10407651t9781371757063…70091687203613434 n

ŻióOt* finansowania	Fundusze publiczne			Fundusze prywatno
	—t--
Dobra	Publiczno sensu largo
	Klasyczne	Społeczne		Prywatno
	Pubbczro sensu stricio
f
Źródła finansowania	Fundusze publiczne	Funduszo prywatno

Rys. I. Dobro publiczne a dobro społeczne ItbOa OpoimM »Um

Z takich wÅ‚aÅ›nie przyczyn ochrona i wytwarzanie dóbr publicznych musi odbywać siÄ™ z publicznych źródcÅ‚jinÄ…nsowania.'DoKrmpublicznc sensu stricio -muszÄ…wiÄ™c byćchronióńe i twbrzonc niezależnie od tego^czy obywatele chcÄ… . i mogÄ…, ponosić ciężary finansowe na ten cej?'DostÄ™p każdego obywatela do danego dobra publicznego jest wiÄ™c nicograpiczony w ogólnoÅ›ci, a ze wzglÄ™du na posiadane dochody w szczególnoÅ›ci. 4..

Inaczej jeslw przypadku dobra spoÅ‚ecznego. PrzesÅ‚ankami tworzenia tych dóbr jest umożliwienie konsumpcji dóbr spoÅ‚ecznych obywatelom, których dochody indywidualne mogÅ‚yby uniemożliwiać lub ograniczać ich nabycie, gdyby dobra te byÅ‚y alokowane na zasadach rynkowych (komercyjnych). Typowymi takimi dobrami spoÅ‚ecznymi sÄ…: ochrona zdrowia i edukacja. W nowoczesnych spoÅ‚eczeÅ„stwach ochrona zdrowia i edukacja sÄ… - w przeważajÄ…cej części - dobrami spoÅ‚ecznymi, a wiÄ™c i dobrami publicznymi sensu largo. Nie wyklucza to możliwoÅ›ci istnienia także prywatnego sektora ochrony zdrowia, który może Å›wiadczyć usÅ‚ugi o wysokim standardzie na zasadach komercyjnych. Jeżeli chodzi o edukacjÄ™, to na ogół ma ona charakter dobra publicznego na poziomic podstawowym i Å›rednim. Chociaż także na tym poziomie w niektórych krajach dziaÅ‚ajÄ… szkoÅ‚y prywatne, majÄ… one jednak niewielkie znaczenie.

Mechanizm rynkowy w znacznie szerszym zakresie jest wykorzystywany na poziomie szkolnictwa wyższego. W niektórych krajach, np. w Stanach Zjednoczonych, istnieje rozwiniÄ™ta sieć uniwersytetów prywatnych, które Å›wiadczÄ… usÅ‚ugi (ksztaÅ‚cenie) na zasadach peÅ‚nej odpÅ‚atnoÅ›ci. Oprócz nich istniejÄ… również uniwersytety publiczne (stanowe), które pobierajÄ… pewnÄ… opÅ‚atÄ™ pokrywajÄ…cÄ… istotnÄ… cześć kosztów dziaÅ‚alnoÅ›ci (Å›rednio okoÅ‚o 1/3), a pozostaÅ‚a cześć jest finansowana z funduszy publicznych. Jednak w wiÄ™kszoÅ›ci krajów Europy Zachodniej, a także w krajach postsocjalistycznych edukacja na poziomic wyższym jest w przeważajÄ…cej części traktowana jako dobro publiczne.

DoÅ›wiadczenia krajów przechodzÄ…cych transformacjÄ™ ustrojowÄ… sÄ… wielce interesujÄ…ce pod wzglÄ™dem roli doktryny spoÅ‚eczno-politycznej w zaspokajaniu potrzeb obywateli. Doktryna ta w poczÄ…tkowym okresie transformacji byÅ‚a silnie zdeterminowana „filozofiÄ… rynkowÄ…", która byÅ‚a wyrazem odreagowywania poprzedniej sytuacji, w której istniaÅ‚o wszechogarniajÄ…ce paÅ„stwo odpowiedzialne, przynajmniej w zaÅ‚ożeniach, za dostarczanie wielu istotnych dla obywateli i spoÅ‚eczeÅ„stwa dóbr publicznych. Wobec bankructwa systemu, którego elementem byÅ‚o ówczesne paÅ„stwo, i utraty zdolnoÅ›ci ekonomicznej (finansowej) paÅ„stwa do wypeÅ‚niania funkcji socjalnych, obserwowaliÅ›my np. w Polsce zjawisko żywioÅ‚owej prywatyzacji sektora sÅ‚użby zdrowia i edukacji. Mam na myÅ›li dynamiczny rozwój prywatnych usÅ‚ug medycznych i edukacyjnych, obciążajÄ…cych dodatkowo finanse obywateli, mimo że formalnie istniaÅ‚o i nadal istnieje prawo da bezpÅ‚atnej ochrony zdrowia i bezpÅ‚atnej edukacji. W wielu dziedzinach, w tym zwÅ‚aszcza w sektorze sÅ‚użby zdrowia, istniaÅ‚o wiele zjawisk o charakterze patologicznym, np. jawne lub ukryte finansowanie Å›wiadczeÅ„ z budżetów gospodarstw domowych, niezależnie od pÅ‚acenia stosunkowo wysokich podatków w części przeznaczanych na te cele. Pod wpÅ‚ywem zwiÄ™kszajÄ…cej siÄ™ niewydolnoÅ›ci sektora publicznego i rozszerzajÄ…cej siÄ™ patologii w sposobie zaspokajania wielu istotnych dla obywateli potrzeb nastÄ™powaÅ‚a i nadal nastÄ™puje stopniowa reorientacja skrajnie liberalnej doktryny gospodarczej przenoszonej także w sferÄ™ dóbr i potrzeb publicznych. Główne cechy budowanej doktryny to:

a)    przejÄ™cie przez wÅ‚adze publiczne (paÅ„stwowe i samorzÄ…dowe) odpowiedzialnoÅ›ci za kluczowe dla życia obywateli dziedziny publiczne (inaczej zresztÄ… być nic może w warunkach systemu demokratycznego);

b)    przyjÄ™ciu odpowiedzialnoÅ›ci za dziedziny publiczne towarzyszy jednak wyraźne dążenie do odróżnienia opowiedzialnoÅ›ci formalnej za funkcjonowanie tych dziedzin od odpowiedzialnoÅ›ci materialnej;

c)    odpowiedzialność formalna (także i polityczna) polega na stworzeniu przez wÅ‚adze publiczne efektywnego systemu wytwarzania oraz dostarczania okreÅ›lonych dóbr zaspokajajÄ…cych potrzeby indywidualne i zbiorowe, oznacza to, że w przypadku pewnych dóbr, które utracÄ… status dóbr publicznych, paÅ„stwo bÄ™dzie okreÅ›lać reguÅ‚y dziaÅ‚ania podmiotów tak, aby ograniczać skutki agresywnego mechanizmu rynkowego w takich dziedzinach, jak np. ochrona zdrowia, edukacja, kultura, ubezpieczenia spoÅ‚eczne;

d)    odpowiedzialność materialna oznacza przyjÄ™cie przez wÅ‚adze publiczne obowiÄ…zku „bezpÅ‚atnego" dostarczania okreÅ›lonych dóbr publicznych, a wiÄ™c wiąże siÄ™ z koniecznoÅ›ciÄ… finansowania tych dóbr ze Å›rodków publicznych, pochodzÄ…cych głównie z podatków.

Realizacja takiej doktryny społeczno-politycznej wymaga określenia rzeczywistych możliwości gospodarki i społeczeństwa w zakresie „bezpłatnego" dostarczania określonych dóbr publicznych. To z kolei ułatwi rozumne okreś-

29