0011801 djvu

magicznych ¹). Przesądy te były rozpowszechnione w całej Europie, toteż i w polskich zapiskach z początku &V1 wieku obok różnych roślin, sypania solą święconą, znajdziemy przepis: „Też ząb czło^{1 2} wieka umarłego zetrzeć, a z nim się napijać" ²)• O czarownicach było ogólne przekonanie, że do czarów używają trupich kości i drzewa z trumny³). We współczesnym folklorze polskim wszystkie te wyobrażenia możemy spotkać.

Na Mazowszu pruskiem ‘) ból zębów leczy się w ten sposób, że wskazującym palcem umarłego, naciska się ząb bolący. Palec zamordowanego otwiera wszystkie zamki. Lampa, paląca się tłuszczem zamordowanego, czyni człowieka niewidzialnym. Wiórów od trumny z wódką używa się przeciw podźwignięciu albo przełamaniu (Lu-bajny). Powszechnie znany też w Polsce przesąd, że czarownicę można zobaczyć, gdy się w czasie jutrzni pójdzie do kościoła i patrzy na niewiastę przez deskę trumienną, w której znajduje się otwór wskutek sęka wypadłego (Radomskie, Krakowskie, Poznańskie, Kujawy) ^Ł). W Dobrzyńskiem ⁶) zakazują stolarzom robić kolebkę z tej samej deski, z której choć trochę było użyte na trumnę. W Piń-czowskiem ') zadaje się kowalowi czary w ten sposób, że z nagrobków cmentarza żydowskiego, zeskrobie się napisy, następnie z grobu, w którym pochowano starego żyda, wyjmie się cząstki włosów z brody, i te wraz z prochami z napisów, rzuca się w kuźni na ognisko; stąd tak wielka pojawia się ilość mrówek, iż nie dadzą kowalowi spokoju w żadnej jego robocie. W czarach erotycznych na wzbudzenie miłości u dziewczyny pomagają również kołeczki z trumny i kreda święcona, naskrobane po trochę i podane w wódce. Starają się też wódkę pijakom obmierzać w ten sposób, że podają ją z wodą, którą się obmyło twarz trupa. U ludu w okolicy Żarek, Siewierza i Pilicy⁸), stosuje się również tego rodzaju czary. Na cmentarzu tłucze się lulek, aby z zemsty dziewczynę jakąś o szaleństwo przyprawić. Igła, którą dziewięć śmiertelnie szyto i nitka w niej zawleczona, którą podobnież z dziewięciu śmiertelnych koszul wywleczono, zatknięta w miejscu, gdzie kto mocz zostawił, może mu taki zatrzymać. Aby owce komuś wygubić, zakopują deski z trumny pod progiem lub kawałek trupa o północy w nowy czwartek. Środkiem zaradczym przeciw temu, może być kawał zwłok żydowskich, ugotowanych śród nocy na osikowym ogniu; wodą stąd otrzymaną, owce chore należy pokrapiać lub zwłoki żydowskie pod progiem zakopać. W okolicy Wielunia^l), skrawki płótna pozostałe przy krajaniu zgła, oraz igła, którą ono było szyte, muszą być zaraz po pogrzebie zniszczone; można nią bowiem drugiemu zaszkodzić. Stosuje się tę igłę w praktyce czarownej, której celem odebranie wzroku komuś. W rozprawie sądowej z r. 1897 w Łodzi²), oskarżony był jakiś artylerzysta

0    wykopanie w nocy niemowlęcia, któremu uciął rączkę, gdyż miało mu to przynieść bogactwo. W Małopolsce Zachodniej^s), grzebień, którym czesano umarłego, wyrzucają, bo gdyby się kto potem nim czesał, włosy by mu wypadły. W Inwałdzie, w pow. wadowickim ³), doznały przesądy o zmarłych takiego rozszerzenia, że także w dzień zaduszny, ani wogóle w cały tydzień, w którym Zaduszki przypadają, żaden z chłopów nie będzie deptał kapusty,

1    wogóle z nią cokolwiekbądź robił, bo kapusta taka zgniłaby. W Dzień zaduszny nie zniesie chłop nawet beczki z kapusty do piwnicy. W okolicy Iwonicza⁶), aby pijakowi wódkę obrzydzić, trzeba się mu dać napić wody, w której moczył się przez 9 dni szeląg, znaleziony na cmentarzu. W Przebieczanach, pow. wielickim ubranie i przedmioty ulubione zmarłego pozostałe po nim albo palą, albo też wrzucają do gnoju, ażeby pamięć o nim nie przychodziła, ubrania zaś rozdają ubogim. W Przebieczanach, jeśli kto z uczestników pogrzebu, bądź na cmentarzu, lub Ileż do domu przyszedłszy, rozchoruje się, przynoszą mu ziemi z grobu tego nieboszczyka, na którego pogrzebie zasłabł. Ziemię tę rozmie-

219

1

') Soldan - Heppc, Gesch. d. Hexenprozesse. Miinchen 1912. T. I, s. 29, 36, 39, 47, 49, 53, 58, 86, 108, 175, 179, 217, 221.

^J) Roczn. Tow. Przyj. nauk. Pozn. T. XXIV, s. 162—3. ^s) Gołębiowski, Lud polski, ■. 162.

*) Wisła. T. VI, s. 788.

‘) Kolberg, Lud. S. III, s. 101, S. VII, s. 98, S. XV. s. 107-8, S. XXI,

s. 225.

2

Zbiór wiad. antr. kraj. T. II, s. 127.

’) j. w. T. IX, s. 42-3.

-) Fedorowski, Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, s. 232—235.

‘) Niezapominajki. R. IV (1842) s. 208—9.

') Tydzień Piotrkowski. R. XXV, (1897), nr. 14, s. 1. >) Lud. T. VIII, s. 52.

3

j. w. T. II. s. 63.

‘) j. w. T. VI, a. 63.

°) MaL antr. arch. i etn. T. IV, s. 167.