0256

266    !    10. Władza wykonawcza

gabinetu B. Craxiego (1983-1987) powołaniem nieformalnego „super-gabinetu* reprezentującego liderów wszystkich ugrupowań koalicyjnych. Istnienie takiego ciała stanowiło dodatkowe ograniczenie władzy premiera, choć samemu B. Cra-xiemu pozwoliło utrzymać się na tym stanowisku przez niemal 4 lata, mimo niechęci ze strony dominującej wówczas w systemie partyjnym chrześcijańskiej demokracji.

Trudno byłoby jednak jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy władza premiera, który - niezależnie od formalnych uprawnień - dawno już przestał być w Europie primus inter pares, ulega permanentnemu wzmocnieniu. Jej głównym ograniczeniem są mechanizmy demokratyczne, w szczególności zaś pośrednia zależność od woli wyborców i bezpośrednia - od woli własnej partii i ewentualnych partnerów koalicyjnych. Bez wątpienia decydujący wpływ na faktyczną pozycję premiera mają zarówno rozwiązania instytucjonalne, jak i okoliczności polityczne. Wzmocnieniu pozycji premiera służy przede wszystkim przyjęcie instytucji konstruktywnego wotum nieufności, tj. obowiązku połączenia decyzji o zdymisjonowaniu szefa rządu z powołaniem jego następcy. Rozwiązanie takie przyjęto w RFN, Grecji, Hiszpanii, Polsce i na Węgrzech. W krajach tych obalenie rządu - nawet mniejszościowego - jest bardzo trudne (choć sytuacja taka zdarzyła się w Niemczech w 1982 r.). Równie istotne znaczenie ma to, czy rząd ma charakter jednopartyjny, czy koalicyjny. Rozpad koal jest bowiem jedną z najczęstszych przyczyn upadku europejskich gabineti Ponieważ większość rządów opiera się na koalicji co najmniej dwóch pai spróbujmy przyjrzeć się nieco bliżej regułom i następstwom polityki koalicyjnej, stanowiącej najbardziej rozpowszechniony wzorzec rywalizacji politycznej poziomie gabinetowym.

Zasadniczym problemem związanym z funkcjonowaniem rządów w syst< parlamentarnym jest ich trwałość. Powszechnie przyjmuje się bowiem, że t łość gabinetu jest jednym z głównych wskaźników stabilności politycznej¹. Uchwalenie wotum nieufności, odmowa udzielenia rządowi wotum zaufania, pad koalicji lub wymuszona rezygnacja premiera są bowiem symptomami d bilizacji, która może - choć nie musi - przerodzić się w przewlekły kryzys tyczny. Nie przypadkiem, za najmniej stabilne demokracje Europy Zach uznawano IV Republikę we Francji oraz - przez dłuższy czas - Włochy i Finl Były to kraje najkrócej trwających gabinetów w latach powojennych. Jak mo, IV Republika skończyła się swój żywot w 1958 r., natomiast we Wl doszło do gruntownej zmiany systemu partyjnego i rozwiązań instytucjon w latach 90. Również fiński system polityczny (choć nie partyjny) uległ pod k XX w. znaczącej ewolucji. Podstawowym pytaniem może być więc to, czy nowe mokracje. mniej odporne na zjawisko kryzysów politycznych, wykazują tend do częstej wymiany gabinetów. Dane za okres 1990-2005, umożliwiające " nanie praktyki politycznej w zachodniej i wschodniej części kontynentu obr tabele 21 i 22.

1

Zob. J. Lane, S. Ersson, Polltlcs and Society In Western Europę, Sagę Publicatlons. 1997, s. 299 ln.