0043

Badanie powierzchni ziemi.

•32

odkryli lub odnaleźli rozległe obszary, ale zdobyczy tych geograficznych nie udostępnili światu spółczesnemu, strzegąc je dla własnych tylko korzyści. Tak samo, jak przed tysiącami lat Fenicjanie przez ścisłe tajenie stosunków żeglarskich i rozgłaszanie baśni o trudnościach podroży usiłowali zapewnić sobie monopol komunikacji i handlu, tak też postępowali w tym czasie Portugalczycy; już król Manuel zabronił sprzedaży krajów nowo odkrytych oraz przyjmowania żeglarzy cudzoziemskich. Przykład portugalski zmusił wprawdzie Europejczyków północnych do wyruszenia poza granice ojczystego ich oceanu północno-atlantyckiego, ale drogi do Indji i Azji Wschodniej pierwsze ich okręty poszukiwać musiały na los szczęścia i według rozbiegających się pogłosek i opowiadań. Dopiero w obecnych czasach otwierają się dla nauki archiwa lizbońskie, dosyć późno zapewne, ale i teraz jeszcze odsłaniają nam nieraz doniosłe, niekiedy nader ważne, szczegóły z dziejów odkryć geograficznych wielkiego tego okresu.

c) Ameryka oddzielną częścią świata?

Ocena czynów Kolumba inaczej przedstawia się obecnie, aniżeli za jego życia. Wielbimy Genueńczyka tego, jako odkrywcę nowego świata, chociaż każdej chwili mamy przed oczami drobny obszar zwiedzonych przez niego przestrzeni, i chociaż wiemy, jak niewzruszona była jego wiara, że dotarł jedynie do brzegu wschodniego Azji. Sam ten wzgląd, że śmiała jego podróż zachodnia dała podnietę do wszelkich innych czynów, które w następstwie doprowadziły do nowoczesnej, istotnej znajomości ziemi, wystarcza dla nas zupełnie, by mu w całej pełni przyznać tę chwałę.

Nie tak się miały rzeczy przed 400 laty. Zapewne, radość była wielka i zapał niewypowiedziany przy pierwszym powrocie bohatera; pochodziło to wszakże jedynie ztąd, że według mniemania ówczesnego dosięgnięto wreszcie po 200-letnich zabiegach drogą najkrótszą, a zwłaszcza bezpośrednią, wschodniego krańca świata, tej ojczyzny najcenniejszych kosztowności ziemskich; że była to nowa, nieznana dotąd część ziemi, nikomu się na myśl nie nasuwało, tern bardziej, że konfiguracja wybrzeży i przyroda tych okolic dawały się na pozór dobrze stosować do krajów Azji wschodniej. Słabe wątpliwości budzić się zaczęły, w chłodniejszych przynajmniej i rozważniej-szych umysłach, dopiero, gdy z wysławianej obfitości złota niewiele się znalazło, a mniemane drogie korzenie okazały się ziarnami bez wartości. Do najbliższego nawet otoczenia Kolumba już przed końcem stulecia przemknęły głosy, powątpiewające o tożsamości nowych odkryć z krajami Oipangu i Kathai, ale najbardziej obojętny na wszystkie takie myśli heretyckie był przedewszystkiem sam odkrywca tych krajów, który głosicieli ich poczytywał po prostu za zawistników swej chwały, dlatego tylko nie ce-niących tych krajów tak w^Tysoko jak innych części Indji, że odkryte zostały skutkiem jego przewidywania, jak to do króla pisał; tak samo jednak sądzili pośród konkwistadorów, żeglarzy i uczonych owoczesnych ci właśnie,