20133 P1080429

3. O szarpaniu i pocieraniu strun

Instrumenty strunowe wydobyte z ziemi

Bernlef, ślepy bard

Liry

Lira składa się z pudła rezonansowego o dwć na którym umocowane są struny. Już w okołc w Mezopotamii; z kolei w Europie pojawiła się czym stwierdzamy tó na podstawie rycin, wyk halsztackiej. Lira była najczęściej używanym Ir Północno-Zachodniej, zarówno przed wprawa po odległe średniowiecze. Na terenach wiejsk grywano jeszcze w XIX wieku.

Prawdziwie archeologiczne fragmenty liry notuje się dopiero od wczesnego średniowiecza (Vł-IX w. n.e ). Instrument ten nazywamy wprawdzie lirą, podobnie jak instrument Apolla i Orfeusza, jego właściwą nazwą jednak jest jednak rotta ewentualnie rotte lub chrotta ew. Crwth lub hearpe.

Dwa kompletne okazy z grobów książęcych z Oberflacht fil. 102) i z Kolonii zaginęły podczas II wojny światowej, ale na szczęście wcześniej dokonano rekonstrukcji, umożliwiając nam wyobrażenie sobie tego instrumentu. Podobnie kompletne liry znajdywano niezwykle rzadko. Zazwyczaj musimy zadowalać się ich szczątkami.

I tak np, strunociąg wykonany z kości, pochodzący z wczesnego średniowiecza, odnaleziono w namulach w Teemsie. fil. 103). Pięć otworów na struny ma h ramionach. Na nich znajduje się jarzmo, • JOGO roku przed naszą erą lira znana była lopiero w VII wieku przed naszą erą, przy-i lanych na kotłach z brązu w kulturze ~ trumentem szarpanym ;w Europie .: zeniem chrześcijaństwa, jak i później — aż , ;h Europy. Północno-Wschodniej'na lirze ■

zróżnicowaną średnicę, są niepoprawnie -uporządkowane: najgrubsza struna mieści;■ się na środku, tu nieco zasłonięta cieńszymi strunami; najcieńsze struny są całkiem na zewnątrz. Oznacza to, że Instrument- j praktycznie strojony był na tak zwany zygzak. Podstawek; na który naciągnięte były struny, wykonano z drewna ewentualnie z bursztynu, jak te wykopane okazy w byłym Dorestad fil. 104) lub nawet z brązu. Kołki robiono prawdopodobnie w większości przypadków z drewna.

Na miniaturze w anglosaskim rękopisie z VIII wieku przedstawiono króla Dawida trzymającego lirę; lewą ręką szarpie struny iii. 58). Po jego lewej stronie stoi pisarz z deską woskową, na której notuje psalmy, komponowane przez króla, a po prawej stronie stoi pisarz z pergaminem 1 to on notatki ostatecznie zapisuje. U nóg Dawida

QmW 60 zpnatad

podczas gdy dwaj tancerze klaszczą w ręce. Nie był to jednak średniowieczny zespół. Chodzi tu raczej o symboliczny charakter takiego układu.

Wszystkie liry odnalezione w całości pochodzą z grobów patrycjuszy. jedna nawet z grobowca królewskiego, króla Raewaldsa w Sutton Hoo (Anglia).

Ze staroangielskiego poematu bohaterskiego Beowulf, zapisanego w około 1000 roku, pochodzi opis owych ludzi, podczas uroczystości często grających na lirach; wspomina się przy tym

0    bardach ewentualnie scopach, zawodowych śpiewakach i poetach, najlepiej prezentujących pieśni. Jeden

z bardów germańskich jest nawet znany z imienia - Bemlef, żyjący w VIII wieku; pochodził z fryzyjskiej miejscowości Holwert

1    był niewidomy. Bardzo był ceniony, ponieważ wychwalał świetność czynów królów-przodków. Wszystkie te fakty znane są z biografii Świętego Liudgera. misjonarza Fryzyjczyków. Liudger nawrócił Bemlefa

na chrześcijaństwo i podczas chrztu pieśniarz odzyskał wzrok. Od tego wydarzenia Bemlef śpiewał własne opracowania psalmów i pasaży z Biblii w języku ludowym. Nie zachował się najmniejszy ślad tekstów pogańskich poematów lub też jego chrześcijańskiego repertuaru, ani jedna nuta z jego melodii.

W jego czasach tradycją było ustne propagowanie pieśni; dopiero w późniejszych stuleciach wyjątkowo zachowywano niektóre teksty.

Natomiast wszystkie melodie zostały stracone.

To, co nam pozostało, to wyłącznie liry — jako materialne świadectwo świetności kultury muzycznej wczesnego średniowiecza

Rolę, którą odgrywała lira towarzysząc pieśniom, stopniowo przejmowała harfa Król Dawid także został namalowany z harfą, w literaturze dworskiej mowa jest o grających na harfach rycerzach

i dziewicach, a w rachunkach, np. hrabiego von Holland, oprócz wydatków na grajków z harfami, wyszczególnione są również kwoty na zakup tych instrumentów.

Jako znalezisko archeologiczne harfa znana jest od niedawna' w szambie miejskim Haariemu odkryto śmieci strugacza kości, a wśród nich między innymi kolki kostne (li. 106}.