ROLA I ZNACZENIE WYCHOWAWCY W PROCESIE RESOCJALIZCJI

Znaczenie personelu resocjalizacyjnego: Zdaniem Stonera i Wankela ludzie, czyli personel, są najważniejszym elementem każdej organizacji. Realizacja celów, dla których dana instytucja została powołana zależy od osobowości personelu, od jego kompetencji, od warunków, jakie ma do dyspozycji oraz od sposobu zarządzania nimi.

Zadania personelu resocjalizacyjnego: : diagnostyka resocjalizacyjna, stawianie prognoz resocjalizacyjnych, konstruowanie indywidualnych planów resocjalizacji, wykonanie tych planów, monitoring i ocenianie. Personel ten bierze odpowiedzialność za realizowaną pracę korekcyjną, jej poziom merytoryczny i skuteczność oraz losy swoich wychowanków. Odpowiada też za organizację i realizację kontaktów instytucji z rodzinami wychowanków i ze społeczeństwem (współdziałanie z innymi instytucjami, wspomagającymi resocjalizację).

Personel resocjalizacyjny: powinien uczestniczyć aktywnie w dokształcaniu się, pełni pewnego rodzaju misję, dlatego też powinien posiadać pewne ważne cechy osobowości. Pozostaje w stałym kontakcie z wychowankami, zwykle przez całą dobę. Przejmuje na siebie ciężar interwencji profilaktycznej lub korekcyjnej. Różnorodność kontaktów z wychowankami wymaga aby personel posiadał pewną merytoryczną elastyczność w postępowaniu z nimi, ze względu na fakt, że są oni różni pod względem indywidualnym, czasem posiadają określone defekty psychiczne, reprezentują mniej lub bardziej zakorzeniony proces wykolejenia społecznego, różną wrażliwość i podatność na oddziaływanie resocjalizacyjne itp. Stąd też stosuje się zasadę indywidualizacji oddziaływań. Personel resocjalizacyjny powinien liczyć się również ze zmianami w sferze poglądowej i moralnej wychowanków, np. badania prowadzone przez Szymanowskich potwierdzają, że nastąpiło zróżnicowanie poglądów w sferze wartości (obecnie wartości rodzinne mniej się liczą niż wartości materialne, zwiększyła się tolerancja młodego pokolenia na swobodne życie seksualne). . Personel powinien stale śledzić badania nieletnich, młodocianych i dorosłych, by móc wykorzystać je w praktyce psychokorekcyjnej. Są to informacje o charakterze diagnostycznym. Wychowawca powinien być też przekonany o słuszności wartości moralnych, które chce wychowankom przekazać. Potrzebuje również moralnego i psychicznego wsparcia.

Praca resocjalizacyjna: praca na zamówienie społeczne, której celem jest zredukowanie nieprzystosowania społecznego oraz umożliwienie jednostce z którą się pracuje, dalszego życia bez konfliktów z innymi oraz zachowywanie respektu dla obowiązujących standardów społecznych. Na proces resocjalizacji składają się 3 elementy: opieka, terapia, korekcja. Personel musi umieć je realizować. Ze względu na fakt, że zwykle personel nie wie co dzieje się z wychowankami po opuszczeniu placówki, nie może sprawdzić czyjego praca była skuteczna, jakie błędy popełnił, co powoduje, że może je wielokrotnie powielać. Najistotniejszą kwestią w pracy jest dokonanie diagnozy, która pozwala ustalić przyczyny wykolejenia, zracjonalizować działanie, przewidzieć skutki i wybrać metody oddziaływania.

Osobowość personelu resocjalizacyjnego

Cechy osobowości:

-Umiejętność dobrej komunikacji z wychowankiem- przekazywanie informacji przez wychowanka wychowawcy o faktach, stanach emocjonalnych, zachowaniach i ich motywacji, problemach, których wychowanek nie potrafi rozwiązać, celach, dążeniach, aspiracjach itp. Dobra komunikacja to przekazywanie również pewnych informacji, ocen, sugestii przez wychowawcę wychowankowi. Jest to coś więcej niż porozumiewanie się za pomocą języka. Dobra komunikacja umożliwia stosowanie perswazji, dyskusję z wychowankiem, stawianie przed nim celów, wywoływanie poczucia winy itp.

-Empatia- empatyczny wychowawca bardzo dobrze rozumie wychowanka w różnych sytuacjach i stanach emocjonalnych. Ułatwia ona poznanie wychowanka. Konopczyński wyróżnia empatię emocjonalną, poznawczą i emocjonalno-poznawcza.

-Obiektywizm w ocenie i traktowaniu wychowanków- czyli brak uprzedzeń czy tendencyjności, przeciwieństwo to wychowawca subiektywny- uprzedzonych do wychowanka, tendencyjny. Obiektywność ma znaczenie w ustalaniu diagnozy oraz w procesie oceniania wychowanka.

-Sprawiedliwość- postępowanie zgodne z poczuciem etyki, nakazami moralności, dążenie bezstronnie do rozstrzygania.

-Sprawność- sprawność fizyczna i psychiczna. Szecówka- wprowadza pojęcia komandosa resocjalizacyjnego- posiada przygotowanie zawodowe i znajomość technik samoobrony. W drugim znaczeniu chodzi o spostrzegawczość, umiejętność prawidłowej oceny, dobry refleks, umiejętność przewidywania biegu wydarzeń i zachowań wychowanka.

-Życzliwość- odczuwając ją wychowanek nabiera zaufania do wychowawcy, może wtedy też wykreować poczucie bezpieczeństwa w relacjach z wychowawcą.

-Umiejętność demonstrowania zaufania do wychowanka- zaufanie powinno być mimo wszystko ograniczone, wychowawca powinien zachowywać racjonalną ostrożność.

Odporność na prowokację i zastraszenie- czyli chodzi tu o opanowanie, odwagę oraz asertywność w kontaktach z wychowankami i konsekwencje w postępowaniu.

-Odporność na stres zawodowy- wynikający z konfliktów i zagrożeń w relacjach z wychowankami, może powodować szkody w organizmie człowieka.

-Umiejętność wytwarzania ciepła w kontakcie z wychowankiem- czyli respektowanie człowieka. Osoba, która potrzebuje pomocy zwraca się do Ciebie, gdy jest przekonana, że zrozumiesz jej sposób myślenia i odczucia, musi wiedzieć, że akceptujesz ją i godzisz się na jej prawo do samodzielnego decydowania o swoim życiu. Mając świadomość twojej akceptacji i zrozumienia, taka osoba będzie brała pod uwagę możliwość własnej zmiany i rozwoju, jeżeli zorientuje się, że jej zmiana stanowi warunek waszej wzajemnej więzi, może odebrać to jako nacisk i odrzucić pomoc.

-Autentyczność- prawdziwe wyrażanie siebie, a nie odgrywanie roli ze względu na sytuację. Zachęca osobę potrzebującą pomocy do bycia również autentycznym w relacjach z wychowawcą

Doradzanie wychowawcze- pomaga w rozwiązywaniu problemów, których wychowanek sam nie potrafi rozwiązać. Cechy dobrego doradztwa to m.in. konkretność, aktualność, konfrontacja. Konfrontacja- związana jest z zadaniem wskazania przez wychowawcę rozbieżności między punktem widzenia wychowawcy i wychowanka, (rozbieżność zwykle występuje między wyidealizowanym obrazem wychowanka a prawdziwym prezentowanym przez wychowawcę, rzeczywistym światem postrzeganym przez wychowawcę a urojonym postrzeganym przez wychowanka oraz różnicę między odczuciami człowieka i jego postępowaniem.)

Wychowawca resocjalizacyjny powinien być osobą kreatywną i czynną, jako system tworzący i realizujący plany (Mądrzycki). Personel powinien być postrzegany przez wychowanków, jako osoby, które respektują uznane standardy w każdej sytuacji, zachowuje się zgodnie z nimi. Aby taką zgodność zachować należy korzystać z samokontroli i samooceny.

Autorytet- wychowawca, który nie ma autorytetu nie realizuje zamierzonych zadań korekcyjnych i nie osiągnie celów resocjalizacyjnych. Każda styczność osobista z wychowankiem ma szanse na skuteczność tylko wtedy, gdy posiada się określony autorytet. Autorytet to spostrzeżona przez wychowanka cecha lub syndrom cech wychowawcy, poprzez które staje się on dla wychowanka osobą odniesienia.

Kwalifikacje zawodowe- zagadnienie kompetencji

Kwalifikacje zawodowe stanowią podstawowy warunek podjęcia działań resocjalizacyjnych.

Od personelu zależy: organizacja pracy, zarządzanie i kierowanie społecznością pracowników, regulacja stosunków między wychowawcami i wychowankami, profesjonalizm resocjalizacyjny (diagnozowanie, negocjowanie, ocenianie, opiniowanie itp.), akceptacja pracy resocjalizacyjnej i nadanie jej odpowiedniego wymiaru, poziom, zakres, formy i intensywność współpracy ze społeczeństwem. Personel ma decydujący udział w prawidłowym funkcjonowaniu instytucji resocjalizacyjnej, jego sprawności i skuteczności działania.

Warunkiem osiągnięcia sukcesu resocjalizacyjnego są odpowiednie kompetencje zawodowe. Kompetencje jako ogół wiedzy i umiejętności przyswojonych, opanowanych i zastosowanych w praktyce. Personel powinien orientować się w zakresie pomocy penitencjarnej, kurateli sądowej, i pracy socjalnej. Musi umieć ustalić diagnozę resocjalizacyjną, odczytać poszerzoną diagnozę psychologiczną, skonstruować plan resocjalizacji, przedstawić wychowankowi i negocjować go z nim. Musi ten program wdrożyć, monitorować i oceniać. Musi stworzyć też końcową ocenę procesu resocjalizacji oraz sporządzić prognozę społeczna i zalecenia co do procesu społecznej readaptacji. Musi umieć odpowiedzieć na pytania: czy zaszła zmiana, na czym polega ta zmiana, jak jest głęboka, czy jest trwała, co dalej należy zrobić.

Etyka zawodowa

Przestrzeganie norm moralno- etycznych jest podstawową powinnością personelu resocjalizacyjnego. Dotyczy ona wszystkich jednostek i relacji między nimi (kierownicy- wychowawcy, terapeuci; wychowankowie-dyrekcja; terapeuci, wychowawcy, psychologowie-wychowankowie).

Personel resocjalizacyjny, odwołując się do norm etyki zawodowej, powinien ją uwzględniać zwłaszcza w następujących sytuacjach pracy z wychowankami:

- W każdym kontakcie osobistym z wychowankami(szczególnie ważny pierwszy kontakt, od którego zależy jakość dalszych kontaktów)

- W procedurze diagnostycznej, która musi ukazywać adekwatny do rzeczywistości obraz poszczególnych wychowanków i wiarygodne ich oceny

(szczególnie solidnie musi być opisana droga wykolejenia społecznego i jej uwraunkowania)

- W procesie oceniania wychowanków (zarówno ocenianie okresowe jak i końcowe) oraz opiniowanie ich (nie mogą być wyrazem subiektywnych nastawień personelu)

- W sytuacjach konsultowania lub współbudowania indywidualnych programów resocjalizacyjnych, których nie należy za wszelką cenę narzucać

- W sytuacjach nagradzania i karania (zasada adekwatności nagrody lub kary do czynu nagradzanego lub nagannego, zasady sprawiedliwości w ocenie intencji, roli i udziału w tych zachowaniach)

- W procesie realizacji programów indywidualnego oddziaływania (kulturalny sposób działania, spokojny, zrównoważony, obiektywny i sprawiedliwy)

- Nie można uchylać się od odpowiedzialności za wydane polecenia, oceny i opinie gdy są wadliwe, błędne, niekorzystne dla wychowanka ( musi nastąpić AUTENTYCZNE przeproszenie wychowanków)

Typy środowiska i rodzaje instytucji resocjalizacyjnych a kompetencje personelu

1. Szkoła to nie tylko realizowanie zadań dydaktyczno-wychowawczych, ale także zapobieganie demoralizacji, zadania korekcyjne i terapeutyczne:

systematyczne rozpoznawanie i diagnozowanie zagrożenia informowanie o nich i o ich skutkach współpraca z rodzicami dzieci i młodzieży zagrożonej udzielanie poradnictwa z zakresie zapobiegania zjawiskom patologicznym

przygotowanie nauczycieli i osób zajmujących się wychowaniem do przeciwdziałania zjawiskom patologicznym

pedagog szkolny - kieruje profilaktyką w szkole, doradza wychowawcom i nauczycielom oraz dyrektorom; musi mieć właściwe kompetencje, organizuje pomoc psychologiczno-pedagogiczną, zajmują się też uczniami agresywnymi, ofiarami agresji, uczniami spożywającymi alkohol i narkotyzującym się

2. Ochotnicze Hufce Pracy - ich działalność jest adresowana do młodzieży, która ma gorszy start, do młodzieży zagrożonej demoralizacja i wykluczeniem społecznym oraz tych, którzy opuścili zakłady resocjalizacyjne dla nieletnich. Personel OHP musi umieć przyciągnąć i utrzymać przy sobie młodych ludzi; musi mieć kompetencje resocjalizacyjne gdy jest zmuszony pracować z młodzieżą w znacznym stopniu zagrożoną demoralizacją i młodzieżą wykolejoną społecznie. OHP prowadzą m.in. działalność zagospodarowującą w sposób pożyteczny czas wolny tej młodzieży; prowadzą poradnictwo zawodowe i młodzieżowe biura pracy

3. Schroniska dla nieletnich- Pracują tam pedagodzy resocjalizacyjni, psychologowie jako diagności i terapeuci, nauczyciele i nauczyciele zawodu. Uczy się tam bowiem zawodu, stosuję psychoterapię, uczy się pożytecznego zagospodarowania wolnego czasu.

4. Zakład poprawczy - kompetencje personelu podobne jak w schronisku dla nieletnich

5. Kuratorzy sądowi - muszą mieć wykształcenie wyższe pedagogiczne, psychologiczne, socjologiczne lub prawnicze magisterskie lub inne magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno- psychologiczne, socjologiczne lub prawnicze. Może nim być ten kto ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich oraz ma dobry stan zdrowia; kandydat na kuratora zawodowego musi odbyć aplikację kuratorską i zdać egzamin kuratorski oraz wykazać się nieskazitelnym charakterem (ukończenie 24 roku życia i niekaralność).

Realizują oni określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo- resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym. Współpracują z kuratorami społecznymi, którzy ich wspomagają. Zawodowy ma prawo do : odwiedzania w godzinach od 7do 22 w miejscu zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych żądania od osoby objętej postępowaniem dokumentu pozwalającego ma stwierdzenie jej tożsamości żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej innych osób objętych postępowaniem żądania pomocy w wykonywaniu czynności służbowych od policji oraz innych instytucji państwowych

Czas pracy kuratora jest określony przez wymiar jego zadań. Kuratorzy kontrolują przebieg procesu readaptacyjnego i mają prawo wystąpić do sądu penitencjarnego o odwołanie z warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Wśród zadań zawodowego kuratora sądowego dla nieletnich są: indywidualne oddziaływanie na nieletniego, jego rodzinę, środowisko, w tym zwłaszcza na grupę rówieśników, z którymi nieletni pozostają w kontakcie podejmowanie starań o wykształcenie, naukę zawodu i zatrudnienie nieletniego oraz właściwą organizację jego czasu wolnego podejmowanie starań o poprawę stosunku rodziców do nieletniego i o takie wykonywanie przez nich obowiązków rodzicielskich, które sprzyja zapewnieniu nieletniemu warunków niezbędnych do wszechstronnego i harmonijnego rozwoju

Kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą- pośrednia forma oddziaływania profilaktycznego- korekcyjnego między dozorem kuratora a umieszczeniem nieletniego w placówce. Funkcjonują przy sądach rodzinnych .

6. Personel służby więziennej - Można podzielić go na 3 kategorie;

- personel obsługi (przyjmowanie i zwalnianie więźniów, zapewnianie im właściwych warunków socjalno-bytowych, sanitarno-medycznych)

- personel administracyjny ( zarządzanie więzieniem, zabezpieczenie odpowiedniej kadry realizację odpowiedniej polityki kadrowej, obsługa prawna, zatrudnienie więźniów)

- personel resocjalizacyjny ( praca diagnostyczna, programowanie resocjalizacyjno-terapeutyczne, realizacja skonstruowanych programów korekcyjnych, ocenianie i opiniowanie więźniów, zachowanie u nich higieny psychicznej oraz współpracą z ich rodzinami i instytucjami społecznymi

Szczególne zadanie spoczywa na pedagogach resocjalizacyjnych zajmujących zwykle stanowiska wychowawców. Pedagodzy ci wraz z psychologami więziennymi oraz pozostałymi pracownikami bezpośredniej styczności z więźniami, muszą charakteryzować się bardzo dobrą kondycją psychofizyczną, odpowiednią posturą, zrównoważeniem psychicznym, opanowaniem emocjonalnym, odpornością na prowokację.

Personel musi stale redukować negatywny wpływ podkultury więziennej na pozostałych więźniów. Musi umieć rozróżniać resocjalizację od prizonizacji, czyli przystosowania się do warunków więziennych bez zmiany postaw wobec przestępstwa i dotychczasowego stylu życia. Zajmuję się likwidacją dewiacji w zachowaniu więźniów (samouszkodzenia, próby samobójcze lub dokonane samobójstwa),

O WYCHOWAWCY - PODSUMOWANIE:

O sukcesie wychowawczym pedagoga decydują trzy czynniki:

• kompetencje profesjonalne,

• doświadczenie zawodowe,

• predyspozycje osobowe.

Na kwalifikacje zawodowe wychowawców składają się:

* podstawy aksjologiczne zorientowane na wartości humanistyczne i antropologiczne, uznając priorytety kształtowania postaw prospołecznych młodzieży,

• zdrowie fizyczne i psychiczne jako czynniki umożliwiające wytrwałość w realizacji celu,

* wiedza teoretyczna i praktyczna, rozumiana jako instrument działań wychowawczych

Wychowawca powinien być osobą która swoim zachowaniem da przykład do naśladowania dla swoich wychowanków. Powinien charakteryzować się spójnością - być taki sam w miejscu pracy i poza pracą. Nie powinien być zbyt wyidealizowany - bo dążenie do ideału jest z góry skazane na porażkę. Wychowawca nie powinien jednoznacznie krytykować poczynań wychowanka w próbie rozwiązania sytuacji problemowej - powinien umiejętnie doradzać nie narzucać gotowych rozwiązań. Przede wszystkim także powinien dobrze znać swoich wychowanków aby wiedzieć co sprawia im radość a co wywołuje frustracje - jak go ukarać a czym nagrodzić. Ważna jest dbałość o spójność grupy i skuteczna eliminacja konfliktów.

Wychowawca nie powinien wartościować i oceniać swoich wychowanków, gdyż może to doprowadzić do procesu etykietyzacji. Nie powinien też wysuwać w stosunku do wychowanka nadmiernego poczucia odpowiedzialności.

Twórcza resocjalizacja zaleca elastyczność postaw pedagogicznych. Wychowawca powinien mieć określone dyspozycje wobec rzeczywistości wychowawczej. Taka postawa wyrażać będzie względnie stabilny stosunek zadaniowy wychowawcy do określonych zjawisk społecznych, gotowość do działania zgodnego z wiedzą i doświadczeniem oraz analizę efektów tego działania. Każdy wychowawca ma określoną wiedzę specjalistyczną oraz doświadczenie zawodowe. Każdy wychowawca reprezentuje w swoim wychowawczym działaniu odmienne formy zachowań i reakcji. Zachowania te są z jednej strony podyktowane przez wiedzę teoretyczną, z drugiej zaś przez uzyskane w toku pracy doświadczenia zawodowe. Na zachowanie osób realizujących procesy wychowawcze ma również wpływ rutyna zawodowa. W procesie twórczej resocjalizacji niezbędne jest prezentowanie otwartych postaw wychowawczych na nowe, często niekonwencjonalne zachowania i reakcje wychowanków. Realizowanie metod twórczej resocjalizacji zakłada poszukiwanie i uaktywnianie potencjałów rozwojowych osób nieprzystosowanych społecznie. Twórcza resocjalizacja wymusza uelastycznienie postaw wychowawców, polegające na otwarciu na zmiany.