0011301 djvu

wszyscy po kolei. Dla kobiet wódkę nalewają do miski i dają łyżkę do tego; miska i łyżka przechodzą po kolei od jednej do drugiej i każda kobiet bierze łyżkę lub dwie według życzenia; placek podaje się im w białym fartuchu albo w koszyku. Na Kujawach ^ł) „pusta noc“ nazywa się następna (druga), w której zbierają się ludzie na modlitwę do domu, gdzie spoczywa ciało umarłego, mające być nazajutrz pochowane. Nazwę objaśnia się czasem tem, że będzie pusto w domu, gdy ubędzie gospodarza lub gospodyni. Zresztą w nocy owej dość gwarno, a przy śpiewie żałobnym nie brak gorzałki, która wielką liczbę ludzi sprowadza. W Poznańskiem^!) przy ciele zmarłego spędzają niektórzy noc na modlitwie, która się zowie noc pusta czyli opłakana. W Gnie-źnieńskiem^s) przyjaciele i znajomi odśpiewują przy ciele pieśni na pustych nocach. W innych stronach Poznańskiego⁴) wieczór przychodzą przyjaciele zmarłego i odśpiewują przez całą noc (jedną, drugą, a czasem i trzecią) przy ciele pieśni nabożne np. „Do Ciebie Panie", „Kto się w opiekę" i t. d., a po każdej pieśni mówią trzykrotnie: „Wieczny odpoczynek". Siedzą tak aż do rana, a po każdem odśpiewaniu paru pieśni, gospodarz lub gospodyni daje im po kieliszku wódki i po skibce chleba. Noce te zowią„ Puste noce". Śpiewają też na tych nocach „Spór czarta z aniołem", lub „Zmarły człowiecze z tobą się żegnamy". W Samostrzelu •') przepędzanie pustej nocy przy ciele schodzi na modleniu się, śpiewaniu i piciu. W to ostatnie zajęcie starają się wciągnąć także i nieboszczyka. Lecz chlebem i wódką w obfitości darzy uczestników jedynie zamożna rodzina nieboszczyka, ubodzy poprzestają na małej miarce wódki. Na puste noce gromadzą się zwykle niewiasty i dziewczęta, a rzadziej przychodzą mężczyźni. Na Górnym Śląsku⁶) tu i ówdzie pełnią jeszcze ludzie najęci straż przy zwłokach. W Kaliskiem⁷) pusta noc uległa już wygodniejszym przekształceniom; przy ciele nieboszczyka dziad i babka pod wieczór lub w nocy odśpiewują żałobne i nabożne pieśni. W Stra-

') Kolberg, Lud. S. III. s. 249.

') j.    w.    S.    IX,    s.    170.

³) j.    w.    S.    XI,    s.    52.

*) j.    w.    S.    XI,    s.    163.

⁵) j.    w.    S.    XI,    s.    165.

*^;) Drechsler, Sitte. T. I, s. 293.

’) Kolberg, Lud. S XXIII, s. 123.

domiu *) pilnuje ciała już tylko „babka prosalna", a w zamian za pieśni nabożne, które śpiewa przy zmarłym, dostaje stare ubranie po nieboszczyku. W Rzeszowskiem^{1 2}) przez trzy dni, przez które „umrzyk" pozostaje w domu, świecą przy nim lampą albo świecą, oraz zwołują dziadów, którzy się modlą i śpiewają pieśni nabożne we dnie i w nocy. W Andrychowie³) śpiewają przy zmarłym w nocy psalmy, a mają przy tern przesąd, że przy niektórych psalmach trzeba powstać, bo w przeciwnym razie zmarły sam wstanie. Pewnem echem pustych nocy może być zwyczaj w Brzo-zowskiem'⁴), że przy nieboszczyku należącym do bractwa różańcowego, członkowie z jego „róży" śpiewają różaniec. W Bę-dziemyślu koło Sędziszowa^{5 6}) przychodzą wieczorem sąsiedzi pośpiewać chwilę, poczem zostawiają na noc zmarłego. W Białostoc-kiem^G) niektórzy z odwiedzających zmarłego pozostają całą noc i dzień i śpiewają pieśni nabożne. Na Podlasiu⁷) gospodarze zebrawszy się w domu zmarłego, w izbie, gdzie leży ciało, przy stole, na którym rodzina zastawia poczęstunek, a przedewszyst-kiem wódkę, śpiewają przez noc całą pieśni nabożne. Lud polski zamieszkujący na Podlasiu po obu brzegach Narwi w okolicy Tykocina i Trzciannego przechowuje gorliwie zwyczaj ciągłego śpiewania nad ciałem każdego nieboszczyka od chwili, w której został ubrany po zgonie, aż do wyprowadzenia ciała z domu do krzyża za wioską. Śpiewanie i czuwanie nad zmarłym pozostaje w związku z podaniami o wydarzeniach, w których djabeł czatuje na duszę ciężkiego grzesznika i porywa ją po śmierci zaraz do piekła. Podobnie w okolicy Nałęczowa w Lubelskiem ⁸) czuwają przez noc przy zmarłym i niekiedy śpiewają. W Siedlec-kiem °) śpiewają przy zwłokach pieśni nabożne ci ze wsi, którzy znają się na książce i czuwają przez całą noc przy zmarłym. W Tomaszowskiem^lc) przydarzyło się, że w czasie wesela ojciec

Zwyczaje pogrzebowe. 209 14

1

') Zbiór wiad. antr. kraj. T. XVII, s. 35.

2

-') Mat. antr. arch. i etn. T. XI, s. 171.

3

^s) Lud. T. XVI, s. 81.

4

') Zbiór wiad. antr. kraj. T. XIII, s. 159.

5

’) Zapiski własne.

6

) Wisła. T. XVI, s. 68; Rumelówna, s. 36.

7

’) Wisła. T. III, s. 608—610.

^y) Materjały Pasiaka.

“) Wisła. T. XVII, s. 309.

8

'“) j. w. T. XVI. s. 465.