się na: - dochody krajowe (produkt krajowy) - „ zagraniczne (pożyczki) - „ bieżące (osiągane w toku bieżącej działalności podmiotów gospodarczych) dochody majątkowe (sprzedaż) - „ podatkowe (wpływy z podatków dochodowych: majątkowe i konsumpcyjne) PODATKI - przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne świadczenia pobierane przez państwo celem pokrycia obciążeń publicznych. Stanowią podstawowy instrument i źródło pozyskiwania środków budżetowych. Wydatki budżetowe z pkt. widzenia przeznaczenia dzielimy na: 1) bieżące (konsumpcyjne) i inwestycyjne (majątkowe) 2) finalne (na zakup towarów i usług) i redystrybucyjne (transfery, emerytury, renty, zasiłki, subsydia) 3) związane z klasycznymi zadaniami publicznymi (inwestycje publiczne- żłobki, przedszkola) wydatki bieżące i inwestycyjne Większość tych wydatków ma charakter obligatoryjny (obowiązkowy). Redystrybucyjna polityka państwa pozwala wśród wielu zadań polityki budżetowej na wskazanie 3 zasadniczych: 1) oddziaływanie na strukturę czynników produkcji i strukturę wytworzonego produktu społecznego (alokacji) 2) korygowanie podziału dochodów jaki powstaje pierwotnie w rezultacie procesów rynkowych (redystrybucja) 3) wykorzystanie instrumentów budżetowych dla zapewnienia niezakłóconego przebiegu procesów gospodarczych (stabilizacja) Nadwyżka budżetowa działa - antyinflacyjnie Deficyt budżetowy - tworzy inflację Funkcja alokacyjna - oznacza rozmieszczenie rozporządzalnych czynników produkcji w różnych rodzajach działalności. Istotę alokacyjnej funkcji polityki budżetowej stanowi rozmieszczanie poza mechanizmem rynkowym pewnej części dóbr i usług, aby państwo w sposób świadomy eliminowało jego nieprawidłowości, umożliwiając dostęp do określonych dóbr każdej osobie. Realizowana poprzez gromadzenie dochodów związanych z działalnością publiczną i na poniesienie wydatków związanych z tą działalnością. Zadania funkcji alokacyjnej: 1) kształtowanie podziału czynników wytwórczych (podział między sektor prywatny i publiczny) 2) kształtowanie podziału czynników wytwórczych w ramach sektora publicznego Świadczenia publiczne dzielą się na: - konieczne (dostarczane są obywatelom nieindywidualnym, nieodpłatnie na ogół np. kultura) - pożądane (świadczenia rozdzielane odpłatnie przez sektor prywatny np. wesołe miasteczko) System zachęt - zachęca się sektor publiczny, aby dalej się rozwijał (ulgi, subsydia, zwolnienia podatkowe) Nałożenie podatku zmienia relacje opłacalności, a skala tych zmian uzależniona jest od formy opodatkowania. Subsydia - ujemne podatki, ale mają charakter alokacyjny. 3) kształtowanie podziału czynników wytwórczych w ramach sektora prywatnego Funkcja redystrybucyjna - świadome oddziaływanie przez państwo na podział dochodów indywidualnych. Wyróżnia się 3 płaszczyzny oddziaływania budżetu na podział dochodów: - bezpośrednia redystrybucja przy pomocy podatków - pośredni charakter (bezpłatne lub częściowo płatne zaspokajanie potrzeb w ramach usług społecznych (oświata); nie powodują podziału dochodu - oddziaływanie na wyniki w jakich kształtuje się pierwotny wpływ na podział dochodów Podstawowym instrumentem polityki fin. Jest podatek. Celem podatków jest pokrycie obciążeń publicznych. Podatek - jest narzędziem makroekonomicznego kształtowania popytu (wyższe podatki - niższy popyt globalny).
- państwowy program miejsc pracy - subsydiowanie miejsc pracy w sektorze prywatnym - podnoszenie kwalifikacji Prywatyzacja - rozpoczęcie budowy systemu gospodarki rynkowej. Cele prywatyzacji: 1) odciążenie budżetu (zmniejszenie subwencji i dotacji, które są świadczone przez budżet sektora państwowego) 2) alokacja kapitału za pomocą miernika giełdowego 3) zwiększenie efektywności działania przedsiębiorstw 4) zwiększenie konkurencji gospodarki (demonopolizacja) 5) zwiększenie efektywności zaangażowanego kapitału produkcyjnego 6) maksymalizacja....................... 7) rozprzestrzenianie własności Metody prywatyzacji: 1. bezpośrednia - zmiana formy własności przedsiębiorstwa państwowego połączona z jego likwidacją, ale przebiega bez uprzedniej komercjalizacji, czyli przekształcenia spółki prawa handlowego 2. pośrednia (kapitałowa) - formy: - sprzedaż większościowego pakietu akcji inwestorowi 1 lub kilku w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia do negocjacji lub przetargu publicznego - sprzedaż w drodze publicznej emisji akcji Pierwszy etap prywatyzacji to komercjalizacja. Cele prywatyzacji (kraj): - zwiększenie efektywności działania - zmniejszenie zaangażowania państwa w zarządzanie firmą - uruchomienie procesów budowy rynku kapitałowego Przekształcenia własnościowe w gosp. Polski: 1) reprywatyzacja 2) zwrot mienia zagarniętego właścicielom 3) pobudzanie indywidualnej przedsiębiorczości
|