16604 skan
4

wynikającego z klęski i katastrofy (Quarantelli, 1985). Aby na nie odpowiedzieć zaproponowaliśmy następującą hipotezę: jedna z istotnych war-11 , tości faktycznej pomocy otrzymanej zaraz po uderzeniu klęski polega na y ] tym, że prężna mobilizacja pomocy podtrzymuje u ofiar poczucie wspar-j _v, cią^ społecznega lnnymi słowy: mobilizacja wsparcia działa ochronnie, ^ł I powstrzymując dęteriorację wsparcia , spostrzeganego i poczucia więzi' i ^ społecznej. .

To raczej proste stwierdzenie ma dość poważne znaczenie dla ogólnej teorii wsparcia społecznego. Po pierwsze, przez wiele lat badacze wsparcia społecznego koncentrowali się głownie na roli wsparcia spostrzeganego, prawie całkowicie zaniedbując wsparcie otrzymane. Powodem tego jest fakt, że efekty buforowe są najbardziej rzetelne w przypadku badania wsparcia spostrzeganego. Po drugie, pozytywne efekty wsparcia otrzymanego są często niejasne, nieprzekonywujące i metodologicznie skomplikowane z powodu złożonych zależności między stresem, sympto-matologiia a wsparciem otrzymanym (tj. im większy stres, tym więcej zaburzeń i więcej otrzymanej pomocy, co oznacza, że pomoc otrzymana jest związana z nasileniem się symptomatologii). Ogólnie rzecz biorąc, w literaturze o stresie często można znaleźć stwierdzenie, że pożyteczne funkcje wsparcia społecznego nie opierają się na faktycznym wsparciu otrzymanym, lecz raczej głównie na wsparciu spostrzeganym, to znaczy na przekonaniu, że wsparcie zmaterializuje się w potrzebie (dyskusje na ten temat można znaleźć w: Barrera, 1986; Cohen, 1991; Dunkel-Schet-ter, Bennett, 1990; Kessler, McLeod, 1985). Paradoksalnie jednak, próby wyjaśnienia tego pozytywnego wpływu wsparcia spostrzeganego często odwołują się do wsparcia otrzymanego jako zmiennej pośredniczącej -ochronna rola wsparcia spostrzeganego jest wynikiem adekwatnej pomocy otrzymanej w obliczu kryzysu. Mimo że taka propozycja wydaje się dość rozsądna i logiczna, badania nie dostarczyły dla niej empirycznego poparcia (Lakey, Cassady, 1990; Wethington, Kessler, 1986).

Możliwa jest jednak odwrotna zależność przyczynowa między wsparciem spostrzeganym, wsparciem otrzymanym a zaburzeniami, w której wsparcie otrzymane wpływa pozytywnie na zdrowie psychicznie poprzez wsparcie spostrzegane. Tak więc pozytywny wpływ wsparcia otrzymanego w kryzysie nie jest bezpośredni, ponieważ jest to efekt zapośredniczo-ny przez wsparcie spostrzegane. Teza ta jest esencją modelu „przeciwdziałania deterioracji wsparcia społecznego”, przedstawionego na ryc. 2 (Kaniasty, Norris, 1995b, 1997; Norris, Kaniasty, 1996; social support

tg ,    ,

deterioration deterrence model). Według tej propozycji teoretycznej bezpośrednią i najbliższą konsekwencją otrzymywania pomocy (tj. wsparcia otrzymanego) w sytuacjach stresu jest podtrzymywanie poczucia silnego wyobrażenia o posiadaniu wsparcia społecznego (tj. wsparcia spostrzeganego).

Zgodnie z wynikami badań przytoczonymi w tej pracy model ten zakłada, że zarówno kryzys klęsk i katastrof, jak i wsparcie otrzymane oddziałują na zdrowie psychiczne, częściowo poprzez wpływ na wsparcie spostrzegane. Tak więc kryzys wpływa na zdrowie dwiema drogami: bezpośrednio, w wyniku doznanych strat materialnych i psychicznych (ścieżka A, wpływ bezpośredni, direct impact) i pośrednio, poprzez niszczące oddziaływanie na wsparcie spostrzegane (ścieżka C, deterioracja wsparcia, support deterioration). Kryzysy'grupowe mobilizują również sieci wsparcia społecznego do udzielania pomocy osobom poszkodowanym (ścieżka B, mobilizacja wsparcia, support mobilizatioń). Właśnie taka pomoc otrzymana powinna później wpływać pozytywnie na wsparcie spostrzegane i ochraniać je przed nadmiernym osłabieniem (ścieżka D, pomoc ochraniająca, protective assistance). Posiadanie poczucia wsparcia społecznego ma oczywiście swój rutynowy korzystny wpływ na zdrowie psychiczne (ścieżka E, ocena ochraniająca, protective appraisal) - im więcej wsparcia spostrzeganego, tym mniejszy stopień utraty zdrowia psychicznego. Ponieważ nasz model zakłada, że wsparcie otrzymane ma pozytywny wpływ na zdrowie poprzez podtrzymywanie wsparcia spostrzeganego, ścieżka kierunkowa (F) łącząca to wsparcie z zaburzeniami psychicznymi może być nieistotna.

Idea „przeciwdziałania deterioracji wsparcia społecznego” jest zawarta w ścieżkach B i D. Ten pośredni wpływ kryzysu na wsparcie spostrzegane powinien być, z założenia, pozytywny, wobec czego jego korzystny potencjał powinien niwelować negatywny, bezpośredni wpływ klęsk i katastrof na ocenę wsparcia (ścieżka C). W terminach statystyki, przeciwdziałanie deterioracji poprzez mobilizację wsparcia otrzymanego byłoby całkowite, gdyby całkowity wpływ kryzysu na poczucie wsparcia spostrzeganego był bliski zera. Oczywiście, biorąc pod uwagę ogólny rozmiar takich stresów, mobilizacja wsparcia otrzymanego nie jest w stanie całkowicie wyeliminować deterioracji wsparcia spostrzeganego. Pomoc otrzymana od społeczności wspierającej jest w stanie jedynie zmniejszyć stopień deterioracji.