0009501 djvu

W Styrji w Miirzthal *) wkładają do trumny pod głowę wióry a przykrywają nieboszczyka kawałkiem nowego, niepranego płótna, dziecko zaś tiulem pięknie obramionym. W Bośni i Hercegowinie Serbowie^{1 2 3}) wkładają do grobu zabawki małym dzieciom, a starszym, chodzącym do szkoły, przybory szkolne, albo też dorosłym dzban wina, złoto i różne ozdoby. W niektórych okolicach, gdy chowają zmarłą kobietę brzemienną, dają jej do grobu spodenki z szelkami dla ewentualnego dziecka męskiego, a sukienkę na wypadek przyjścia na świat dziewczynki. Zupełnie podobne zwyczaje mają Serbowie z Lewacz i Temnić ^a). Węgrzy^{4 5}) dawniej ofiarowali umarłym do grobu całe ich ubranie i ulubione konie, później wrzucano do grobu tylko podkowę.

Zwyczaje dawania do grobu zbroi i różnych przedmiotów powszechne były też w dawnych Niemczech ■'). Współczesne zwyczaje analogiczne do innych europejskich⁶). Igłę zostawiają przy śmiertelnem ubraniu i dają do grobu (Westfalja, Oldenburg), aby zmarły mógł w swej wędrówce zaszyć sobie szaty. Dają też umarłemu grzebień, płótno i brzytwę, któremi się go myło, czesało i goliło, gdyż inaczej niepokoiłby pozostałych (Mek-lemb. Brandenb. Prusy Wsch. Turyngja, Góry kruszcowe, Hesja, Voigtland, Śląsk). Wióry z trumny musi się oddać umarłemu (Ba-deńskie), aby nie wrócił po nie (Oldenburg). Daje się zmarłemu to, co mu się szczególnie za życia podobało (Meklemb.). Małym dzieciom daje się bukiety kwiatów (Badeńskie) i pozłacane jabłka do rąk, aby się miały czem w raju bawić, również powijaki nieraz (Baden). Niemcy w Czechach północnych ⁷) wkładają do trumny obok obrazków świętych, grzebień, a także cytrynę do ręki. Cytrynę lub rozmaryn daje się szczególnie protestantom. Podobnie często ścielą pod głowę poduszkę z wiórów *). W WallonjH) dają czasem palaczom fajkę z tytoniem, podobnie w Szwecji, a przesąd ten znany także w bajkach irlandzkich. Wyobrażenia takie właściwe też powszechnie ludom pierwotnym, np. Indjanom amerykańskim ')• Wiara, że człowiek w życiu przyszłem będzie używał takich samych przedmiotów jak dotąd, skłaniała do dawania umarłym różnych przedmiotów uzbrojenia i codziennego użytku. Zwyczaj powszechny dźiś wśród ludów pierwotnych znali też dawni Słowianie, a więc i Polacy. Dziś przeważnie zaginął, pozostały tylko tu i ówdzie słabe echa lub zupełnie zmieniona forma chrześcijańska. Utrzymał się natomiast powszechnie przesąd, że zmarłemu należy dać pod głowę poduszkę z wiórów. Rzecz charakterystyczna, że na Mazowszu dawanie wiórów pod głowę jest czemś późniejszem, dawniej dawano bowiem tylko siano. Również na Wschodzie waha się między dawaniem siana a wiórów. Dawanie jedzenia do trumny dość powszechne, zmienia się jedynie forma zewnętrzna o tyle, że czasem daje się jedzenie wprost do grobu, ustawia na trumnie lub daje księdzu czy ubogim. Nasze jednak materjały etnograficzne nie dość ściśle podają, kiedy daje się zmarłemu jedzenie ze specjalnem jemu właśnie przeznaczeniem, a kiedy ma to ogólne znaczenie obrzędowe.

§. 47. Dawanie pieniędzy do trumny.

Dawniej wkładano powszechnie zmarłemu pieniądze do ust lub ręki; zwyczaj znany starożytności²) a także po dziś dzień całemu folklorowi; pieniążek zastępowano niekiedy muszelką lub kamykiem. Praktykę tę rozmaicie objaśniano. Zrazu pod wpływem greckich wyobrażeń o Charonie, objaśniano zwyczaj, jako ułatwienie zmarłemu przewozu przez wodę mityczną, oddzielającą świat pozagrobowy od ziemi^:i). Rohde^l) natomiast tłumaczył to jako symboliczną resztę dawnego zwyczaju dawania zmarłemu do grobu całego mienia. Zdaniem Sartoriego ^r’) daje się zmarłemu pieniądz, jako wykupno, aby nie pociągnął za sobą całego swego mienia. ^{8 9}

173

1

‘) Ztschr. f. oesterr. Vkunde. T. IV, s. 294.

2

)    j. w. T. VI, s. 63-4.

3

)    Srpski etnografski Zbornik. T. VII, s. 77.

4

)    Archiv f. Religwiss. T. II, s. 356—7. ^f) Schwebel, Tod, s. 235.

5

») Wuttke, S. 461, § 731, S. 462, § 732, s. 464, § 734. ’) Ztschr. f. oesterr. Vkunde. T. XII, s. 212.

6

“) Meyer, Dtsche Vkunde, s. 271.

7

°) Bulletin de folklore. T. II, s. 342.

8

') Sonntag, Totenbestattung, s. 66, 72.

*) Chudziński, Thanatos, s. 42; Sonntag, Totenbestattung, s. 138.

9

) Archiv f. Religwiss. T. I, s. 169 i n; Andree, Ethnogr. Parallelen u. Vergleiche. NF. Lpzg. 1889, s. 24 i n.

^J) Rohde, Psyche, s. 281.

Sartori P. Die Totenmiinze. (Archiv f. Religwiss. T. II, s. 208.)