17217 skanuj0034 (75)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona

244

Krajobrazy

Pobrzeża

Południowo-

bałtyckiego

■ Pobrzeże Pohidniowobałtyckie zajmuje zaledwie 6% powierzchni kraju, ale związane z nim krajobrazy nadmorskie mają wielką wartość przyrodniczą i rekreacyjną. Pomimo silnej presji budownictwa zachowały się odcinki naturalnego wybrzeża, zarówno klifowego, czyli wysokiego i stromego brzegu morza, podlegającego swobodnym procesom abrazji oraz erozji wietrznej i wodnej, jak i wydmowego, o przeważających procesach akumulacji piasku morskiego, prowadzących do powstania wałów nagich lub utrwalonych roślinnością wydm oraz piaszczystych mierzei: Łebskiej, Sarbskiej, Helskiej i Wiślanej (Piotrowska 1997, 2002, 2003). Ze względu na osobliwe siedliska roślin i zwierząt związanych z klifami lub z wydmami oraz niezwykłe piękno i atrakcyjność widokową krajobrazy wybrzeża Bałtyku podlegają ochronie prawnej w dwóch parkach narodowych — Wolińskim PN i Słowińskim PN oraz dwóch parkach krajobrazowych — Nadmorskim PK i PK Mierzeja Wiślana, a ponadto w kilku rezerwatach przyrody, m.in. „Przylądku Rozewskim” i „Mierzei Sarbskiej”.

Inny typ krajobrazu nadmorskiego tworzą jeziora typu przybrzeżnego wraz z otaczającymi je szuwarami, torfowiskami i borami lub lasami bagiennymi, powstałe na skutek odcięcia morskich zatok przez stopniowo narastające mierzeje. Poza jeziorami Łebsko i Gardno (na obszarze Słowińskiego Parku Narodowego) w pasie nadmorskim powstało w podobny sposób kilkanaście innych jezior różnej wielkości; tylko nieliczne z nich doczekały się ochrony rezerwatowej, ale wiele znalazło się w granicach obszaru chronionego krajobrazu (Przewoźniak 1995).

Na krajobrazową różnorodność pasa pobrzeży składają się także obszary związane z ujściami naszych największych rzek. Szczególnie interesujące pod względem przyrodniczym i widokowym jest ujście Odry do Zalewu Szczecińskiego, ma ono bowiem charakter wielkiego estuarium (z łac. aestuańum — droga morska) z urozmaiconą linią brzegową, dzięki licznym zatokom i półwyspom, oraz rozległymi mokradłami na obrzeżach. Pływy morskie (przypływy i odpływy), powodujące mieszanie się wody morskiej ze słodką, poszerzają ujście rzeki, uniemożliwiając tym samym utworzenie delty z niesionego przez rzekę materiału osadowego.

Ujście Wisły ma z kolei charakter rozległej delty, zwanej Żuławami Wiślanymi. Pierwotne lasy łęgowe i olsowe oraz bagna i rozlewiska wodne zostały tu przekształcone w pola i łąki, pocięte licznymi kanałami, rowami, groblami i wałami ziemnymi. Jedyny, zresztą niewielki, fragment lasu łęgowego nad Nogatem (33 ha) jest obecnie chroniony w formie rezerwatu przyrody. Żuławy były osuszane i zagospodarowane już od XIV wieku, najpierw przez kolonistów niemieckich, potem holenderskich, a po II wojnie światowej przez przesiedleńców z Wołynia, Wileńszczyzny i Kaszub. Pozostałością po kolonistach holenderskich są zagrody holenderskie, skupiające pod jednym dachem funkcje mieszkaniowe i inwentar-sko-magazynowe oraz wiatraki, nadające swoiste piętno rolniczym krajobrazom Żuław. Na tym obszarze został wyznaczony Obszar Chronionego Krajobrazu Żuław Gdańskich, obejmujący całe Żuławy Gdańskie, z wyjątkiem ich północno-zachod-