14702 lichtarski (9)

18 1. Przedmiot 1 cwohicja nauki o praedsiębiontwie

w niektórych rodzajach działulności. zwiększenie wartości przedsiębiorstwa, wybudowanie okazałego gmachu, nowoczesny wystrój wnętrz siedziby, określone świadczenia na rzecz załogi itp. Ponadto w gospodarce rynkowej działają również przedsiębiorstwa nic nastawione na zysk. I chociaż stanowią one nieliczną grupę, sam fakt ich istnienia dowodzi, że żaden system ekonomiczny nie wyklucza funkcjonowania takich jednostek.

' Zasada formy własności. W gospodarce rynkowej dominuje własność prywatna. Działa w niej bowiem dużo małych i średnich przedsiębiorstw i niewiele dużych w formie spółek kapitałowych. Obok nich, w zasadzie w każdym kraju.

(działają przedsiębiorstwa publiczne, podlegające władzom komunalnym i państwowym. Własność prywatna nie jest zatem wyłączna.

Własność prywatną przeciwstawia się publicznej min. dlatego, że przedsiębiorstwem prywatnym kieruje właściciel, a publicznym - urzędnik. W praktyce wyłącznie właściciel zarządza tylko małym przedsiębiorstwem. W średnich i dużych mamy do czynienia z podziałem pracy w zarządzaniu - funkcję kierowania obejmują wyspecjalizowani, płatni urzędnicy, zwani menedżerami. Jest to szczególnie widoczne w spółkach, a zwłaszcza w spółkach akcyjnych.

Inną cechą prywatnych przedsiębiorstw jest prawo właściciela do decydowania o wszystkim; również U cecha przysługuje właściwie tylko małym firmom prywatnym. W dużych jednostkach zachodzi potrzeba dzielenia się decyzjami gospodarczymi z najemnym personelem kierowniczym, a ponadto, jak np. w Niemczech, niektóre decyzje trzeba podejmować wspólnie z załogą. Właściciel nic jest więc jedynym decydentem.

W obrębie gospodarki rynkowej można wyróżnić kilka jej typów, np. kapitalizm agresywny - amerykański i (jako przeciwwaga) kapitalizm koncyłiacyjny -kapitalizm społeczny - niemiecki. Bardziej szczegółowe rozróżnienie podaje R. Boycr*. Wylicza on cztery typy kapitalizmu:

l. Kapitalizm rynkowy. Dominuje on w USA, Nowej Zelandii, Australii, Kanadzie i w mniejszym stopniu w Anglii W krajach tych *... mechanizm rynkowy rządzi prawie wszystkimi sferami aktywności gospodarczej i społecznej, innowacje pobudza indywidualne zawłaszczanie płynących z niej zysków i organizuje się ona na podstawie ścisłego przestrzegania praw do własności intelektualnej [...]. Ustawodawstwo ma na celu podtrzymanie konkurencyjności”. W krajach tych kładzie się nacisk .... na ograniczenie roli państwa, co pociąga za sobą słabą ochronę socjalną i bardzo niewidką redystrybucję fiskalną”.

2. Kapitalizm mezokorporacyjny „... opiera się [...] na całej serii procesów koordynujących działanie sił rynkowych. Tak więc w Japonii innowacja jest wynikiem wspólnego korzystania z know-how, a zgromadzenie tej praktycznej wiedzy zakłada wielką stabilizację wykwalifikowanej siły roboczej w firmie, gdzie

¹ Gonty kapitalizm wypiorą lepsty. „Forum" 2i.06.96 (u Monde" z 406.96).

1.1. ProdnUot muki_ 19

współpracują z sobą dyrektorzy i pracownicy najemni". Jest to koordynacja dokonywana przez instytucje rządowe lub pararządowc.

3.    Kapitalizm socjaldemokratyczny. Jest to model. .... w którym rokowania między pracodawcami, związkami zawodowymi i przedstawicielami państwa są najlepszym narzędziem do zapewnienia konkurencyjności na dalszą metę, stałego wzrostu dochodów przy jak największym przestrzeganiu równości". Model ten praktykuje się w Szwecji, jego funkcjonowanie w lalach dziewięćdziesiątych uległo jednak pewnym zakłóceniom.

4.    Kapitalizm etatystyczny. Jest to model dominujący w krajach romańskich (m.in. we Francji), w którym „...partnerom społecznym niełatwo przychodzi negocjować; ponieważ pracodawcy nic są dostatecznie potężni, by narzucić swoją strategię, a logika rynku jest hamowana, to zadaniem państwa w tych krajach jest spowodowanie w sposób bezpośredni lub pośredni procesów dostosowawczych w dziedzinie gospodarczej i finansowej".

W praktyce żaden z modeli nie występuje w czystej postaci (np. model niemiecki łączy częściowo model trzeci z czwartym). Ich konstruowanie pozwala jednak na określenie zróżnicowanych cech przedsiębiorstw, zależnych m.in. od otoczenia (systemu, w którym funkcjonują).

Po wyjaśnieniach dotyczących istoty i cech przedsiębiorstwa należałoby podać jego definicję. Jest wiele ujęć tego terminu; najprostszym byłoby określenie, że jest to gospodarstwo prowadzące działalność zarobkową. Nic precyzuje ono jednak cech przedsiębiorstwa. Można je wyliczyć w nieco szerszej definicji, ale, jak pokazano, do wszystkich można mioć większe lub mniejsze zastrzeżenia. Dlatego też w definicji ujmiemy tylko niektóre cechy. Przyjmujemy zatem, że przedsiębiorstwo jest jednostką gospodarczą, działającą na własny rachunek w celu osiągnięcia korzyści materialnych (zysku) i ponoszącą ryzyko i odpowiedzialność zgodnie z przepisami prawa i stosunkami rynkowymi [17, s. 91].

T. Gruszecki — nic podając definicji — formułuje najważniejsze cechy przedsiębiorstwa o charakterze uniwersalnym następująco;

„a) jest ono podmiotem gospodarczym działającym w sferze produkcji i wytwarzającym w sposób zorganizowany dobra i usługi na potrzeby odbiorców, w ostatecznym efekcie - konsumentów;

b)    ekonomicznej podmiotowości przedsiębiorstwa towarzyszy podmiotowość prawna, polegająca na przypisaniu osobie fizycznej lub prawnej skutków działań przedsiębiorstwa;

c)    przedsiębiorstwo działa profesjonalnie w celu maksymalizacji korzyści materialnych, a jako podmiot pozostaje wyłącznic w obszarze zjawisk gospodarczych, nic zaś politycznych;

d)    ekonomiczną podstawą funkcjonowania przedsiębiorstwa jako odrębnego podmiotu jest kapitał (suma praw materialnych i niematerialnych, ak wyceniał -nych), którego wartość jest w znaczącej mierze ustalana przez mechanizm rynkowy;