0012701 djvu

stawieniu ciała w trumnie w chacie, jak i przy pochodzie na cmentarz i przy grzebaniu ciała, najbliżsi krewni nieboszczyka, osobliwie kobiety zawodzą głośnym płaczem i krzykiem swe skargi, wypowiadając miarowo z przedłużonem każdego wiersza zakończeniem, wyrazy żalu po zmarłym, lub wyliczając zasługi i pochwały czynów jego za żywota dokonanych. O cichym pogrzebie mówią z lekceważeniem: „Nawet ne buło komu popłakaty ny zawodyty na cmentarowi“. Gdy mowa jest między ludem o czyimś pogrzebie, pytają się zawsze: „A płakały tam żinki, syny, doczki ? płakały?" Osobliwie przy liczniejszem na pogrzebie zebraniu przy obcych, uważają sobie dzieci i żony zmarłych za obowiązek okazać żal jak największy, ażeby ich nie pomówiono o nieczułość. Mile też jest widziane przez rodzinę, gdy i obcy oddają się płaczowi przy pochwałach i wyłuszczaniu cnót nieboszczyka. Kolberg podaje też teksty zawodzeń, a więc syna przy ciele matki i synowej. Zawodzenie ma podobną formę i w innych nieszczęściach, np. przy Wzięciu syna do wojska lub po stracie krowy zdechłej, czy sprzedanej z konieczności. Na Wołyniu¹) w Jurkowszczyźnie, pow. zwiahelskim uważa się za konieczny obowiązek „hołosyt’" na pogrzebie swych bliskich, opłakiwać ich-Przy tern opłakiwaniu dobierają jak najczulszych wyrazów i najbardziej tkliwych, nieraz nawet poetycznych, choć naiwnych. Zawodzi się tak od wyprowadzenia zwłok, aż do cmentarza. W Trembowelskiem²) po stracie ukochanych osób powstaje wielki płacz i lament, a nieraz jest to istotnie tylko obrzędowe zawodzenie pewnych stałych frazesów. Gdyby na pogrzebie nie płakano lub lamentowano niedbale, cała wieś brałaby to za złe. W Prze-myskiem^s) również przy pogrzebach opłakują zmarłych niewiasty należące do najbliższej rodziny nieboszczyka, a niekiedy nawet najęte płaczki. Opłakiwanie to ma miejsce zwykle przy składaniu ciała do trumny, przy wynoszeniu z chaty i po spuszczeniu do grobu. Śpiew przedłuża się lub skraca wedle miary recytowanych słów. Podobne zwyczaje istnieją w Słobodzie Krasnej i Werchotiszance^ł), gdzie opłakują kobiety zmarłego zaraz po ubraniu, lub przy wy-

') Zbiór wiad. antr. kraj. T. XI, s. 143.

“) Bayger, Powiat trembowelski, s. 75. ^s) Kolberg, Przemyskie, s. 52.

') Teki Laguny. (Rkp. Bibl. Ossol. 1. 4435).

noszeniu. Opłakiwanie zmarłego uchodzi wogóle na Małorusi za rzecz właściwą. Na Bukowinie najmuje się płaczki, które zawodzą w czasie pogrzebu¹). Ten zwyczaj bywa rzadszy, przeważnie żona, matka lub córka z rozpuszczonym włosem idzie za trumną i wyrzeka. Wyjątkowo tylko twierdzi lud, że opłakiwanie zmarłych nie jest konieczne, zresztą można na Małorusi prawie powszechnie praktykę tę stwierdzić tak, że w pow. białhorodzkim ²) przeszła ona nawet do dziecięcych zabaw ludowych. W okolicach Uszycy (na Podolu)^s) w czasie pochodu na cmentarz, jak i przy spuszczaniu do grobu, żona obowiązana jest opłakiwać męża, matka dziecko, wypowiadając głośno swe żale. Na Polesiu wołyńskiem *) postępuje za trumną rodzina i płacze na głos, wysławiając cnoty i dobroć nieboszczyka. W Chodowicach ^Ł), w pow. stryjskim, żona zmarłego lub w razie jej braku, któraś z najbliższych krewnych opłakuje go na głos przez całą drogę od domu aż do grobu w słowach jak najczulszych, ale forma mniej więcej zawsze podobna. Wogóle zaś na Ukrainie ^c) tem większe robi wrażenie, im głośniej kto i silniej zewnętrznie opłakuje zmarłego. U Hucułów ^{1 2 3 4 5})> gdy ciało składają do trumny, grają na fujarkach i trembitach, a płaczki zawodzą. Na Pokuciu w Czortowcu ⁶) już przy składaniu ciała na ławie, żona zawodzi płacze. Gdy zaś nieboszczyka wkładają z ławy do trumny, wtedy kobiety, a osobliwie żona zawodzi „hołos". W okolicach Horodenki, dokąd ciała nie pogrzebią, nie ustają też żale i opłakiwania. W Ispas pod Wyżnicą⁷) przy wynoszeniu zwłok, rodzina i krewni rozpoczynają gwałtowne płacze i wyrzekania. W Sniatyńskiem ⁸) po umarłym godzi się płakać — płaczą więc też w niebogłosy, „zawodiat, hołosiat". We wsi Potoczku ma ludność stałe formułki, według których po nieboszczyku

1

’) Paczowskij, Pochoronnyj obrjad, s. 22, 23 —4.

2

^a) Hryncewicz, Lecznictwo ludowe, s. 424, 427, 457—8, 460.

3

) Zbiór wiad. antr. kraj. T. XII, s. 228. O zawodzeniu na Podolu prw. Wędrowiec. R. 1883. T. II, s. 614.

⁴) Zbiór wiad. antr. kraj. T. XII, s. 93.

4

^s) j. w. T. XIII, s. 148; Zbirnyk Etnograficznyj. T. XI, s. 248 — 250. ^e) Kijewskaja Starina. T. 54, s. 250 — 252.

5

•) Lud. T. V, s. 344—5.

6

) Kolberg, Pokucie. T. I, s. 215—6, 220.

7

“) Ztschr. f. oesterr. Vkunde. T. VI, s. 232.

8

*°) Mrorzko, Sniatyńszczyzna, s. 79.