Podstawy Linux-a
1.Linux - krótki opis systemu
Linux - ostatnio coraz częściej można to słowo usłyszeć w mediach, lub przeczytać jakiś artykuł o nim w czasopismach komputerowych - co to w zasadzie jest i dlaczego wzbudza aż tyle kontrowersji? Czy przesiadać się na niego ze znanego nam wszystkim systemu jakim jest Windows? Co go wyróżnia od innych systemów?
Linux jest to 32-bitowy, wielozadaniowy system operacyjny klasy Unix. Przede wszystkim jest darmowy i stabilny. Również większość oprogramowania przeznaczonego dla niego jest darmowa, zdarzają się wyjątki w postaci oprogramowania komercyjnego, shareware lub licencji tylko do użytku domowego, no ale takie jest prawo rynku. Jednak głównym przesłaniem twórców oprogramowania dla tego systemu jest tworzenie i udostępnianie darmowego oprogramowania wraz z kodem źródłowym. Oprogramowanie to często przewyższa swoimi możliwościami konkurencyjne oprogramowanie komercyjne. Każdy kto zna się na programowaniu może dowolnie zmieniać kod programu pod warunkiem dołączenia swoich poprawek w postaci kodu do programu. To wszystko powoduje, że nad oprogramowaniem dla Linuksa pracują tysiące indywidualnych programistów na świecie, również w Polsce, oraz coraz więcej firm. Wsparcie dla Linuksa z dnia na dzień ogłasza coraz więcej firm, między innymi producenci sprzętu tacy jak Intel, HP czy Lexmark. W tej chwili duża ilość serwerów internetowych postawionych jest na Linuksie, wykorzystywany on jest przez wiele przedsiębiorstw, firm państwowych, militarnych, rządowych, prestiżowych hoteli, przykładem może być Kancelaria Sejmu w Polsce, czy Biuro Bezpieczeństwa Narodowego.
Istnieje wiele dystrybucji Linuksa, od najprostszych - przeznaczonych raczej dla początkującego użytkownika, są to Corel Linux, WinLinux i według mnie Mandrake, przez dystrybucje poważniejsze, jednak coraz łatwiejsze do opanowania jak Red Hat czy SuSE, po takie, które są wyzwaniem dla zagorzałych zwolenników konsoli i konfiguracji ręcznej - Slackware (jednocześnie jedna z bezpieczniejszych i stabilniejszych dystrybucji) oraz sprawiający dużo kłopotów w konfiguracji Debian. Co powinniśmy wybrać? Najlepiej spróbować kilku dystrybucji i samemu ocenić co nam jest potrzebne i w czym czujemy się najlepiej.
2.Instalacja programów pod Linuksem
Pakiety RPM
Aby zainstalować pakiet RPM wpisujemy polecenie:
rpm -ivh nazwa_pakietu.rpm
użyte opcje:
-i -polecenie instalacji pakietu
-v - podaje nazwę instalowanego pakietu
-h - pokazuje postęp instalacji za pomocą znacznika #
Aby uaktualnić zainstalowany pakiet należy wydać polecenie:
rpm -Uvh nazwa_pakietu.rpm
Zastosowana tutaj opcja -U usuwa poprzednią wersję programu i instaluje nową.
Odinstalowanie programu możemy wykonać wydając polecenie:
rpm -e nazwa_pakietu.rpm
Żeby zainstalować pakiety źródłowe RPM, mające rozszerzenie *.src.rpm, należy je wcześniej skompilować poleceniem:
rpm --rebuild nazwa_pakietu.src.rpm
Po tej operacji, jeżeli nie wystąpiły jakieś błędy podczas kompilacji, powinniśmy uzyskać ( Red Hat ) w katalogu /usr/src/redhat/RPMS/i386 gotowy do zainstalowania pakiet binarny.
Instalacja programów spakowanych programami tar, gzip i bzip2
Aby rozpakować dany plik musimy wydać odpowiednią komendę:
dla plików z rozszerzeniem *.tgz lub *.tar.gz odpowiednia jest komenda: tar -xvzf nazwa_pliku.tar.gz
dla plików *.tar.bz2 musimy użyć komendy: tar -xvIf nazwa_pliku.tar.bz2
Teraz możemy przystąpić do instalacji programu, wykonuje się to zazwyczaj ciągiem poleceń wydanych w katalogu ze źródłami programu:
./configure
make
make install
Przed instalacją warto jest przeczytać pliki README i INSTALL, zazwyczaj znajdujące się w katalogu ze źródłami. Można w nich dowiedzieć się ważnych informacji dotyczących programu i sposobu jego konfiguracji i instalacji.
Inne pliki instalacyjne
Czasami może się zdarzyć, że programy wymagają odmiennego podejścia do ich instalacji. Przykładem może być ostatni hit - StarOffice - udostępniany jako plik instalacyjny zakończony rozszerzeniem *.bin. W tym wypadku należy nadać plikowi możliwość uruchomienia poleceniem chmod. Zdarzają się też inne programy, które posiadają gotowe skrypty lub programy instalacyjne.
3.Spis najważniejszych poleceń shella
adduser nazwa_konta - założenie nowego konta
cal - wyświetla kalendarz na bieżący miesiąc
cat nazwa_pliku - wyświetla zawartość pliku
cd - polecenie analogiczne jak w systemie MS-DOS
chmod u/g/o/a +/- r/w/x plik/katalog - polecenie służące do zmiany praw dostępu do plików i katalogów
- właściciela określia się za pomocą liter: u - właściciel, g - grupa, o - inni użytkownicy, a - wszyscy
- prawa określa się następująco: r - zezwolenie na odczyt, w - zapis, x - uruchomienie
Innymi sposobem ustawiania praw dostępu to ustawianie ich za pomocą liczb ósemkowych. Cyframi od 0-7 ustawiamy odpowiednio:
0 to ( --- ) brak praw dostępu
1 to ( --x ) wykonywanie
2 to ( -w- ) zapis
3 to ( -wx ) zapis i wykonywanie
4 to ( r-- ) odczyt
5 to ( r-x ) odczyt i wykonywanie
6 to ( rw- ) odczyt i zapis
7 to ( rwx ) odczyt, zapis, wykonywanie
wydając polecenie chmod podajemy 3 liczby, które oznaczają w kolejności: prawa dostępu właściciela, grupy i innych.
chown nowy_właściciel plik/katalog - polecenie zmiany właściciela pliku lub katalogu
chgrp nowa_grupa plik/katalog - polecenie zmiany grupy pliku lub katalogu
clear - czyszczenie ekranu
cmp plik1 plik2 - porównuje zawartość dwóch plików
cp - kopiuje pliki i katalogi
date - wyświetla bieżącą datę
df - sprawdza wolne miejsce na dysku
diff plik1 plik2 - stwierdza, czy między zawartością dwóch plików występują różnice
du - informuje o wielkości poszczególnych katalogów
echo - wyświetla podany tekst
kill - kończy pracę danego procesu
last nazwa_użytkownika - wyświetla logi użytkownika
ln -s nazwa_katalogu nazwa_łącza - tworzy łącze symboliczne (tzw. link)
ls - wyświetla zawartość katalogu
mail - wysyła i odbiera pocztę
man - pomoc na wszelkie tematy - np.: man ls - pokaże nam pomoc na temat polecenia ls
mkdir - tworzenie katalogu
mv - zmiana nazwy pliku lub jego przeniesienie
rmdir - usuwanie katalogu
passwd nazwa_konta - ustawienie hasła dla konta
rm - usunięcie pliku
rm -f nazwa_katalogu - usuwanie katalogu wraz z podkatalogami bez potwierdzenia
rpm -q | część_nazwy_pakietu - sprawdza czy jest zainstalowany dany pakiet RPM
shutdown - restartuje komputer
wall - przesyła komunikaty do wszystkich użytkowników
who - lista użytkowników
w - jak wyżej, jednak informacje są dokładniejsze
4.Polskie znaki w Linuksie
Częstym problemem początkującego użytkownika Linuksa jest ustawienie wyświetlania polskich znaków diaktrycznych. Do ustawienia polskich ustawień możemy użyć programu locale_config dołączonego standardowo do dystrybucji Linuksa, w efekcie czego powinniśmy uzyskać w pliku /etc/sysconfig/i18n wpis:
LANG="pl_PL"
LC_ALL="pl_PL"
LINGUAS="pl_PL"
SYSFONT=lat2u-16
UNIMAP=lat2u
SYSFONTACM=iso02
Możemy również wpisać je tam ręcznie, korzystając z powyższego wzoru. Po czym wydajemy polecenia:
# /sbin/setsysfont
# loadkeys pl
W Midnight Commanderze powinniśmy także wybrać w opcji ustawień wyświetlania znaków ISO-8599-1 oraz pełne 8-bitowe wejście.
Aby uzyskać polskie znaki w X-sach należy je najpierw zainstalować, można je ściągnąć z "Polskiej strony ogonkowej". W większości nowych dystrybucji czcionki te już są, wystarczy je zaznaczyć podczas instalacji.
Czcionki powinny znaleźć się w katalogu:
/usr/share/fonts/ISO8859-2/
lub
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-2/
W poszczególnych katalogach z czcionkami powinien znajdować się plik fonts.dir, jeżeli go nie ma to musimy go utworzyć poleceniem mkfontdir. Następnie dopisujemy ścieżkę dostępu do czcionek do pliku /etc/X11/fs/config, powinno to wyglądać mniej więcej tak:
catalogue = /usr/share/fonts/ISO8859-2/misc:unscaled,
/usr/share/fonts/ISO8859-2/75dpi:unscaled,
/usr/share/fonts/ISO8859-2/100dpi:unscaled,
/usr/share/fonts/ISO8859-2/misc,
/usr/share/fonts/ISO8859-2/Type1,
/usr/share/fonts/ISO8859-2/75dpi,
/usr/share/fonts/ISO8859-2/100dpi
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc:unscaled,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi:unscaled,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi:unscaled,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi,
/usr/share/fonts/default/TrueType,
/usr/share/fonts/default/Type1,
Ważne jest aby polskie czcionki znalazły się na początku listy.
Wyświetlanie polskich znaków - GNOME
Aby polskie znaki poprawnie się wyświetlały powinniśmy mieć już ustawione polskie LOCALE i zainstalowane czcionki ISO8859-2. Następnie uruchamiamy Centrum Sterowania GNOME i w sekcji Wybór motywu zaznaczamy wykorzystanie czcionki użytkownika i wybieramy czcionkę z filtrem ISO8859-2. Po tych zabiegach GNOME powinien już przemówić do nas po polsku.
Wyświetlanie polskich znaków - KDE
Robimy to następująco: wchodzimy w Ustawienia, następnie Desktop i Czcionki. Dla wszystkich czcionek ustawiamy kodowanie na ISO-8859-2, zaś w sekcji Język ustawiamy jako pierwszy język polski (pl). Po zapisaniu zmian i restarcie KDE powinniśmy zobaczyć polski interfejs z poprawnie wyświetlającymi się polskimi znakami.
Po tych zabiegach nasz Linux w końcu przemówi po polsku.
1