WYKŁAD z dn.16.01.2008

SPÓŁKA CYWILNA

Nie jest spółką handlową. Mówi się, że spółka cywilna jest niezgodny z jej nazwą, bo KC tę umowę nazwał po prostu „spółką” i KC zna tylko i wyłącznie taką postać spółki. Oczywiście, jeżeli chcielibyśmy nawiązać do ogólnego podziału spółek w ogóle ( ze względu na substrat- czy jest osobowy czy kapitałowy), to spółka uregulowana w KC jest spółką osobową. Ale nie jest spółką handlową!!! Nie jest podmiotem, nigdy nie była podmiotem, były pokusy o to, aby spółkę cywilną wyposażać w pewne przymioty osobowości prawnej np. zdolność upadłościową czy zdolność sądową. Na szczęście te pomysły upadły i spółka cywilna obecnie jest uważana, zgodnie z jej istotą, za tylko i wyłącznie umowę zobowiązującą a zatem regulującą stosunki między wspólnikami. Nie ma w niej żadnego elementu organizacyjnego i poprzez zawarcie tej umowy nie powstaje żaden odrębny podmiot od wspólników.

Pojęcie umowy spółki jest zawarte w art. 860 KC:

Art. 860. § 1. Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.

Jeżeli chcielibyśmy essentialia negoti tej umowy wskazać to byłoby to:

1. wspólny cel gospodarczy

2. dążenie do osiągnięcia tego celu.

Ad.1 Jeśli chodzi o pojęcie celu gospodarczego, to nie chodzi tu o cel zarobkowy, tylko o cel gospodarczy. Jest to pojęcie szersze. Na pewno każdy cel zarobkowy jest celem gospodarczym, ale nie każdy cel gospodarczy jest celem zarobkowym. Np. jeśli umawiam się ze swoją sąsiadką co do tego, że nie będziemy robić zakupów każda sama tracąc na to X czasu, tylko co drugi dzień, czy raz na tydzień jedna z nas będzie robiła zakupy dla obu. Jest to umowa spółki zawarta w celu gospodarczym polegającym na oszczędności czasu i wysiłku. Oczywiście nie jest celem zarobkowym.

W ramach umowy spółki cywilnej mogą być realizowane zarówno cele zarobkowe np. wspólne prowadzenie warsztatu samochodowego, w którym naprawia się samochody- klasyczny przykład celu zarobkowego- prowadzenie działalności zorganizowanej polegającej na prowadzeniu warsztatu. Ale równie dobrze spółka ta może być wykorzystana do innego niż zarobkowy cel, byle był on celem gospodarczym polegającym na zaoszczędzeniu wydatków.

Pierwotnie spółka cywilna, która była znana już prawu rzymskiemu. Regulacja tej spółki powstała, aby poprzez zawarcie takiej umowy móc zarządzać spadkiem. Spadkobiercy zawierają umowę spółki, aby ułatwić zarządzanie spadkiem. Czyli spółka jest bardziej nastawiona na realizację celu nie zarobkowego, ale gospodarczego niż na realizację celu zarobkowego. Ale osiągnięcie celu zarobkowego też jest w półce cywilnej możliwe.

To jest ten cel gospodarczy, a co to znaczy, że jest on wspólny?

Wspólność celu oznacza, że nie można wspólnika wyłączyć od zysku. Cel ma być gospodarczy i wspólny. Jeżeli taka klauzula wyłączająca wspólnika od zysku by się w umowie znalazła, to byłaby oczywiście nieważna. A taka umowa spółki, w której wspólnika wyłącza się od zysku, jeszcze od czasów rzymskich nazywa się spółką … (miedniową?) i taka postać jest niedopuszczalna, bo ona nie realizuje wspólnego celu.

Ad.2 Teraz ta druga przesłanka- dążenie do osiągnięcia wspólnego celu. Spółka cywilna nie jest umową rezultatu. Wspólnicy nie umawiają się o to, że oni osiągną cel, tylko, że będą dążyć do osiągnięcia wspólnego celu.

W jaki sposób? Przez co? Przez jakie zachowania?

Zgodnie z kodeksem- przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładu. Więc sposób jest w istocie przez ustawodawcę nie rozstrzygnięty, bo wspólnikom karze ustawodawca oznaczyć sposób, w jakim będą dążyć do osiągnięcia celu. Natomiast podpowiada jedną z możliwych postaci tego zachowania - wniesienie wkładu.

Należy zwrócić uwagę na różnicę między ujęciem wkładów w spółce cywilnej i w spółkach handlowych. Wniesienie wkładu jest tylko jedną z możliwych sposobów dążenia do osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego.

W umowie spółki cywilnej, poza wskazaniem wspólników, celu gospodarczego i poprzez określenie sposobu do jego osiągnięcia to jest minimalna treść umowy. Więcej w istocie nie trzeba. Przy czym poprzez ten sposób oznaczonego zachowania, jeżeli rozumiemy wkłady, no to oczywiście oznacza to konieczność wskazania jakie wkłady wnoszą poszczególni wspólnicy. wspólnicy to wystarczy do skuteczności umowy spółki cywilnej.

FORMA UMOWY

Umowa powinna być stwierdzona pismem, jest to forma ad probationem. Wobec tego dopuszczalne jest zawarcie umowy spółki cywilnej w formie ustnej. Natomiast dla celów dowodowych wymagana jest forma pisemna.

WKŁAD

Postać do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu.

Art. 861. § 1. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług.

Oczywistą jest rzeczą, że tutaj możemy pewną analogię do osobowych spółek handlowych uczynić i przyjąć, że w rezultacie do spółki cywilnej jest możliwe wniesienie 3 postaci wkładu. Mianowicie może być to:

• wkład pieniężny (własność oznaczonej sumy pieniężnej)

• świadczenie niepieniężne (wniesienie do spółki własności wg innych praw do rzeczy)

• świadczenie usług

Postaci wkładów w spółce cywilnej są ujęte szeroko i nie ma tutaj absolutnie żadnych ograniczeń. Tylko prawo niezbywalne nie może być wniesione tytułem wkładu.

To co jest charakterystyczne dla spółki cywilnej to to, że domniemywa się, że wkłady wspólników2 mają jednakową wartość. To domniemanie może nie wchodzić w grę w sytuacji, gdy z treści umowy wynika różnica pomiędzy wartością wnoszonych wkładów. Jeżeli wartości te nie byłyby określone w umowie, bo ustawodawca nie nakazuje dokonywać ich szacunku czy wyraźnego wskazania, to wtedy wchodzi w grę domniemanie i przyjmuje się że wkłady wspólników w spółce są równe, mają jednakową wartość.

ZAGADNIENIA ZW. Z PROWADZENIEM SPRAW I Z REPREZENTACJĄ SPÓŁKI CYWILNEJ

W przeciwieństwie do osobowych spółek handlowych zakaz prowadzenie spraw i reprezentacji są identyczne. W spółce cywilnej nie ma rozdzielenia na prowadzenie spraw i na reprezentację. W spółkach handlowych osobowych jest inaczej- jest inny zakres prowadzenia spraw za wspólnika, inny zakres reprezentacji przez wspólnika spółki. Tutaj zgodnie z art. 865 i 866:

Art. 865. § 1. Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki.

§ 2. Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników.

§ 3. Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty.

Art. 866. W braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.

Wyraźnie tutaj wynika powiązanie prowadzenia spraw i reprezentacji co do zakresu.

Jeśli chodzi o zagadnienia zw. z prowadzeniem spraw i z reprezentacją, to po pierwsze ma znaczenie podział na czynności zwykłego zarządu na czynności przekraczające zwykły zarząd i na czynności nagłe. Taka sama sytuacja występuje na gruncie spółki jawnej.

Do czynności zwykłego zarządu uprawniony i zobowiązany jest każdy wspólnik. Nie musi mieć do tego uchwały pozostałych, chyba że któryś z pozostałych sprzeciwi się prowadzeniu takiej sprawy - przed jej zakończeniem oczywiście - wówczas potrzebna jest uchwała wspólników.

Przy czynnościach przekraczających zakres zwykłego zarządu konieczna jest uchwała wszystkich wspólników.

Bez zgody można wykonać każdą czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty. A zatem gdy chodzi o czynność nagłą, tak samo jak na gruncie KSH - nie ma znaczenia jej charakter, nie ma znaczenia czy ona jest czynnością zwykłego zarządu czy przekraczającą ten zakres, istota tej czynności nagłej tkwi w tym, że zaniechanie jej podjęcia może narazić spółkę na niepowetowane straty.

W takich samych granicach wspólnik jest uprawniony do reprezentowania spółki. Tutaj - tak samo jak na gruncie KSH - reprezentacja jest jedynie prawem wspólnika. W przeciwieństwie do prowadzenia spraw, które jest i prawem i obowiązkiem wspólnika.

Gdy chodzi o stosunki majątkowe w spółce cywilnej sytuacja przedstawia się absolutnie inaczej niż na gruncie spółek osobowych. Jest to klasyczny przykład współwłasności łącznej!! Majątek nie jest majątkiem spółki, bo spółka nie jest podmiotem. Jest majątkiem wspólników i stanowi ich współwłasność łączną. Współwłasność łączna to współwłasność bezułamkowa, do tzw. niepodzielnej ręki, a więc każdy składnik jest jednocześnie własnością wszystkich i współwłasnością wszystkich wspólników.

Charakterystycznymi cechami współwłasności łącznej w spółce cywilnej jest to, że:

1. wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników, ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku (bo udziału takiego nie ma)

2. przez czas trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku; majątek ma być utrzymany w całości przez cały czas trwania spółki; nie ma możliwości jego podziału

3. w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku

Te 3 cechy mają charakter bezwzględny, nie podlegają wyłączeniu ani w przepisach ani w umowie. Ta współwłasność łączna jest dlatego w spółce cywilnej ustanowiona ex lege, bo ona pozwala utrzymać w całości wspólny majątek (przynajmniej przez ten czas, dopóki spółka trwa) po to, aby w oparciu o tą masę jednolitą, niepodzielną można było realizować zobowiązanie które wspólnicy względem siebie zaciągnęli.

Spółka zawiązywana jest po to, aby przynosiła zysk. Jeżeli chodzi o udział w zysku, to reguła jest następująca:

Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zysku. I w takim samym stosunku uczestniczy w pokrywaniu strat bez względu na rodzaj i wartość wniesionych wkładów.

To jest reguła. Może być ona wyłączona przez umowę spółki, która może inaczej ustalić udziały wspólników w zyskach jak i stratach. Jedynym ograniczeniem tej swobody przy ustalaniu tych innych udziałów jest to, że nie wolno jednak wyłączyć wspólnika od udziału w zysku. Natomiast można zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach.

Interesujące z punktu widzenia konstrukcji jest również zasada, że wspólnik może żądać wypłaty zysku dopiero po rozwiązaniu spółki. Ta reguła nie jest przestrzegana w praktyce, ale jest wyrażona wprost w art.868, który to artykuł przewiduje jedno odstępstwo od tej zasady w § 2:

Art. 868. § 1. Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki.

§ 2. Jednakże gdy spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego.

Co to znaczy, że umowa jest zawarta na czas dłuższy?

Kodeks nam tego nie reguluje, natomiast w regulacji skutków zawarcia umowy na czas dłuższy zdaje się wynikać, że musi to być czas dłuższy niż rok. Bo jeżeli ma prawo w takiej sytuacji żądać podziału i wypłaty zysków na koniec każdego roku obrachunkowego, to z tego zdaje się wynikać, że przez czas dłuższy ustawodawca rozumie czas dłuższy niż jeden rok obrachunkowy.

§ 2 stanowi wyjątek od zasady wyrażonej w § 1.

Gdy chodzi o stosunki zewnętrzne to reguła jest tutaj następująca:

Zobowiązania są zaciągane przez wspólników i są ich zobowiązaniami. To oni ponoszą odpowiedzialność względem wierzycieli. Odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej jest odpowiedzialnością solidarną. Więzy solidarności wiążą tylko i wyłącznie wspólników. Wspólnik spółki cywilnej ponosi z swoje zobowiązania odpowiedzialność: po pierwsze osobistą, po drugie nieograniczona, po trzecie solidarną z pozostałymi wspólnikami. To są 3 cechy odpowiedzialności wspólnika spółki cywilnej. Nie może być żadnych umownych zmian w zakresie tego reżimu odpowiedzialności, jest niedopuszczalny. Ta charakterystyczna odpowiedzialność jest bezwzględna. Jeżeli doszłoby do jakiś zmian w umowie, to po prostu powiemy, że ni8e doszło do zawarcia umowy spółki cywilnej. Nie ma więc odpowiedzialności spółki, bo to nie są jej zobowiązania, to nie jest jej majątek, nie jest podmiotem. Odpowiadać mogą tylko i wyłącznie wspólnicy solidarnie ze sobą.

ROZWIĄZANIE SPÓŁKI

• Rozwiązanie może nastąpić z woli wspólników, poprzez zgodę wspólników na rozwiązanie.

• Również, z ważnych powodów, każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd. Pojęcie „ważnych powodów” należy ujmować podobnie jak w innych sytuacjach, mogą one mieć charakter faktyczny, obiektywny, czy jakikolwiek inny, istotne jest tylko to, aby te powody uniemożliwiały realizację zobowiązania, które wspólnicy zaciągnęli. Umowa spółki cywilnej opiera się na stosunku zaufania. Stosunek zaufania leży zawsze u podłoża spółki cywilnej. Ważnym powodem, czy najważniejszym powodem jest utrata zaufania względem wspólnika, pomiędzy wspólnikami. To wystarczy do tego, aby każdy z nich mógł żądać rozwiązania spółki przez sąd.

• Spółka ulega rozwiązaniu z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika

• Sytuacja, która łączy się z możliwością wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika ostatnią okolicznością rozwiązującą spółkę jest sytuacja, w której pozostaje w spółce tylko 1 wspólnik. W tej sytuacji umowa spółki ulega rozwiązaniu.

Wypowiedzenie nie musi prowadzić do rozwiązania, to jest tylko wypowiedzenie swojego udziału w spółce, ale w przypadku spółki 2-osobowej wypowiedzenie przez jednego wspólnika spowoduje to, że spółka musi ulec rozwiązaniu.

Z punktu widzenia wypowiedzenia udziałów istotny jest podział na umowy zawarte na czas oznaczony oraz nieoznaczony. Jeżeli spółka została zawarta na czas oznaczony, to w takiej sytuacji nie ma wypowiedzenia. Jeżeli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, to każdy wspólnik może z niej wystąpić w trybie wypowiedzenia na 3 miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Natomiast z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania okresu wypowiedzenia, nawet wtedy gdy spółka była zawarta na czas oznaczony.

Wypowiedzenie może nastąpić więc w dwóch trybach- albo za okresem wypowiedzenia albo niezwłocznie bez konieczności wypowiadania umowy. Z ważnych powodów- wtedy nie ma terminu i każdy udział w spółce można wypowiedzieć bez względu na to czy jest ona zawarta na czas oznaczony czy na nieoznaczony. Natomiast jeśli ma być okres wypowiedzenia- tryb wypowiedzenia wynosi 3 miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego i dotyczy tylko i wyłącznie spółek zawartych na czas nieoznaczony.

Wypowiedzenie udziału wspólnika w spółce może nastąpić albo przez niego samego, albo przez jego wierzyciela osobistego (po to aby dostać się do jego majątku, bo w ten sposób ustaje stosunek członkostwa w spółce i uwalnia się ta część majątku, która była należała się wspólnikowi). Zgodnie z art. 870 wierzyciel osobisty wspólnika może wypowiedzieć jego udział jeśli spełni następujące przesłanki:

Art. 870. Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać.

Obojętne, czy ustaje stosunek członkostwa w spółce przez wypowiedzenie udziałów przez wierzyciela czy przez wspólnika, albo czy następuje rozwiązanie wszystkich stosunków członkowskich poprzez rozwiązanie spółki konieczne jest rozliczenie.

Wypowiedzenie udziału przez wspólnika- wystąpienie wspólnika za spółki jemu przysługuje zwrot wpłat. Z tymże wkład w naturze zwraca się tylko wtedy, gdy rzecz była wniesiona do używania, nie przeniesiono własności rzeczy, jedynie do używania wniesiono tę rzecz. Natomiast w innych sytuacjach zwraca się w pieniądzu wartość jego wkładu, przy czym nie zwraca się wartości wkładu w postaci świadczenia usług. Drugi skutek - wypłaca się w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku, jaka odpowiada stosunkowi, w którym wspólnik uczestniczył w zyskach. Zanim dokona się tego ustalenia majątku , trzeba odliczyć od tego majątku wartość wkładów wszystkich wspólników. Szacuje się wspólny majątek w ogóle. Odlicza się od tego wspólnego majątku wkłady wszystkich wspólników, wspólników tym tego występującego wspólnika i to co pozostaje dzieli się i wypłaca temu występującemu, przypadającą na niego część, która odpowiada udziałowi w zysku. Więc jeżeli wyjdzie po równo, to równą część.

Jeżeli chodzi o skutki rozwiązania spółki w sferze rozliczeń, to:

1. najpierw płaci się długi

2. zwraca się wspólnikom ich wkłady wedle takich samych zasad jak w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki, czyli w naturze te, które były tylko do używania, w pieniądzu wartość tych, które były przeniesieniem własności, nie zwraca się w pieniądzu za świadczenie usług oraz pozostałą nadwyżkę jeśli jest dzieli się między wspólników w takim stosunku w jakim uczestniczyli w zysku.

4

---