002 (60)

36

politycznym uie znajdujemy również postulatów typowo liberalnych (w kwestiach socjalnych). M. Laver sugeruje, iż w grupie Lej powi ona znaleźć się również Irlandia. Konserwatywna Fianna Fail (FF) ma rzeczywiście charakter partii ogólnonarodowej (populistycznej), jednak obie partie lewicowe (WF oraz Partia Pracy)-lTZeba uznać za wyjątkowo słabe wyborczo i w konsekwencji nic oferują one liczącej się allernatywy politycznej. Ze słabości purt.-i lewicowych korzysta nie tyle FF co Fine Gaci, partia konserwatywna, nietypowo duża jak na model „śródziemnomorski*.

C. Model „skandynawski'’. Podobnie jak w przypadku demokracji „śródziemnomorskich” układ rywalizacji ma tu zdecydowaniedwublokowy charakter — występuje obóz par tii lewicowych oraz obóz partii niesocjalistycznych. Fakt ten znajduje swój wyraz przede wszystkim w procesie tworzenia koalicji rządowych oraz w dominującym stylu przetargów parł amen; arno-gabinetowyc.h(Qha bloki ideologiczne są sfragmencaryzowane i jeszcze na początku la: siedemdziesiątych mieliśmy do czynienia w tych państwach (z wyjątkiem Islandii) z 5-par-tyjnymi systemami. Uwzględniając klasyczny układ horyzontalny lewica-pra-wica występowały w ramach systemów partyjnych: radykalna lewica — partie socjaldemokratyczne — partie agrarne (centrowe) — partie liberalne — partie konserwatywne (zob. Elder, Thomas, Arter 1988. s. 17). Jednak w ciągu ostatnich dwóch dekad pojawiły się nowe ugrupowania, powodując stopniowy wzrost poziomu polaryzacji ora?. Iragmentaryzacji w ramach systemu politycznego (jap. panie ekologiczne; parcie populistyczne rozciągające prawą stronę przestrzeni rywalizacji; partie „rozłamowe", zwłaszcza w ramach bloku lewicowego}.

Alternatywą dla silnego pola socjaldemokratycznego stały się ugrupowania konserwatywne, w których pobliżu funkcjonują inne parLic prawicowe, małe ugrupowania chadeckie oraz partie populistyczne, z reguły wysunięte na najbardziej skrajne pozycje na prawym odcinku spekirum rywalizacji (np. Partie Progresywne w Danii i Norwegii, Nowa Demokracja w Szwecji czy Wiejska Partia Finlandii). W' państwach skandynawskich, inaczej niż w uklad2ie „śródziemnomorskim”, nie pojawiła się luka między blokami lewicowym oraz konserwatywnym. Rolę ugrupowań centrowych, łączących oba skrzydła przestrzeni, spełniają partie agrarne (centrowe) oraz liberalne.

3. Typologie systemów partyjnych

Zaprezemowana w poprzednim punkcie klasyfikacja systemów partyjnych oparła na kryterium uwzględniającym fakt występowania w ramach konfiguracji partii określonych „rodzin* ideologicznych (podejście genetyczne) jest oczywiście jednym z wielu możliwych sposobów usystematyzowania naszej wiedzy o dynamice zmiany systemu partyjnego. Przesunięcia w sile wyborczej poszczę-gólnych „rodzin" (w ramach narodowych systemów partyjnych) mogą świadczyć o zmianach zachodzących w otoczeniu systemu i w efekcie wpływają na sposób, w jaki partie rywalizują na arenie parlamentarno-gabinetowej. Skoro „rodźmy” partii oferują określoną koncepcję rozwiązań programowych, skierowanych do konkretnej grupy spnlec2iiej. to przesunięcia w poziomie lojalności partyjnych sugerują możliwość zmiany w strukiurzc dominujących konfliktów politycznych, a wjęc wymiarów wyznaczających parametry przestrzeni rywalizacji.

Można oczywiście zaproponować alternatywne sposoby klasyfikacji, uwzględniając np. charakter przetargów koalicyjnych czy po prosiu liczbę partii rywalizujących w ramach systemu politycznego ^!i. Generalnie, wydaje się słuszna sugesiia przeprowadzenia analizy zmiany sy.sLcmu partyjnego przy wykorzystaniu różnorodnych typologu oraz zabiegów klasyfikacyjnych. Trzeba jednak pamiętać o jednym dość ważnym zastrzeżeniu, jeżeli zdecydujemy się na zaadaptowanie tego rodzaju procedury badawczej. Należy z góry wykluczyć możliwość znalezienia jednej „najlepszej” czy też „jedynie słusznej'’ typologii. Może być ona natomiast mniej lub bardziej użyteczna w kontekście przyjętej perspektywy teoretycznej.

W pracach P. Maira szczególne miejsce zajmuje część analizy poświęcona związkowi przyczynowo-skutkowemu, występującemu między podziałami so-cjopolitycznymi a procesem stiukl liry zsjej i systemu partyjnego. Proponuje on dość przekonujący model stabilnych systemów partyjnych, będący uwspółcześnioną wers ją koncepcji zaproponowanej ponad 20 lat temu prze? S. M. Lipscta iS. Rokkana(Bartolini. Mair I990a). Przyjęła przez P. Maira perspektywa teoretyczna, wsparta analizą wyników wyborczych oraz zachowań wyborczych, w dużym stopniu tłumaczy fakt odwołania się do klasyfikacji opartej właśnie na kryterium genetycznym („rodzin” partii). Jednak badacz argumentujący, iż zmiana podziałów socjopolilycz.nych wcale nie musi implikować zmiany systemu partyjnego, prawdopodobnie będzie starał się użyć innego, tuż genetyczne, kryterium przy konstruowaniu typologii. Skoro systemy partyjne wciąż cechuje relatywnie wysoka stabilność, mimo transformacji struktury społecznej, to można zgłosić wątpliwość, czy ta ostatnia rzeczywiście ma systemowe znaczenie (zob. np. Smith 19K9, s. 351). A może taki związek jednak istnieje, tylko zmiany poliLyczno-iiistytucjonalne (w ramach systemu partyjnego) następują z dużym opóźnieniem w stosunku do przekształceń na poziomie społecznym. Moglibyśmy w ówczas mówić o zjawisku inercji •systemu partyjnego.

A.Lijphart zauważył, iż „Teoretyczna użyteczność schematów klasyfikacyjnych zależy od ich celu. Jeżeli kogoś interesuje »jakość« demokracji, to należy

⁵ fhzykiitdowo, M Lover.i i N. Sehofieldu interesu wari natura przetargów koalicyjnych i £upre2ei:io«nli typologię systemów paityjnych, uwzględniaj4C właśnie ten aspekt procesu :yw;,. lizacji politycznej. Ppwsuln czte rocie mentowa lypulugiu systemów pjiiyjnych: bipolarny, ccnrnn •a «vnnipo!amy, unipolarny oia? mat ci polarny <Laver. SchoficJd l‘J9!.s.