13529 skanuj0012 (284)

kcji ekspresywnęj mogą być w tekście elementy leksykalne (por. gapiszon, matula, sztuczydłó) i składniowo-intonacyjne (por. zdanie — Wszystko mnie boli... wypowiedziane z intonacją wznoszącą się i zawieszeniem głosu), j

Z kolei autorka artykułu Funkcje języka i akty mowy przechodzi do funkcji zwanej apelatywną (Biihler) lub konatywną (Jakobson), a współcześnie najczęściej określaną jako funkcja impresywna. Ta nazwa

—    podkreśla autorka — swoją budową wyraża związek owej funkcji z funkcją ekspresywną (funkcja impresywna oznacza wpływanie na odbiorcę, kształtowanie jego postawy, tzn. uczuć, poglądów, woli, i skłanianie go do pewnych zachowań).

Obok terminu <funkqa impresywna > — zauważa J. Puzynina

—    rozpowszechnił się w ostatnich dziesięcioleciach termin < funkcja perswazyjna >¹, używany szczególnie w odniesieniu do języka propagandy i reklamy. Jednakże, zdaniem autorki, nie jest on właściwy dla takich podstawowych wykładników funkcji impresywnej jak nakazy, komendy, polecenia, gdzie trudno mówić o perswazji, wiążącej się z przekonywaniem i nakłanianiem. Zakres tego terminu jest węższy od zakresu wyrażenia < funkcja impresywna >.

Kolejnym problemem, którym zajmuje się Jadwiga Puzynina w omawianym artykule, jest funkcja poetycka tekstu, szeroko uznawana w obrębie literatury, natomiast w językoznawstwie najczęściej w ogóle pomijana bądź określana jako funkcja estetyczna. J. Puzynina opowiada się za utrzymaniem terminu < funkcja poetycka >, „jako że odnosi się on do istotnej cechy wszelkiej poezji, a zarazem wskazuje na związek z poezją wielu innych odmian języka, w których ta funkcja także występuje (rozmów potocznych, innych typów literatury pięknej, publicystyki itd.)”².

Omówione wyżej funkcje mieszczą się w obrębie komunikacji między nadawcą a odbiorcą. Poza nimi istnieją jeszcze inne funkcje tekstów

—    wiążące się z rzeczywistym lub tylko zamierzonym wprowadzeniem pewnych zmian do rzeczywistości. Tu Jadwiga Puzynina zajmuje się funkcją magiczną albo stanowiącą tekstu. Pisze w związku z tym:

„Funkcję magiczną nadaje tekstowi ten, kto wypowiadając tekst ma przekonanie, iż w ten sposób prowokuje jakieś siły transcedent-nc (dobre lub złe) do określonego działania i do zmiany jakiegoś istniejącego stanu rzeczy. Taką funkcję spełniają wszelkie zaklęcia, przekleństwa (w ich pierwotnej roli), błogosławieństwa, a także wiele obrządków religijnych”⁵⁶.

Dalej autorka zwraca uwagę, że termin < funkcja magiczna > tekstu bywa też używany w pracach dotyczących języka reklamy i propagandy. Uważa, że niezupełnie zasadnie, gdyż język reklamy i propagandy pełni raczej funkcję impresywną. Uzasadnia to następująco:

„Funkcja stanowiąca to funkcja tekstów zmieniających coś w życiu społecznym (podkr. moje — J.P.-P.), wprowadzających pewien stan prawny lub pewien obowiązujący uzus. Jest ona związana z istnieniem różnego typu instytucji. Mamy z nią do czynienia w ustawach, zarządzeniach, nominacjach, formułach nadających imię. dziecku, tekstach przysięgi ślubnej itp. Towarzyszy jej w tych tekstach funkcja informatywna, jednakże to nie ona przecież, a właśnie funkcja stanowiąca jest podstawą stosowania przez władze danej instytucji sankq'i w wypddku niepodporządkowania się wydanym przez nie przepisom czy zarządzeniom”⁵⁷.

J. Puzynina pisze następnie, że funkcja stanowiąca bywa też perfor-matywną, tj. wykonawczą⁵⁸, zwracając jednocześnie uwagę, że w teorii aktów mowy znaczenie performatywnośd ma szerszy zakres: per-f o r m a t y w a m i J. Austin nazywa wszelkie wypowiedzenia, których nie du się sprowadzić do stwierdzeń (konstatacji), które można uznać za pewien typ Hriałania za pomocą języka. Do performatywów Austin zaliczył takie np. akty mowy jak rozkazy, prośby, ostrzeżenia, obietnice, groźby, pytania, a także formuły chrztu, ślubu, pozdrowienia, powitania, życzenia itp.

Z kolei autorka przedstawia skrótowo poglądy J. Austina, po czym przechodzi do kwestii stosunku pojęcia aktu mowy do pojęcia funkcji tekstu:

.....wydaje się, że jedne i drugie odnoszą się do naszych intencji

komunikowania. Jednakże poszczególne akty mowy wyróżniamy

•* Jw., s. 168.

¹⁷ Jw., s. 169.

^M Por. E. Grodziński, Wypowiedzi performatywne o doniosłości prawnej łub quasi-prawnej (w:) „Zagadnienie socjo- i psycholingwistyki”, pod red. Adama Schaffa, Wrocław 1980.

47

1

   Por. m. in,: W. Pisarek, „Język służy propagandzie”, Kraków 1976.

2

   J. Puzynina, op. dt., s. 169.