00422

do konkretnej walki społecznej. Ale utopią być nie przestała, ponieważ na podobieństwo wszelkich utopii oparta była nadal na.dychotomii j-zeczywistojci i.ide--ału; nie tyle na woli zmieniania stosunków panują-■'cyćh, ile na woli zamieniania - tym razem poprzez rewolucyjną przemoc - stosunków złych na dobre.

„Możemy mówił Maksymilian Robespierre -przedstawić światu konstytucyjną ustawę, nieskończenie bardziej wzniosłą, aniżeli wszystkie poprzednie instytucje moralne i polityczne; pracę tę bez wątpienia można byłoby uczynić doskonalszą, ale już teraz daje ona konieczne podstawy dla szczęścia ludu, stawia piękny, wspaniały cel odrodzenia Francji”⁴.

W ten sposób utopia zmieniła swój charakter. Mimo iż jakobini uważali się za uczniów Jana Jakuba Rousseau, reprezentowali zupełnie inną fazę rozwoju idei - fazę Jej.,praktycznej .realizacji. Rzeczywistości krytykowanej przeciwstawiali jako ideał tę .rzeczywistość, jaka powstanie natychmiast po zastosowaniu proponowanych przez nich środków politycznych i -co tu dużo gadać - policyjnych. Środki te to najczęściej nowy system polityczno-prawny, którego wprowadzenie połączone jest, rzecz jasna, z przejściem władzy w ręce nowych ludzi i oparcie jej na innych warstwach społeczeństwa. A także wyzbycie się skrupułów przeszkadzających zastosować rewolucyjną przemoc wszędzie, gdzie wyda się to niezbędne.. Wkrótce po zastosowaniu owych środków „odrodzenie” stanie się faktem dokonanym.

Przejaskrawiam tu, oczywiście, cechy utopijno-po-litycznego stylu myślenia, zbliżając się trochę do jego ¹ konserwatywnych karykatur,¹ chodzi jednak przecież o prezentację typu, nie zaś o historyczny opis takich czy innych ideologii, które niekoniecznie odznaczały się aż taką prostotą.

Powołując się wyżej na przykład idei umowy społecznej, nie chciałem bynajmniej stwarzać wrażenia, iż utopia polityki wiąże się jednoznacznie z takim lub innym motywem myślenia utopijnego. Wprost przeciwnie, wykorzystuje ona w różnych epokach motywy nader rozmaite.

Tak więc na przykład składowym elementem tej samej jakobińskiej utopii będą motywy związane z ide-alizacją antyku.. Ale powoływanie się na starożytne wzory nie było samo przez się aktem politycznym. Stawało się nim dopiero wtedy, gdy przyjmowano na przykład hasło „cnoty politycznej'’jako aktualnie obowiązujący nakaz oraz stosowano praktyczne środki służące jego przestrzeganiu. Tak samo utopia natury mogła służyć nader różnym celom ideologicznym i dopiero próba narzucenia społeczeństwu „kodeksu natury” czyniła z niej utopię polityczną.

Morelly był marzycieIem.<J3abeufjjego idee upolitycznił. Kodeks natury ukazywał społeczeństwo idealne jako teoretyczną możliwość. Babeuf walczył o jego ustanowienie w praktyce; organizując ludowe sprzy-siężenia i pisząc w swoim Wezwaniu do powstania: „Niech słowa: równość, równi, plebejanizm stanowią zew dla wszystkich przyjaciół ludu. Niech lud wskrzesi znowu wielkie zasady; niech się rozpocznie bitwa o słynną sprawę prawdziwej równości wraz ze sprawą własności! Niech lud rozsmakuje się tym razem dokładnie w jej znaczeniu moralnym, które niechaj rozpłomieni go ogniem żarliwym aż do czasu pełnego dokonania dzieła! Niech lud obali wszystkie stare, bar-

163

1

M. Robespierre. Izbrunnyje praizwiedienija w triach toinach, Moskwa 1965. t, III. s. 9—10.-;