Maceraty, napary, odwary
(macerationes, infusa, decocta)
To płynne świeżo sporządzone wyciągi wodne z surowców roślinnych charakteryzujące się małą trwałością
Otrzymywane przez krótkotrwałe wytrawianie przepisanego, rozdrobnionego surowca. Materiałem wyjściowy są różne części roślin (liście, kwiaty, kłącze, korzenie). Ilość surowca oraz wody służących do sporządzania wyciągów jest określana indywidualnie i uwarunkowana koniecznością otrzymania określonego stężenia substancji czynnych.
Nie wykorzystuje się surowców bardzo silnie działających.
Maceracje przeprowadza się w temperaturze pokojowej natomiast napary i odwary w temperaturze wrzącej łaźni wodnej. Do tego celu używa się infuzorki.
Sporządzanie maceratów
Grubo rozdrobniony surowiec płucze się niewielką ilością wody na gazie lub sicie, potem surowiec przenosi się do naczynia, zalewa określoną ilością wody o temperaturze pokojowej i dokładnie miesza. Pozostawia się na 30 minut. Cedzimy prze podwójnie złożoną gazę, surowiec płuczemy wodą i uzyskanym płynem uzupełniamy macerat przez wcześniej używane cedzidło do przepisanej masy.
W praktyce najczęściej przygotowuje się maceraty z korzenia prawoślazu i nasion lnu.
Nasiona lnu wytrawia się w całości ponieważ zawarty w nich śluz występuje w zewnętrznej warstwie naskórka (epidermie)
Surowców śluzowych nie wytrawia się w podwyższonych temperaturach ponieważ śluz w temperaturze pokojowej łatwo przechodzi do roztworu.
Sporządzanie naparów
Rozdrobniony surowiec roślinny zalewamy w infuzorce przepisaną ilością wrzącej wody i wstawiamy do wrzącej łaźni wodnej na 15 minut często mieszając. Infuzorkę zdejmujemy z łaźni i odstawiamy na 15 minut okresowo mieszając. Napar cedzimy przez gazę, pozostały surowiec przepłukujemy wrzącą wodą, którą uzupełnia się napar do przepisanej ilości cedząc przez uprzednio użytą gazę
Z surowców zawierających glikozydy o działaniu nasercowym sporządzamy wyłącznie napary nawet jeżeli przepisano sporządzenie z nich odwaru (liść naparstnicy purpurowej i wełnistej, ziele miłka wiosennego, zlele konwalii)
Glikozydy nasercowe ulegają rozkładowi , głównie pod wpływem enzymów występujących w surowcu, a także na skutek dłuższego ogrzewania (krótkotrawałe ogrzewanie 15 minut na łaźni wodnej nie ma wpływu na rozkład substancji czynnych)
Ze względy na brak możliwości dokładnego dawkowania obecnie naparów nie powinno się zalecać choremu.
Sporządzanie odwarów
Rozdrobnioną substancję zalewa się w infuzorce przepisaną ilością wody o temperaturze pokojowej, starannie mieszamy, przykrywamy i wstawiamy do wrzącej łaźni wodnej. Ogrzewamy w 90°C 30 minut. Cedzimy przez gazę, surowiec płuczmy wrzącą wodą i uzupełniamy do przepisanej ilości cedząc przez uprzednio użytą gazę.
Jako odwary przygotowuje się wyciągi z surowców, których składniki czynne nie są wrażliwe na temperaturę oraz z surowców twardych o zwartej budowie tkankowej.
W przypadku otrzymania odwarów z surowców zawierających alkaloidy dodaje się kwasy w celu lepszego wytrawiania, natomiast surowce zawierające sapominy kwaśne - dodajemy do wody wodorotlenku sodu.
Do zakwaszania stosuje się kwas cytrynowy 0,5 g na każde 100 g wody, ogrzewamy. Uzyskany gorący odwar zobojętnia się dodatkiem 25 kropli 10% amoniaku na każde 100 g użytej wody - poprawiamy smak i zwiększamy trwałość.
W uproszczony sposób możemy przygotować odwar z korzenia wymiotnicy - przez rozpuszczenie w wodzie suchego wyciągu. Wyciąg ten jest ściśle mianowany, zawiera taką samą ilość alkaloidów jaka występuje w surowcu. Czyli zamiast 1cz surowca należy użyć 1cz wyciągu suchego,
Do wytrawiania sapomin kwaśnych z surowców roślinnych najlepsze jest pH 7. Środowisko należy zobojętnić wodorowęglanem sodu dodając do wody o temperaturze pokojowej 0,1 g na każdy 1 g użytego surowca.
Odwaru z korzenia mydlniny nie alkalizujemy ponieważ sapominy są dobrze rozpuszczalne w wodzie lekko kwaśnej.
Ze względu na ograniczoną trwałość w środowisku wodnym wytrawionych składników czynnych oraz możliwość skażenia mikrobiologicznego maceracje, napary i odwary przygotowujemy ex tempore