"ZBRODNIA I KARA" - FIODOR DOSTOJEWSKI:
Jest to pokaźna powieść powstała w 1865r, zaliczana dziś do klasyki światowej.
Główny bohater - student Raskolnikow zamordował starą lichwiarkę i jej siostrę Lizawietę, oraz dokonał rabunku. Opis mordu przedstawia Dostojewski w sposób drastyczny: Raskolnikow uderza starą kobietę w głowę siekierą, najpierw raz, potem jeszcze raz i drugi... "Krew buchnęła jak z wywróconej szklanki". Pisarz nie omieszkał włączyć dokładnego opisu ofiary i techniki postępowania mordercy. Sytuacja jest jak w kryminale - lecz to nie jest kryminał.
Dostojewski dokładnie śledzi reakcje psychiczne Raskolnikowa w czasie owego zbrodniczego czynu: lęk, fizyczny strach, pierwsze słabe uderzenie a potem jakby "wzrost sił", podniecenie instynktem zabijania, które każe uderzać jeszcze... Wahanie, groza, beznamiętność rabunku i strach - można powiedzieć, że mamy do czynienia z anatomią zbrodni. To zresztą nie jedyne zagadnienie powieści.
Raskolnikow nie jest zwykłym mordercą - jest młodzieńcem inteligentnym, szereg przyczyn składa się na motywy jego czynu, analizuje pojęcie moralności, rozmawia teoretycznie o istocie zabijania, prowadzi obserwację kłamstwa i rozważa je jako zjawisko, dyskutuje w gronie kolegów.
Dlaczego Raskolnikow zabił lichwiarkę? Pierwsza myśl, jaka przychodzi człowiekowi do głowy, to cel rabunkowy - pragnął wydobyć z biedy siebie i swoją rodzinę (matkę i siostrę), bo żyli w upokarzającej nędzy. Lecz to nie to.
Raskolnikow czuje się jednostką wybitną, taką, której nie dotyczą marne, ziemskie kategorie dobra, zła, prawa, kary. Czuje się niejako uprawniony do mordu, w głębi swojej psychiki znajduje aprobatę zbrodni, czyni to teraz z ciekawości, czuje się niemal kimś, kto przysłużył się ludzkości. Jest więc powieść Dostojewskiego także analizą złożoności motywów zbrodni.
Kolejny etap dziejów Raskolnikowa to ciąg dalszy - życie po dokonaniu zbrodni. Ta część zajmuje większość utworu. Dostojewski obserwuje reakcje mordercy, stany niemal chorobowe, poczucie osaczenia, narastającą niepewność, swoistą interpretację wszelkich pytań, rozmów, spotkań. Wewnętrzne przemyślenia, niemożność spokoju, zmiany pojęć i uczuć - nienawiść do tych, których przedtem kochał. Ciągłe analizy doprowadzają wreszcie do poczucia wewnętrznej pustki, załamania, w końcu także do potrzeby oczyszczenia - pokory i wyrzeczeń.
Raskolnikow przyznaje się do zabójstwa. Skazany zostaje na zesłanie i katorgę na Syberii. Lecz myliłby się ten, kto uważa, że to właśnie jest kara. Stan duszy Raskolnikowa po dokonaniu morderstwa, kolejne procesy i przemiany, powolne dochodzenie do decyzji przyznania się - oto analiza kary, skrupulatna, psychologiczna, lecz bez komentarzy odautorskich.