1. Z. Freud "Czlowiek religia i kultura" totem i tabu

2. C. G. Jung "archetypy i symbole"- próba psychologicznej interpretacji dogmatu o Trójcy św.

3. M. Eliade "Sacrum mit historia "- pojęcia podstawowe, Święty obszar sacralizacja świata

4. E Fromm "Zapomniany język"

5. J. Huizinga "Homo ludens- zabawa jako źródło kultury"

6. R. Girard "Kozioł ofiarny"

7. R. Barthes , "Mit i znak" -mit dzisiaj

8. U. Eco. "semiologia życia codziennego"

9. E. T. Hall "poza kulturą" ?

10. C Levi- Strauss "antropologia struktualna" - struktura mitów

11. R. Otto "Świętość"

12. Propp "Morfologia Bajki"

13. Łotman i Uspieński ""o semiotycznym mechaniźmie

14. Ernst Cassirer „Esej o człowieku”

Kolejność z ćwiczeń:
1. Freud

2. Jung

3. Otto
4. Eliade,
5. Fromm,
6. Huizinga/Caillois,
7. Cassirer,
8. Girard
9. Propp

10. Levi-Strauss

11. Łottmann i Uspienskij

12. Barthes

13. Eco

14. Hall ?

ZYGMUNT FREUD „TOTEM I TABU”

• Tabu- „święty lęk”- ma dwa przeciwstawne znaczenia- coś świętego, poświęconego, z drugiej strony coś niesamowitego, niebezpiecznego, zakazanego i nieczystego

• Wilhelm Wundt- profesor psychologii, uczyl Malinowskiego- tabu to kodeks prawny ludzkości, opozycja świętość/zwyczajność, kategorie tabu dotyczą- ważnych osób (wodzowie, kapłani), ochrony słabych- kobieta, chorzy, dzieci, tabu dotyczy także zmarłych oraz zwierząt totemicznych (tabu zwierzęce dotyczące zakazu zabijania i spożywania określonych zwierząt tworzy jądro totemizmu), tabu zabezpiecza porządek społeczny, tabu jest lękiem przed działaniem demonicznym

• Freud wskazuje na podobieństwa pomiędzy tabu a neurozą kompulsywną ( choroba psychiczna związana z wykonywaniem czynności przymusowych)- zasady wydają się bezsensowne (pociągają za sobą najdziwniejsze wyrzeczenia i ograniczenia) ich złamanie powoduje lęk, narzucają się w formie wewnętrznej potrzeby, mają zdolność do przemieszczania się ( gdy dotkniemy przedmiotu będącego tabu sami stajemy się tabu, tabu jest zaraźliwe), można je naprawić poprzez ceremonie oczyszczenia (pokuta, zadośćuczynienie itd.)

• Kultura i psychika- mają ten sam mechanizm

• 2 sprzeczne koncepcje psychologiczne Benedict (psychika+psychika+....=kultura, kultura jest średnią psychiki, nie ma pomiędzy nimi sprzeczności) Freud przeciwstawia psychikę-kulturze( represja)

• kultura- zinternalizowany system wzorów zakazów i norm

• tabu jest bardzo pierwotnym zakazem nałożonym z zewnątrz (przez jakiś autorytet) i skierowanym przeciw najsilniejszym pragnieniom człowieka, jest to zakaz płynący z początku kultury

• nerwica natręctw- wynika z potrzeb seksualnych dziecka- odkrywa swoją cielesność pojawia się zakaz dotyku- popęd (siła biologiczna), zewnętrzny zakaz (autorytet) siła kulturowa 2 bardzo intensywne siły, następuje stłumienie popędu, zakaz zostaje wchłonięty (staje się wewnętrzny), nie pamiętamy o zakazie ale przestrzegamy go

• ambiwalencja- dwa osobne typy uczuć do tej samej rzeczy (dotyczy tabu i neurozy)

• tabu- czasowe( np. u kobiet podczas menstruacji, ciąży) oraz trwałe (królowie, zmarli)

• Tabu zmarłych- zmarli jako demony, boimy się ich, ściśle związane z ambiwalencją ( za życia kochamy swoich bliskich i nienawidzimy ich jednocześnie, często podświadomie chcemy żeby umarli- po ich śmierci czujemy poczucie winy i zaczynamy się bać że powstaną jako demony żeby się zemścić za naszą nienawiść, demon jest mechanizmem projekcji- rzutujemy swoją nienawiść na zmarłych ( tłumaczymy sobie, że to nie my nienawidziliśmy bliską osobę tylko ona nas nienawidzi-pod postacią demona)

• U Malinowskiego nie było wątku psychicznego, miłość-do osoby, odraza-do trupa

• Freud nie łączy tabu wrogów z tabu zmarłych- zmarli wrogowie są bardziej niebezpieczni ,nie ma ambiwalencji jak w przypadku bliskich- wrogość zmarłych jest tu oczywista, wróg- jest zawsze obcy, z zewnątrz

• zmarły staje się demonem, demon jest projekcją naszej nienawiści- nie jest to konieczne u wrogów- inna sytuacja uczuciowa- po śmierci wroga- próba zmiany wroga w przyjaciela-rytuały oczyszczające ( podobne jak w żałobie np. izolacja, nie wypowiadanie imienia itd.)

• tabu władców- mają największą moc, są tabu

• utrzymują społeczeństwo w odpowiedniej kondycji, utrzymują pewien porządek społeczny, tabu ma chronić władców

• ambiwalencja wobec władcy- niechęć, podziw

• zazdrość o pozycję, władca jest pewnym rodzajem więźnia, zakładnika, reprezentuje porządek społeczny ( jest osobą kolektywną) - szacunek, ochrona

• rozdzielenie władzy królewsko- kapłańskiej na duchowną i świecką, królowie przygniecieni ciężarem swojej świętości nie byli w stanie wykonywać realnej władzy

• system tabu przestał działać- impulsy człowieka pierwotnego były bardziej ambiwalentne, wraz ze zmniejszaniem się ambiwalencji zniknęło powoli tabu jako kompromisowy symptom ambiwalentnego konfliktu ( samo słowo tabu jest ambiwalentne)

• sumienie- wewnętrzne postrzeżenie sprzeciwu wobec określonych istniejących w nas pragnień, sumienie również powstaje w oparciu o ambiwalentne uczucie

• totemizm jest zarówno systemem religijnym jak i społecznym ( jest związany z egzogamią, egzogamia wypływa z lęku przed kazirodztwem)

• horda pierwotna- gwałtowny, zazdrosny ojciec zachowuje wszystkie samice dla siebie i wypędza dojrzewających synów

• pewnego dnia wyrzuceni bracia złączyli swe siły, zabili i zjedli ojca, (budził zazdrość i lęk),horda ojca została zastąpiona przez klan braci uczta totemiczna jest powtórzeniem i upamiętnieniem tego czynu

• ambiwalencja- kochali ojca i nienawidzili go jednocześnie, pojawiają się wyrzuty sumienia i poczucie winy- zakazują zabijania, totema( rodzaj substytutu ojca) i odmawiają sobie uwolnionych kobiet (egzogamia)- powstaje totemizm

• ambiwalencja związana z kompleksem ojca trwa dalej w totemizmie i w religiach w ogóle, bóg w istocie rzeczy jest uwznioślonym ojcem

RUDOLF OTTO „ŚWIĘTOŚĆ”

• numinosum- nie jest tym samym co świętość, jest irracjonalne, nie da się określić, dostępne jedynie w szczególnej reakcji uczuciowej

• świętość- jest pewnym odczuciem -> odczuciem numinosum (jest pewnym doświadczeniem)

• numinosum- pewna transcendencja, jest niepoznawalna, jest siłą która oddziałuje na człowieka (człowiek nie może go zobaczyć)

• zajmuje się człowiekiem który staje wobec numinosum, opisuje uczucia jakie w nas wywołuje doświadczenie transcendencji

• numinosum- ma różne elementy

• jest niepoznawalne ( tu można wskazać pewną sprzeczność- skoro jest niepoznawalne to jak można wyróżnić elementy??)

• Otto próbuje naukowo opisać obszar religijny, jest to tekst naukowy ale zakłada, że istnieje transcendencja ( stąd trudność w rozumieniu)

• Próbuje nazwać uczucia, które tak naprawdę są nienazywalne, nie posługuje się pojęciami tylko rodzajem symboli

• Mówi poprzez analogie i porównania- nie mamy adekwatnych pojęć, ani odpowiednich narzędzi do takiego opisu

• Racjonalność (myślenie pojęciowe)/ irracjonalność (nie da się zawrzeć w pojęciach, nie da się zdefiniować- przeżywalność, uczuciowość)

• Religia- pojęcia nie są w stanie dookreślić Boga (nie wyczerpują kwestii religii- jej obszar jest gdzie indziej)

• Istota religii jest irracjonalna

• Numinosum jest kategorią pierwotną, nie da się tego rozłożyć, definiować, nie ma elementu moralnego i racjonalnego

• Uczucie zależności stworzenia- deprecjacja przeżywającego podmiotu wobec samego siebie, uczucie całkowitej zależności samego siebie zakłada uczucie całkowitej wyższości i niedostępności numinosum

• Mysterium tremendum- element numinosum- „tajemnica pełna grozy”, elementy:

• Element grozy: „Jest to strach pełen wewnętrznego drżenia, jako że nie może wzbudzić go nic stworzonego, nawet to, co najgroźniejsze i wszechmocne. Ma on w sobie coś <<upiornego>>.” To ira, orge, gniew Jahwe, widoczny zwłaszcza religii ludów prymitywnych, wywołuje reakcję na ciele np. dreszcze, „gęsia skórka jest czymś nadprzyrodzonym” - jak tłumaczy R. Otto, ponadto może ulec stłumieniu, ale zawsze daje o sobie znać.

• Majestatu: tzw. majestas, jak pisze R. Otto: „Ja jestem niczym, Ty jesteś wszystkim!” uczucie całkowitej wyższości Jego jako wszechmocnego.

• Mocy: wyczuwalny w gniewie, wyraża się w ideogramach namiętności, woli, siły, ruchu, aktywności, podniecenia. Podkreśla witalny charakter przedmiotu numinotycznego.

• Tajemnicy: tzw. misterium, „coś całkiem innego” , mirum, „Bóg, którego można pojąć, nie jest Bogiem” jak twierdzi Tersteegen. Pojawia się tu pojęcie stupor, czyli osłupiałe zdumiewanie się, absolutne osłupienie. R. Otto wyjaśnia, że „szczególny urok tego, co upiorne, polega raczej na tym, że jest ono czymś dziwnym (mirum) i jako takie, działając samo przez się na wyobraźnię, rozbudza zainteresowanie i ogromną ciekawość”

• Tajemnica ma 3 stopnie:

• a) stopień czegoś wyłącznie dziwnego,

• b) stopień paradoksu,

• c) stopień antynomii.

• Hymny numinotyczne- wyrażają nasze uczucia a nie opisują Boga

• Podwójny charakter numinosum- odpychający element tremendum wraz z majestas, a z drugiej strony jest czymś szczególnie pociągającym, czarującym, fascynującym

• Fascinas- element oczarowania, wprawiania w zachwyt, często prowadzi do odurzenia i upojenia (dionizyjski element oddziaływania numen)

• Niesamowitość- to co nie jest bezpieczne, groźne, wciąga nas w niebezpieczeństwo

• Augustum (wartość obiektywna, budząca szacunek, to co szanujemy)/ sanctum-świętość- nie jest kategorią moralną

CARL GUSTAV JUNG „PRÓBA PSYCHOLOGICZNEJ INTERPRETACJI DOGMATU O TRÓJCY ŚW”

• Homojos- podobieństwo, Ariusz mówił, że Chrystus jest homojos- podobny do Boga

• Sobór Nicejski I zatwierdził homouzje ( homouzijos)- Chrystus tej samej natury co Bóg

• Symbol Atanazjański- wyznanie wiary („wierzę w Boga itd.) potwierdza homouzje, wiąże się z credo, wyraża je

• Trójca św.- dla Junga jest zjawiskiem, które należy interpretować w kategoriach psychicznych

• Zjawiska religijne są ściśle psychiczne

• Dyskusja o religii to dyskusja o człowieku

• Religia jako rzeczywistość psychiczna, zjawiska religijne- te zjawiska, które się odbywają na poziomie psychicznym (religia mówi o nich językiem symbolicznym)

• Procesy na poziomie jednostkowym i zbiorowym ( proces indywiduacji przechodzi każda jednostka)

• Dogmat jest związany z pewnym procesem zachodzącym w historii

• Trójca- w Egipcie Ka-mutef, trójca platońska- jest logiczna, nie wypływa z psychiki-przeżyła się - jest już nie aktualna

• Trójca św.- nie jest logiczna, reprezentuje psychikę

• Ojciec- twórca, sprawca, Jedyny- początek bezrefleksyjny, ludzie nie pytają o źródło zła, jedność świata, „okres dzieciństwa człowieka”

• Jednia sypie się- pojawia się pęknięcie- pojawia się refleksja, wątpliwość, rozszczepienie prajedności, ludzie dostrzegają niedoskonałość

• Pojawia się Inny- który ma naprawić to pęknięcie- świat Ojca zostaje zastąpiony przez świat Syna

• Duch święty- trzeci czynnik wspólny Ojcu i Synowi, oznacza usunięcie dwoistości, przywraca jedność

• Szatan- jest z poziomu nieświadomego, jest odpowiednikiem Chrystusa ( są na tym samym poziomie) pojawia się jako pierwszy- jest wygenerowany z Boga ( to w Bogu musi być pęknięcie)

• Dogmat a jednostka ten sam schemat- I indywiduacja- pierwotnie jest Jaźń (nieświadoma)- pełnia, bezrefleksyjność

• Jaźń rozwarstwia się ( na to co świadome i nieświadome) supremacja ego

• Potem może nastąpić II indywiduacja- od supremacji ego do Jaźni teraz już świadomej

• Bóg i Duch św. są jedniami, pełniami ( są przeciwieństwami ale należą do tej samej grupy-reprezentują pełnię, Chrystus i Diabolus nie są pełniami- opozycja dobro/zło

• Problem zła- problem odrzucenia tego co nieświadome

• Kultura- nie polega na postępie dla samego postępu i na bezrozumnym niszczeniu dawnych wartości, lecz na rozwoju i doskonaleniu wartości już posiadanych ( jest to definicja wartościująca, przypomina XVIII wieczną definicje Adelunga)

• Archetyp- tkwi w nieświadomości zbiorowej, obraz( praobraz), predyspozycja do pewnych zachowań, wskazówka (jest wskazówkowy) posługuje się różnymi symbolami ( symbol jest środkiem wyrazu archetypu)

• Wskazówka do działania- pojawia się w sytuacjach granicznych (narodziny, śmierć, spotkanie z drugą płcią), wskazuje jak mamy działać, pokazuje nam nasze możliwości

• Archetyp czwórcy- archetyp pełni ( mandala, krzyż, kwadrat, koło)- zwiastuje całość, połączenie

• Prawo enantiodromii- przechodzenie w swoje przeciwieństwa, przechodzenie jednego w drugie, rzeczy przeciwstawne dopełniają się

ERICH FROMM „ZAPOMNIANY JĘZYK”

• Analiza dwóch typów przekazów- mitycznych (kulturowe) i sennych( indywidualne)- analiza symboliczna ( oba rodzaje przekazów posługują się językiem symbolicznym)

• W czasie historii zmiana podejścia do snu, wcześniej sny traktowane jako dotyczące ogółu społeczności- szukano w nich sensu- zmiana podejścia od nowożytności (XVI- renesans)- sny stają się „bezsensowne” i nie warto się nimi zajmować

• To podejście zmienia dopiero Freud- zwraca uwagę, że sny to tłumione popędy

• Jung- poprzez sny przemawiają do nas archetypy

• Relacja kultura/człowiek- kultura- „hałas”- ogłupia nasze zmysły, presja otoczenia, wpływ innych ludzi na nasze opinie

• Język symboliczny jest językiem, w którym wyrażamy wewnętrzne doświadczenie jakby było ono doświadczeniem zmysłowym

• Sen- rodzaj działania, wolny od logiki czasoprzestrzennej (innego typu logika)

• Inny sposób wyrażania pewnej cechy (np. ktoś tchórzliwy przedstawiany jako kurczak)

• Sen znaczący i doniosły wyraz wszelkiej działalności umysłowej

• Sen i życie na jawie są dwoma biegunami ludzkiego istnienia

• Świadomość- jest działalnością umysłu przejawiającą się w zakresie, w jakim w sferze działania zaprząta nas zewnętrzna rzeczywistość (jesteśmy nastawieni na opanowanie środowiska, na utrzymanie się przy życiu, na działanie

• Nieświadomość- jest doznaniem umysłowym występującym w stanie istnienia, w którym odcięliśmy się od zewnętrznego świata, nie pochłania nas już działalność, lecz doświadczanie samego siebie (nieświadomość jest związana z brakiem działania)

• Świadomość i nieświadomość są jedynie różnymi stanu umysłu, mieszają i przenikają się

• Intuicja- U Fromma jest racjonalna ale nieświadoma ( wnioskowanie z przesłanek racjonalnych, które często zagłuszane są przez hałas)

• Symbol konwencjonalny- znaki językowe (czasem obrazy np. flaga)

• Symbol akcydentalny- związany z uczuciem, pojawia się w snach ( jest jednostkowy), brak wewnętrznego pokrewieństwa między symbolem a tym co symbolizuje ( w obu tych typach symboli), symbol akcydentalny nie może się stać udziałem nikogo, kto nie ma takiego samego jak my stosunku do wydarzeń powiązanych z symbolem (np. określone miasto kojarzy nam się ze smutkiem itd.)

• Symbol uniwersalny- istnieje pokrewieństwo między symbolem a tym co przedstawia, tkwi korzeniami we właściwościach naszego ciała, naszych zmysłów i naszego umysłu, wspólnych wszystkim ludziom, ( symbol ognia, wody, słońca)

• Mit o Edypie- konflikt ojca z synem ( Edyp/Lajos, Edyp/ synowie, Kreon/Hajmon)

• Mit mówi o walce między dwoma zasadami matriarchatem i patriarchatem

• Jokasta ulega patriarchatowi (wybiera między dzieckiem a mężem)

• Matriarchat- najważniejsze są więzi krwii, przywiązanie do gleby, natura jest głównym prawem

• Patriarchat- przewaga myśli racjonalnej, chęć przeobrażenia przyrody, głównym prawem posłuszeństwo

• Ismena poddaje się patriarchatowi, Edyp- nieświadomie realizuje zasadę patriarchalną, przejście, realizuje 2 zasady jednocześnie „mediator”

• Mit jest opowieścią o zmianie, która dokonała się w świecie

• Mit o stworzeniu świata- opozycja męskość (tworzenie intelektualne)/ kobiecość ( tworzenie naturalne), stwarzanie świata przez słowo, zazdrość o ciążę

• Bajka o czerwonym kapturku- bajka o konflikcie płci, zwycięstwie kobiet, zazdrość o ciążę, opowieść o dojrzewaniu

• Rytuał szabatu- „odpoczynek dla świata”, praca- każda ingerencja w naturę zmienia porządek świata, dzień pojednania między człowiekiem a naturą, gdzie nie ma pracy- tam nie ma zmian- czas się zatrzymuje, szabat symbolizuje zwycięstwo nad czasem

• Proces Kafki- cała powieść jest jak marzenie senne, problem Józefa K. Jest wewnętrzny ( a nie zewnętrzny jak K. uważa), K. jest uwikłany we własne niezrozumienie, sumienie humanistyczne/autorytatywne

MIRCEA ELIADE „SACRUM, MIT, HISTORIA”

• Badacz religi1907-1986

• „Historia idei i wierzeń religijnych”, „Wesele w niebie”

• problemy- w tekście tym nie ma definicji, często wykorzystuje pojęcia innych

• symbol= obraz ( u Eliadego są tym samym, symbole są u niego czasem formą i treścią jednocześnie)

• nie ma miejsca na numinosum skupia się na psychice człowieka

• mit o Edypie- opowiada o Obrazie Matki ( chęć odzyskania błogostanu, nostalgia za prajednością, a więc chęć obalenia przeciwieństw, polaryzacji itp.), mówi o pewnym dążeniu człowieka

• obraz jest zespołem znaczeń- jest wieloznaczny, symbolu nie da się przełożyć nas język, obrazy są wiecznotrwałe

• mit- jest typem sakralnej opowieści wyraża pewną potrzebę człowieka

• mit jest potrzebą, demony, mity- służą naszemu rozwojowi, opowieści są potrzebne do rozwoju psychicznego

• Eliade dąży do uniwersalności, język symboliczny jest wspólny wszystkim

• Historia( bada to co historyczne, kontekstowe)/ historia religii ( pewien model ponadhistoryczny, uniwersalny)

• Próbuje stworzyć teorię ( wybiera pewien poziom uogólnienia, jego metoda przypomina trochę metodę porównawczą)

• Człowiek religijny (archaiczny)- żyje w świecie religijnym, „prawdziwy człowiek”, mit jest niepodważalny, społeczny

• Człowiek świecki, współczesny-zdegradowany, nie wyrwał się z mitu, ale zniszczył jego integralność, choroby wynikają z braku oswojenia sfery sacrum

• Wyobraźnia- związana z oryginalnością w kulturze Europejskiej jest opozycyjna wobec naśladowania, wg Eliadego „mieć wyobraźnie” to znaczy korzystać z bogactwa wewnętrznego, z nieustającego potoku obrazów, wyobraźnia-naśladuje, imituje wzorce, obrazy- odtwarza je, reaktualizuje, powtarza bez końca ( imaginacja- od imago- obraz, wyobrażenie, naśladowanie)

• Odwołuje się do Junga, Freuda, Tylora, Frazera, używa terminów wszystkich szkół (dyfuzjonizm- kompleksy kulturowe, mity rozprzestrzeniają się poza swoje kręgi kulturowe)

• Pytanie- jaką ważną rzecz dany mit objawia, że inni go przyjęli? Dlaczego zyskał popularność?

• Mit objawia ostateczną (psychiczną, uniwersalną) a nie historyczną prawdę o człowieku

• Człowiek pokazany jako model uniwersalny( człowiek archaiczny jest najbardziej ahistoryczny)

• Epifania- objawienie, hierofania- objawienie świętości, teofania- objawienie boga

• Sacrum (kosmos, ład)/profanum( jest zawsze obce, jest chaosem) -miejsca które są zwykłe i niezwykłe

• Powtarzalność- znaczenie, wartość poczynań ludzkich tkwi w tym, że odtwarzają pewien akt pierwotny- odwołują się do prototypów mitycznych

• To co czyni człowiek pierwotny było już czynione, jego życie jest nieustannym powtarzaniem gestów zapoczątkowanych przez kogoś innego

• Dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna(obszar święty i nie uświęcony)

• Sacrum ustanawia ontologicznie świat- objawia absolutny punkt stały

• Kosmizacja przestrzeni- Konieczność znalezienia miejsca przez znaki, poświęcenie miejsca (wyznaczenie środka, axis mundi- przekrój świata)

• Kosmizacja nieznanych terytoriów- konsekracja- organizując przestrzeń, powtarza się wzorcowe działanie bogów

• Obraz wszechświatowej kolumny (słup, drabina, góra, drzewo) -axis mundi- oś świata, łączność pomiędzy ziemią, niebem, regionami dolnymi

• Stopniowanie świętości ( np. Jerozolima jako miejsce najświętsze, Golgota-połączenie góra, dół)

• Świątynia- imago mundi- wyobrażenie świata ( 4 części świata, ołtarz- raj)

• Czas święty- templum ( aspekt przestrzenny), tempus (aspekt czasowy)-połączenie ich razem -rozpoczęcie świata i czasu nastąpiło równocześnie

• Powtarzanie- rok (zamknięty cykl, cykl życia świata), powtarzanie czasu początku, uruchomienie świata wraz z czasem ( czas idzie od początku, wszystko od początku)

• W Europie linearność walczy z cyklicznością ( degradacja hierofani)

• Powtarzanie kosmogonii odnawia świat- stajemy się równi bogom, świat jest uświęcony

• Mit jest wzorcem, opowiada o początkach czasu (pokazuje co zrobić aby zrekreować świat)- jest wzorcem zachowania, instrukcją co zrobić

• W religiach monoteistycznych- czas spiralny (połączenie cyklicznego i linearnego)

• Dla człowieka religijnego czas sakralny umożliwia trwanie czasu świeckiego

ERNST CASSIRER „ESEJ O CZŁOWIEKU”

• Esej o człowieku 1944 rok- jest to tekst filozoficzny

• Żydowski uczony Herman Cohen- jego nauczyciel ( ten sam co uczył Fromma)

• Zaczyna publikować w 1906 roku

• Odwołuje się do Frazera (był jedną z podstaw gdy tworzył swoją koncepcję, jednak w 19444 był już „passe”)

• Próbuje stworzyć koncepcje w oparciu o naukową koncepcje człowieka, jednak przez naukowy tekst przebijają jego przekonania

• Rozdział 1 - próbuje przedstawić refleksję nad człowiekiem od starożytności (zaczyna od Platona)

• Człowiek starożytny ufa rozumowi, średniowieczny Bogu, przejście z systemu geocentrycznego do heliocentrycznego

• XIX w- myślenie naturalistyczne- człowiek wpisany w świat zwierząt (za Darwinem), pogrzebało to próbę odpowiedzi na pytanie czym się różni człowiek od zwierzęcia

• Chce wskazać różnice jakościową a nie ilościową

• Wychodzi od biologa- Johannes von Uexkull pisze o tym że każdy organizm jest istotą monadyczną, ma swój własny świat, ponieważ ma swoje własne doświadczenia- każdy organizm jest doskonały-ma swoje miejsce, nie ma hierarchii bytów ( u Cassirera jest)

• Wg Uexkulla system receptorów i efektorów to ogniwa tego samego łańcucha- tworzą tzw. krąg funkcjonalny- wg Cassirera u człowieka między systemem receptorów a efektorów jest system symboliczny

• Krąg funkcjonalny u człowieka- recepto-symbol-efektor- nie jest to prawdą, często reagujemy bez myślenia symbolicznego, większość naszych zachowań jest mechaniczna

• Człowiek oprócz świata fizycznego żyje także w świecie symbolicznym

• Animal rationale/ animal symbolicum (posługiwanie się symbolem jako cecha typowo ludzka)

• Symbol- abstrakcja jest sednem symbolu, element systemu lingwistycznego, odnosi nas do rzeczy poza sobą

• Wg Cassirera- różnica między językiem twierdzeń a językiem uczuć jest granicą między światem ludzi a światem zwierząt ( zwierzęta mogą posługiwać się językiem emocjonalnym ale nie zdołają nigdy oznaczać ani opisywać przedmiotów, nie wytwarzają pojęć)

• Hellen Keller- dostrzega abstrakcje nazwy, nie łączenie nazwy z rzeczą tylko z abstrakcją-symbol, słowo nie ma związku z rzeczą

• Symbol jako element systemu lingwistycznego jest funkcjonalny ( u Eliadego miał wartość obrazową)

• Symbol- ma zawsze fizykalny nośnik, nawet jeśli odnosi się do abstrakcji ( Cassirer tego nie widzi „sygnały mają coś w rodzaju fizycznego, materialnego bytu, symbole mają wartość jedynie funkcjonalną”- Błąd jego myślenia)

• Rozwój języka od języka emocji do języka twierdzeń- dzicy posługują się językiem emocjonalnym- myślą imieniem, nazwą ( ewolucjonistyczne myślenie)

• Symbol jest uniwersalny- ta sama treść może być wyrażona różnym symbolem (np. w różnych językach)- jest przekładalny na różne języki ( też nie do końca prawda, dzielimy rzeczy według różnych kategorii np. gatunki, rodzaje- inne kultury mogą mieć inny podział)

• Przestrzeń i czas: przestrzeń i czas organiczne- przystosowanie do warunków otoczenia, przestrzeń działania ( orientacja w przestrzeni)

• Przestrzeń postrzeżeniowa- u zwierząt wyższego rzędu, zawiera pierwiastki doświadczeń zmysłowych wszystkich rodzajów- optyczne, dotykowe, akustyczne i kinestetyczne

• Przestrzeń abstrakcyjna/symboliczna- tylko u człowieka, geometria (przestrzeń teoretyczna, np.mapa)

• Cassirer pyta o źródła abstrakcji- Babilończycy- tworzą geometrię, astronomię- otwierają postęp( znów ewolucjonizm)

• Człowiek żyje w trzech czasach (przeszłość, teraźniejszość, przyszłość), pamięć u człowieka funkcjonuje inaczej niż u zwierząt, pamięć symboliczna nie tylko powtarzamy swe przeszłe doświadczenia, ale i je rekonstruujemy ( wyobraźnia staje się elementem przypominania)

• Stosunek do przyszłości- człowiek wybiega daleko wprzód, przyszłość symboliczna- przyszłość „prorocza” przewidywanie, przepowiadanie przyszłych wypadków ( związane z działalnością proroków- nadają dzieją sens, wróżbiarze są ich przeciwieństwem- posługują się konkretem, przyszłość u nich jest faktem empirycznym)

RENE GIRARD „KOZIOŁ OFIARNY”

• Urodzony w 1923, polemizuje ze wszystkimi opcjami

• „Sacrum i przemoc”, „Początki kultury”

• w 1966 organizuje konferencję "Języki krytyki a nauki humanistyczne" ( udział w niej biorą Barthes i Derrida) - początek strukturalizmu w Stanach

• „Kozioł ofiarny”- tekst ten wychodzi w kierunku strukturalizmu

• strukturalizm- inaczej niż inne opcje nie bada faktów empirycznych, sam tworzy przedmiot badań, który jest przedmiotem abstrakcyjnym

• dane historyczne/ mity- są nieświadomą mistyfikacją

• mechanizm kozła ofiarnego- jest to pewnego rodzaju struktura- 4 elementy które są ze sobą w pewnych relacjach

• Guillaume de Machaut- „Sąd króla Nawarry”- opisuje masowe zgony, spowodowane przez dżumę w latach 1349-1350, winą za to obarczeni zostali Żydzi , następuje masakra Żydów, epidemia jest boską karą aby ją powstrzymać należy znaleźć winnego i poświęcić go bóstwu. Prześladowcy są przekonani o zasadności przemocy więc nie starają się jej ukryć. ( w dziele tym fakty wiarygodne i niewiarygodne przeplatają się jednak mimo zdarzeń fantastycznych jesteśmy pewni, że masakra Żydów miała miejsce, kontekst zdarzeń niewiarygodnych potwierdza wiarygodność pozostałych)

• Prześladowanie kolektywne- akty gwałtu popełniane bezpośrednio przez zbrodniczy tłum, występują zazwyczaj w czasach kryzysu przyczyniającego się do osłabienia normalnych instytucji

• Stereotypy prześladowań

• Stereotyp kryzysu- zachwianie systemu życia, katastrofy naturalne, zdarzenia losowe, powodzie, pożary, klęski głodu, wojny- efektem jest zawsze kryzys o charakterze społecznym.

• Odróżnorodnienie- rozpadają się struktury społeczne , zanikają różnice między ludźmi, ginie hierarchia społeczna, kryzys kulturowy.

• Szukanie przyczyn, winnych- Stereotypowe oskarżenia- zbrodnie odróżniające: przeważnie dotyczą targnięcia się na słabszych ( dzieci, kobiety), zbrodnie popełnione na autorytecie ( król, ojciec), zbrodnie na tle seksualnym ( gwałty, kazirodztwa), zbrodnie dotyczące religii( profanacja)

• Selekcja ofiarnicza- często skupia się na mniejszościach etnicznych i religijnych, stygmaty ofiarnicze- narodowość (grupy niezintegrowane np. .Żydzi , Cyganie), obcość etniczna, innowiercy, ułomni, kalecy ( każdy kto odbiega od średniej- biedni, bogaci, klasy uprzywilejowane, wysoki/niski status, skrajna brzydota/piękno itd)

• Stereotyp przemocy

• Powyższy schemat jest schematem uniwersalnym i możemy go odnaleźć w każdej społeczności

• Mity są dokumentami prześladowań, mitologia zaciera kolektywne morderstwo

• Mit o Edypie- 1 stereotyp kryzysu- zaraza pustoszy Teby 2 winny jest Edyp- zabił ojca i poślubił matkę- zbrodnie odróżnoradniające 3 znaki ofiarnicze- ułomność, kuleje, jest obcokrajowcem i królem 4 oślepienie Edypa- jako metafora śmierci

• U źródeł mitu tkwi rzeczywista kolektywna przemoc

• Girard pomija cały początek mitu ( nie interpretuje historii ze sfinksem, tego że Edyp ratuje Teby) nie zwraca uwagi na to, że nikt nie uważał Edypa za winnego ( prawda wychodzi na jaw dopiero na końcu mitu)

• Wg Girarda większość mitów posiada 4 stereotypy prześladowcze, ale sprowadza do aktów kolektywnej przemocy nawet te mity które nie mają żadnego stereotypu prześladowczego ( tu tkwi główna nieścisłość Girarda)

• Elliade nie chciał interpretować konkretnie mitu, mówi o obrazach mitycznych Girard przeciwnie twierdzi, że możemy przełożyć mity na realne sytuacje

• Zakłada istnienie wcześniejszych wersji mitu do których nie mamy dostępu ( kolejny błąd Girarda)

• Krytykuje etnologów, antropologów i strukturalistów

• Kozioł ofiarny określa równocześnie niewinność ofiary, kolektywną nienawiść, jaka się na niej skupia oraz kolektywnie realizowany efekt tej nienawiści

• Girard opisuje sposób sakralizacji kozła ofiarnego ( początkowa przyczyna nieładu staje się przyczyną ładu)

• Mit Aztecki- opisuje go w kategoriach kolektywnej przemocy mimo, że jej nie ma w micie ( Bóg sam wskakuje w ogień- Girard twierdzi, że został do tego przymuszony)

• Motyw kręgu- zawsze tłumaczy go jako krąg morderców otaczających ofiarę- w micie o Baldrze, Zeusie, którego otaczają Kureci ( nieścisłości tłumaczy przekształceniami)

• Religie i kultury ukrywają przemoc, żeby się ustanawiać i trwać

• W jego koncepcji nie ma wariantywności ( wmawia każdemu tekstowi, że jest o tym samym, wszystkie teksty są o prześladowaniu)

• Kozioł ofiarny w Starym Testamencie- ci którzy składają ofiarę nie mają przekonania o jego winie, historia Jezusa dokonuje przełomu w historii kozła ofiarnego- jego świadomość różni go od innych kozłów ofiarnych

• Mechanizm kozła ofiarnego jest fundamentem porządku społecznego

WŁODZIMIERZ PROPP „MORFOLOGIA BAJKI”

• 1928- „Morfologia Bajki”- książka wprowadzająca w jego późniejsze teksty, analiza jest po to aby prowadzić dalsze badania, odchodzi w kierunku myśli marksistowskiej, ewolucyjnej

• „Historyczne korzenie bajki magicznej”- pokazuje początki bajki ( cytaty z Frazera, Boasa, metoda porównawcza, wraca do ewolucjonizmu) chce sięgnąć do genezy, genetyzm- sięga do początków

• bada odmianę bajki- bajkę magiczną- pochodzi z folkloru, pisana prozą, krótka, istotny przedmiot magiczny

• bada podobieństwo bajek na całym świecie, bada sto bajek magicznych

• wcześniejsze klasyfikacje bajek np. w oparciu o fabułę nie są prawidłowe

• korzysta z indeksu bajek Anttiego Aarnego

• nie możemy dzielić bajek, bo mają taką samą budowę

• mimo różnorodności tekstów bajkowych wszystkie mają taką samą konstrukcję ( teza- coś istotnego musi tkwić w strukturze bajek)

• Wiesiełowski- fabuła składa się z motywów ( motyw jest nierozkładalny, najprostsza jednostka narracji- Propp się z tym nie zgadza np. motyw „smok porywa córkę cara” możemy rozłożyć na cztery elementy)

• J. Bedier- pierwszy uświadamia sobie, że w bajce istnieje pewna relacja pomiędzy elementami stałymi ( są zawsze) a zmiennymi ) są różne za każdym razem)

• wg Proppa w bajce stałe są FUNKCJE, ważna jest czynność postaci, ale ze względu na efekt tej czynności (jaką funkcje pełni w całości bajki)

• funkcja—jest postępowaniem postaci, które jest określane z punktu widzenia znaczenia dla toku akcji

• nie można na podstawie treści odtworzyć funkcji ( funkcja wynika z całości)- aby określić funkcję musimy znać całość

• liczba funkcji występujących w bajce magicznej jest ograniczona (31 funkcji)

• następstwo funkcji jest zawsze jednakowe

• pod względem konstrukcji wszystkie bajki magiczne należą do jednego typu

• 31 funkcji w bajce- mogą się powtórzyć, części funkcji może nie być

• oprócz funkcji stałe są kręgi postaci działających (krąg bohatera pokrzywdzonego, krąg bohatera poszukiwacza, krąg bohatera właściwego)

• antagonista ( jego funkcją jest szkodzenie), donator (dostarczyciel, przeważnie przekazuje przedmiot magiczny)

• magiczny pomocnik (nie musi być osobą, przedmiot, rodzaj siły, czasem funkcja donatora)

CLAUDE LEVI-STRAUSS „ANTROPOLOGIA STRUKTURALNA”

• lange- język, langage- mowa, parole- mowa jednostkowa

• etnologia religii w wydaniu Frazera, Tylora, Durkheima, interpretacje psychologiczne zdezaktualizowały się

• wg Levi- Staussa mit nie jest prostym tłumaczeniem świata, nie wyraża uczuć

• arbitralność znaku językowego- między znaczącym a znaczonym nie ma związku koniecznego (treść nie wyraża formy)

• mit jest jednocześnie w języku i poza nim

• mit ma podwójną strukturę jest jednocześnie parole-mowa jednostkowa (historyczny) i lange (język, ahistoryczny). Wypowiedziany jest w mowie jednostkowej i sformułowany w języku (ma określoną ukrytą strukturę)

• istota mitu nie tkwi ani w składni ani w narracji, lecz w historii, którą się tam opowiada

• ten sam mit opowiedziany innymi słowami nie traci na znaczeniu ( jest przeciwny poezji)

• znaczenie mitu tkwi w sposobie w jaki łączą się poszczególne części

• prawdziwymi jednostkami konstytutywnymi mitu nie są odosobnione relacje, ale wiązki relacji

• mit należy do porządku mowy- jednak mowa używana w micie ma szczególne własności, własności tych można szukać tylko powyżej normalnego poziomu wyrazu językowego

• konstytutywną jednostką mitu jest mitem ( nie wyjaśnia czym jest mitem)

• mit składa się ze wszystkich swoich wersji ( a wersje ze wszystkich swoich wariantów)

• metoda- z wszystkich wariantów odrzucamy to co się nie powtarza, zostają najważniejsze elementy ( trzon, wyjmujemy to co najważniejsze z wszystkich wariantów)- ciąg fiszek dla jednej wersji

• analiza mitu o Edypie - problem- na ile jest to analiza a na ile już interpretacja? (wyciąga tylko pewne elementy)

• przeciwieństwa w micie o Edypie- przecenione pokrewieństwo (Edyp-Jokasta)/ niedocenione, odwartościowane pokrewieństwo (Edyp-Lajos), negacja autochtonii (potwory chtoniczne Sfinks)/ autochtonia (trudność utrzymania się w pozycji pionowej- Edyp „nabrzmiała stopa”, potwierdzenie ludzkiej chtoniczności)

• mit nie może usunąć tych sprzeczności ale łagodzi je

• mit próbuje mediować ( a nie wyjaśniać)- pomiędzy dwoma obrazami świata

• przestajemy kontynuować mit, gdy przestajemy zajmować się problemem, który ma wyjaśniać

• mit ma rozwiązać problemy nie emocjonalne, tylko intelektualne

• nie szuka jednej wersji ( która miałaby być autentyczna, pierwotna)- każdy mit składa się ze wszystkich swoich wersji, nie istnieje jedna „prawdziwa” wersja mitu

• mit pozostaje mitem tak długo, jak długo jest ujmowany jako mit

• mit Zuni o „wyłonieniu” -ma dokonać mediacji między życiem a śmiercią ( rolnictwo-pożywienie-życie, polowanie-poźywienie-śmierć), ujmuje problem śmierci, zmiany i trwania, mediuje pomiędzy tymi obszarami

• myśl mityczna wywodzi się z uświadomienia opozycji i dąży do mediatyzacji, załagodzenia tej opozycji

• wg Levi- Starussa- podstawą opisu świata jest zawsze opozycja, opozycja jako uniwersalny sposób organizowania danych doświadczenia zmysłowego

• kolumny można czytać diachronicznie ( tak jak opowiadamy historie) i synchronicznie (podstawą wyodrębnienia kolumn jest pewne podobieństwo)

• mitem- wiązka relacji (kolumna? Dwie przeciwstawne kolumny? Nie tłumaczy tego)

• jeżeli problem istnieje to mit cały czas narasta, opowiada się, jego opowieść jest ciągła a struktura jest układana w relacje, gdy problem zanika mit przestaje narastać

• ta sama logika działa w myśleniu mitycznym i w myśleniu naukowym

• celem mitu jest dostarczenie logicznego modelu rozwiązania sprzeczności

• wzrost mitu jest ciągły- w opozycji do jego struktury, która pozostaje nieciągła

ROLAND BARTHES „MIT I ZNAK”

• strukturalista i semiolog 1915-1980

• „Mit i znak”- patrzy na mit od strony formalnej

• zajmuje się różnymi systemami w których istotna jest refleksja nad znakiem, interpretuje teksty pod kątem systemu semiologicznego

• nie ma tu klasycznego mitu („świętej opowieści” motywowanej sacrum)

• mit jest sposobem porozumiewania się

• u de Saussure'a- znaczące-znaczone, znak istniał bez kontekstu, zajmuje się tylko słowami!

• Barthes- przykład z bukietem róż- pokazuje jak mit odrywa je od kontekstu ( błąd w myśleniu- bukiet róż jest bukietem róż, nabiera pewnego znaczenia poprzez kontekst- nie jest to, to samo co u de Saussure'a )

• znaczące np. zdjęcie- nie jest tożsame ze słowem ( jest o wiele bardziej skomplikowane, kolejna różnica- de Saussure zajmował się systemem lingwistycznym)

• zdjęcie salutującego murzyna- murzyn oznacza murzyna, na zdjęciu nie ma kontekstu, wg Barthesa mit kradnie kontekst, nadajemy nowy kontekst (tzw. napięcie mityczne)

• mit nie zdeformował zdjęcia ( pozostało takie samo) tylko jego kontekst (utrata starego kontekstu)

• we wtórnym systemie semiologicznym- wymieszanie formy i sensu

• „bo ja nazywam się lew”- zdanie to jest bez kontekstu,

• jest to przykład gramatyczny z podręcznika- kontekst nadaje temu zdaniu inne znaczenie ( nic nie zmienia na poziomie lingwistycznym)

• musimy znać kontekst aby dostrzec deformacje

• na 1 poziomie semiologicznym zdanie „ja nazywam się lew” oznacza „ja nazywam się lew”

• na 2 poziomie semiologicznym (gdy wiemy, że jest to zdanie z podręcznika)- jest to przykład gramatyczny, nie czytamy go dosłownie, zyskuje nowe znaczenie

• mit jest operacją dokonaną na kontekście

• mit zamienia historię w naturę (naturalne jest to co jest zgodne z naszym myśleniem, to co wiemy, nie polemizujemy z tym)

• mit jest tożsamy z naszymi przekonaniami (nasze przekonania są mityczne)

• intencjonalność mitu- nie istnieje on bez naszej zgody

• mit jest pewnym systemem semiologicznym

• zależy od naszej wiedzy

• mit realizuje się w słowie, ale musimy w nie wierzyć, kontekst wychodzi od nas ( salutujący murzyn ma znaczenie tylko dla Francuzów-my nie odbieramy tego mitu)

• mit uruchamia w nas nasze przekonania ( nasz obraz mityczny)

• mit każdorazowa wciela się, zawłaszcza słowo ( ale nie jest słowem!)

• mit nie wytworzy się nam gdy nie potrafimy go odczytać (nie wszyscy go widzą- przykład z murzynem)- jednak nie jest subiektywny w sensie jednostkowym, jest historyczny- wspólny dla pewnej nacji, klasy. Mit jest możliwy do odczytania dla tych, którzy rozumieją o co w nim chodzi.

• Nie ma mitów wiecznych są tylko mity bardzo stare

• Mity są historyczne- są kontekstualne, oparte na historii (gdy nie znamy historii nie rozumiemy go- błąd Barthes'a- przecież są mity nie związane z historią- przykład plakatu na którym było dziecko i jego ciocia- nie wiedząc o tym, że to ciotka wszyscy odczytywali plakat jako zdjęcie matki z dzieckiem)

• 3 typy lektury;: 1. skupienie na elemencie znaczącym (który jest pusty), odczytujemy samo zdjęcie, zdanie (bez kontekstu), mit staje się symbolem, przykładem 2. skupienie się na pełnym elemencie znaczącym - odczytuje sens i formę (mitolog widzi, że sens nie równa się formie ) widzę deformację, zniekształcenie. 3. skupienie się na elemencie znaczącym mitu jako na nierozerwalnej całości sensu i formy ( murzyn staje się obecnością, naturą)

• dwa pierwsze stanowiska są statyczne, analityczne, trzecie jest dynamiczne

• „chińskość”, „baskijkość” - pewne potoczne wyobrażenie (głębsze czytanie niszczy nasze wyobrażenia), dynamiczna reaktywacja przekonania- nie jest samym przekonaniem, przywoływanie znaczeń, skojarzeń (np. gdy słyszę chińskość- widzę ryż, riksze, pałeczki itd.)

• stereotyp- to samo przekonanie ( mit je uruchamia)

• w micie nie chodzi o osąd tylko o uruchomienie pewnych wyobrażeń (tym różni się od stereotypu)

• nawet gdy mit jest nieprawdą to i tak w niego wierzymy

JURIJ ŁOTMAN, BORYS USPIEŃSKI „ O SEMIOTYCZNYM MECHANIZMIE KULTURY”

• semiotyka- nauka o znakach, szuka znaczeń, interpretuje systemy znakowe

• każda kultura wymyśla własny model rozumienia czym jest

• kultura posiada cechy ( nigdy nie obejmuje wszystkiego, jest zawsze wycinkiem)

• kultura występuje jako system znakowy

• zmianie kultury towarzyscy wzrost semiotyczności- to czego nie było widać wcześniej zyskuje znaczenie ( elementy które kiedyś nic nie znaczyły np. marka samochodu stają się istotne)

• język tworzy strukturę, jest generatorem struktury (świat składa się ze zbiorów)

• język nie jest pierwotny wobec kultury, język powstaje razem z kulturą (systemy te powstają równocześnie)

• System przechowywania i przekazywania doświadczenia ludzkiego jest zbudowany jak system koncentryczny- w centrum ( to co jest najbardziej oczywiste, strukturalne), na peryferiach to co jest bardziej wieloznaczne,(strukturalność nie jest tu oczywista)

• Kultura- niedziedziczna pamięć społeczeństwa znajdująca swój wyraz w określonym systemie zakazów i nakazów. ( definicja historyczna, normatywna- nacisk na warstwę idei, która przekłada się na zachowanie)

• Na kulturę zawsze patrzymy post factum

• Program kultury- plan na przyszłość ( nie jest kulturą) „droga rozwojowa”

• Kod- jest rodzajem języka, całość systemu

• Tekst ( wszystko może być tekstem)- czasem mamy tekst ale nie rozumiemy kodu ( np. pismo etruskie)

• Kultura wytwarza własny model trwałości, ciągłości swej pamięci ( różne sposoby utrwalania)

• Trwałość tekstów tworzy wewnątrz kultury swoistą hierarchię, którą zwykle utożsamia się z hierarchią wartości (np. Biblia) przeważnie najważniejsze są teksty najstarsze (np. Bogurodzica)

• Trzy typy wypełnienia kultury (jako trwałej pamięci społeczeństwa): 1. ilościowe zwiększenie obszaru wiedzy ( np. nowy wynalazek zyskuje swoje miejsce w systemie- przeważnie uczą się o tym specjaliści) 2Przegrupowanie- przewartościowanie- coś schodzi na peryferia 3. zapominanie- przekształcaniu ciągu faktów w tekst towarzyszy zawsze wybór tj. notowanie pewnych wydarzeń i zapominanie innych. Kultura nieustannie wyłącza z siebie określone teksty

• Istnieją określone ograniczenia pojemności pamięci zbiorowej ( stąd konieczność zapominania, w istocie swej kultura jest skierowana przeciwko zapominaniu)

• Zapominanie obowiązkowe- jest rozpadem kultury, forma walki (np. obowiązek zapominania faktów historycznych, nazizm itd.)

• Stosunek do znaku i znakowości- Relacja pomiędzy planem treści a planem wyrażenia może być konieczna (zmieniając słowo zmieniamy pojęcie, nie można używać synonimów), lub dowolna (przypadkowa, konwencjonalna)

Kultura nastawiona na wyrażenie

Kultura nastawiona na treść

Istotny jest rytuał, rytualizacja Świat jako tekst poddający się analizie filologicznej, wszystko jest zbiorem tekstów Symbolem tej kultury KSIĄŻKA Wyrażenie odbywa się bez pośredników- główna rola twórcy Metaforą nauki- lista użyć Widzą siebie w opozycji do antykultury (inna kultura) Opozycje; prawidłowy- nieprawidłowy, prawdziwy- fałszywy Nie są to kultury misyjne, są zamknięte, skupienie na przeciwdziałaniu fałszowi

Symbol (tu raczej w znaczeniu- synonim)- tą samą treść można wyrazić na różne sposoby ( związek dowolny) Zbiór reguł Symbolem kultury PODRĘCZNIK W procesie twórczym ważniejszy krytyk (jako twórca reguł) niż pisarz Metaforą nauki- reguły gramatyczne Opozycja kultura- nie-kultura ( to na co nie patrzymy jako na kulturę, „my mamy cywilizację a inni nie”-myślenie tego typu) Opozycja uporządkowany- nieuporządkowany Misyjność (nasza kultura jako generator strukturalności)

• Opozycja uporządkowany- nieuporządkowany ( w kulturach nastawionych na treść) może istnieć wewnątrz kultury- niecałkowite uporządkowanie nie jest wadą kultury tylko warunkiem normalnego funkcjonowania, nauka- wykrywa system zawarty w przedmiocie, pedagogika, misja-przekazanie pewnych cech organizacji obiektowi niezorganizowanemu, rozpropagowanie strukturalności

• Urządzenie kodujące ma wielką zdolność modulującą ( szereg różnych doświadczeń, opisuje maksymalnie szeroki zakres obiektów). Społeczność posługująca się tym urządzeniem, powinna uświadamiać sobie jego systemowość.

• Kultura ludzka jest systemem dynamicznym, dynamika stanowi nieodłączną właściwość kultury

• Zmiany w systemie kultury są nieuniknione, związane z rozszerzaniem się wiedzy społeczeństwa

• Moda różni się od normy tym, że reguluje system nie przez nastawienie go na jakąś stałość tylko na zmienność. Moda za każdym razem dąży do stania się normą, jednak osiągając pewien stopień stabilizacji- zbliżony do normy- natychmiast dąży do uwolnienia się od tej stabilizacji. Moda jest „stałą zmiennością”

• Pierwotnie, w czasach prehistorii ludzkość była tylko nośnikiem informacji ( niezmiennej i genetycznie danej).Później ludzkość staje się odbiorcą informacji- stale rozszerzająca się pamięć niedziedziczna- system kodujący musi być nieustannie aktualizowany, ciągle obecny w świadomości nadawcy i odbiorcy.

• Każda kultura ma tło pozakulturowe- obszar usytuowany poniżej jej poziomu i obszary specjalne, zorganizowane inaczej (powyżej jej poziomu np. klasztory w średniowieczu). Mimo tej różnorodności kultura wymaga jedności- na określonym etapie rozwoju kultury następuje moment samouświadomienia- kultura buduje swój własny model.

UMBERTO ECO „SEMIOLOGIA ŻYCIA CODZIENNEGO”

• Semiologia życia codziennego- tekst o kulturze amerykańskiej (pisany z perspektywy Włocha)

• Cechy kultury amerykańskiej- obsesja na punkcie realizmu- hologram (trójwymiarowa sztuczna rzeczywistość), przedmiot może być idealnie realny jednocześnie nie będąc nim ( realizm tkwi w sposobie w jakim przedstawiamy daną rzecz a nie w jej statusie ontologicznym, np. powieść science-fiction może być realistyczna)

• Próba pokazania wszystkiego dokładnie, tworzenie wrażenia rzeczywistości

• Dwa typowe slogany- “the real thing” oraz “more'

• Obsesyjna chęć utrwalenia przeszłości

• Tworzenie kopii, które są lepsze od oryginału ( w Museum of Living Art. Nie ma reprodukcji znanych obrazów tylko trójwymiarowe modele), danie znaku, który chce być rzeczą ( kopia jest lepsza, bardziej rzeczywista od oryginału więc nie chcemy go oglądać)

• Realistyczne jest to co namacalne

• Kopia jest wartością samą w sobie

• „uszopkowienie”- próba ukazania przedmiotu w kontekście ( gabinety figur woskowych)

• w muzeum europejskim- nic nie ma nas rozpraszać, obraz na białej ścianie, atmosfera świątynna

• w Ameryce- atmosfera teatralna, obudowanie przedmiotu kontekstem ( gdy np. mamy wystawioną wazę egipską to na ścianach dookoła namalowane hieroglify itd.), pokazują wszystko literalnie

• diorama- rekonstrukcja terenu (np. w muzeach przyrodniczych), unaocznienie

• „Ostatnia Wieczerza”- jako najważniejsze dzieło sztuki, symbol najwyższej sztuki ( Umberto Eco wyśmiewa to- nie widzi, że w Europie jest podobnie np. Mona Liza)

• Xanadu- rezydencja, totalny eklektyzm ( połączenie styli ze wszystkich epok)- efekt jest kiczowaty, potrzeba obfitości, horror vacui- lęk przed próżnią

• U nas eklektyczność osiąga się poprzez pewien proces historyczny, nie wydaje nam się to sztuczne

• „Zbawcze klasztory”- np. Muzeum Pula Gett'ego, przywołuje przeszłość, ale zmienioną

• Ekologia 1984- pewna wizja natury, szanujemy przyrodę, tresura- uczłowieczenie zwierząt, idea rajskiego ogrodu, Arki Noego ( cały przekrój zwierząt)

• Eco jest zszokowany tym, że kościół próbuje korzystać z kanałów show biznesu do przesyłania informacji, dziś już nas to nie dziwi

EDWARD TWITCHELL HALL „POZA KULTURĄ”

• Kultury AE ( Amerykańsko- Europejskie)- nastawione na inne sposoby myślenia, ważna jest logika, logikę utożsamiamy z prawdą

• Mamy wypracowane sposoby myślenia, ciężko nam wyobrazić sobie, że inni mogą myśleć inaczej

• Nacisk na biurokrację, na wielkie mechanizmy oparte na prawie, procedury

• Tworzymy procedury i wcielamy je w życie, to co zgodne z prawem jest utożsamiane z dobrem

• Myślenie fragmentaryczne (każdy ma pewien segment, istota instytucji charakterystycznych dla AE)

• Kultury monochroniczne- czas liniowy, instytucje- każdy ma swój przydział, jest „specjalistą” , „ekspertem” od pewnej dziedziny, im ktoś ważniejszy tym ma większe biuro i trudniej się z nim skontaktować

• Kultury polichroniczne- wiele różnych czasów- wszyscy zajmują się wszystkim ( pilnuje ich szef- musi mieć pewną wizję), szef jest bezpośrednio dostępny

• Ekstensja- pewne przedłużenie możliwości naszego ciała ( język jest ekstensją myśli, język i myśl to nie to samo- możemy myśleć obrazami, pismo jest ekstensją języka)

• Ekstensja może być materialna lub niematerialna ( np. moralność) - każda kultura tworzy swój system ekstensji

• Ekstensje pomagają człowiekowi adaptować się do środowiska, nie jesteśmy wstanie istnieć bez ekstensji

• Cała kultura jest systemem ekstensji

---