0010901 djvu

dowodzą, że Łotysze jeszcze w XV w. ofiarowywali swym zmarłym jidlo i napoje nawet w kościołach w przekonaniu, że im przez to przynoszą ulgę.

Rumuni mołdawscy') w początkach XVIII wieku przynoszą zmarłym bochenki chleba, mięso, ryby, wino i masło i kładą na zwłokach; gdy się już za wiele nagromadzi, odkładają na bok i kładą inne dary, a później wszystko to zjadają. Południowi Rumuni²) na miejscu, gdzie leżał umarły, kładą kamień i bochenek chleba. Ustawiają też szklankę z wodą i winem na kominku; czynią to przez trzy dni po pogrzebie. W Bułgarji⁸) obok zmarłego układa się jabłka i inne owoce. Są to dary dla zmarłego, względnie dla zmarłych przed nim, którym ma on je zanieść. Owoce te przy pogrzebie rozdziela się między dzieci. W izbie, w której ktoś umarł, ustawia się przez trzy dni masło i wino dla duszy błądzącej jeszcze po domu. Gdy ktoś wino to lub masło przypadkiem . spożyje, wtedy zmarły ma z tego korzyść, jakby sam to spożył. Wogóle u południowych Słowian⁴) ustawia się na noc jadło i napój dla zmarłych wracających do domu po pogrzebie. Umarły pije wodę, dlatego nalewają pełną szklankę świeżej wody, nakrywają ją czystym ręcznikiem i stawiają na tern samem miejscu, gdzie zmarły ducha wyzionął. W Serbji^B) dla duszy zastawia się trochę wina i chleba, a niekiedy tylko ziarna pszeniczne. U Słoweńców⁶) ustawia się tylko wodę święconą i gałązkę rozmarynu, a przychodzący kropią tern nieboszczyka. W Czechach ⁷) ustawia się szklankę wody koło zmarłego, aby dusza mogła się umyć, nim stanie na sądzie ostatecznym. Bardzo wiele słowiańskich materjałów zestawia Niederle⁸) w swych uwagach, na podstawie których stwierdza istnienie tego zwyczaju w dawnych Łużycach, Bułgarji, Bośni i Hercegowinie, wogóle u południowych Słowian, w Czechach i t. d.

W Niemczech zwyczaj ustawiania jadła i napoju dziś prawie

’) Ciszewski St. Przyczynek do etnogr. Rumunów, s. 6—7. ^a) Lazar, Siidrumanen, S. 169—170.

“) Strausz, Die Bulgaren, s. 446.

<) Wisła. T. IV, s. 658 i n.

•*) Srpski etnografski Zbornik. T. I, s. 346.

«) Lud. T. VIII, s. 349.

⁷) Grohman j. w., s. 193.

^s) Niederle, 2ivot, s. 286—7. Tamże bogata literatura.

2G0

już zaginął, a w każdym razie nie wspomina o nim Sartori w zwykłej formie ustawiania posiłku przy zmarłym. W Bretonji *) nieraz napełnia się wszystkie naczynia wodą, aby dusza nie szukała oczyszczenia się w mleku, które mogłaby popsuć. Kiedy się już wedle ludowego przekonania dusza oczyściła, trzeba wylać wszystką wodę w domu. W okolicy Douarnenez^{1 2 3 4}) w czasie czuwania przy zmarłym podaje się jedzenie, w którem bierze udział też dusza zmarłego i dlatego zastawia się dla niej nakrycie. Gdyby dusza nie dostała tego ostatniego posiłku, byłaby bezsilną i nie mogłaby osiągnąć wyznaczonego jej celu. W Szkocji w noc po pogrzebie uśtawia się w pokoju, gdzie spoczywały zwłoki, chleb i wodę. Umarły wraca i spożywa swą cząstkę; jeśliby się o tern zapomniało,- nie mógłby spoczywać spokojnie na drugim świecie. W Irlandji mają zwyczaj w następne noce po czyjejś śmierci ustawiać koło domu jadło dla duchów, smażone ciastka lub ziemniaki, równie jak w wieczór poprzedzający Zaduszki. Dają też zmarłym orzechy w tym celu do trumny; orzechy w tradycji irlandzkiej, jako orzechy czarodziejskie odgrywają znaczną rolę. W Rosporden ustawia się miód dla duszy, która w postaci muchy karmi się tern chętnie, podobnie jak mlekiem. Na Sycylji^a) ustawiają dla duszy błądzącej przez trzy dni i szukającej posiłku co noc chleb biały i wodę.

Także Żydzi polscy ^ł) w domu, w którym się znajduje nieboszczyk, stawiają na oknie szklankę wody i zawieszają nad szklanką białą szmateczkę, by dusza powracająca mogła się wykąpać. Analogiczne wyobrażenia spotykamy u ludów pierwotnych. Na wyspach filipińskich wierzą, że duch zmarłego trzeciego dnia po pogrzebie odwiedza swój dom; dlatego stawiają naczynie z wodą, aby duch mógł się umyć i sypią popiół, aby zobaczyć ślady jego stóp. Podobne zwyczaje i wierzenia podaje nam Tylor⁵) z Hoan w Indjach północno-wschodnich, a bardzo wiele analogij przytacza w swej pracy Sartori^e).

Porównanie bogatego materjału, odnoszącego się do zwyczaju stawiania jadła i napoju koło zmarłych i wogóle dla zmar-

201

1

^Ł) Le Brąz j. w. T. I, s. 219.

2

) j. w. s. 229—30.

3

') Pitre, Usi e costumi, j. w.

4

*) Lud. T. IV, s. 437-8; Wisła. T. XII, s. 278.

5

') Tylor, Cywilizacja pierwotna. T. II, s. 162. ^fi) Sartori P. Die Speisung der Toten, s. 3 i n.