21561 strony82 83

jest stosowana do mycia surowców w procesie ich sortowania (np. przemysł cukrowniczy, owocowo-warzywny) i do mycia opakowań. W niektórych rodzajach zakładów stanowi ona surowiec wchodzący w skład wyrobów gotowych (np. w browarach, wytwórniach napojów). Siła spadku wód może stanowić również źródło taniej energii. Rzeki, jeziora i morza są ważnymi oraz tanimi szlakami komunikacyjnymi, przyciągającymi tym samym gałęzie przemysłu, w których koszty transportu są wysokie.

Swobodny wybór lokalizacji z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb wodnych staje się coraz bardziej ograniczony. Znaczenie wody jako czynnika lokalizacji uzależnione jest przede wszystkim od wielkości zapotrzebowania na wodę, wynikające z kolei ze skali produkcji i rodzaju stosowanego procesu technologicznego.

Do wodochłonnych gałęzi przemysłu, dla których woda jako czynnik lokalizacji ma największe znaczenie, można zaliczyć przemysł energetyczny, przemysł chemiczny, hutnictwo żelaza, przemysł celulozowo-papierniczy, niektóre branże przemysłu spożywczego.

Zasoby pracy stanowią jeden z najważniejszych składników rozwoju społeczno-gospodarczego. W związku z tym pomiędzy rozmieszczeniem siły roboczej a rozmieszczeniem przemysłu zachodzą istotne współzależności. Z punktu widzenia przemysłu ważna jest wielkość zasobów pracy i jej struktura (w tym kwalifikacje kadr pracujących) oraz koszty pracy.

Istotność wpływu czynnika siły roboczej - rozumianej w sensie ilościowym — na lokalizację przedsiębiorstw wynika z wielkości nakładu inwestycyjnego niezbędnego na uzyskanie jednego miejsca pracy. Im wyższy jest koszt inwestycyjny jednego miejsca pracy, tym mniejsza rola siły roboczej niewykwalifikowanej w wyborze lokalizacji obiektów danego przedsiębiorstwa, i odwrotnie - niższy koszt inwestycyjny zwiększa znaczenie czynnika zatrudnienia. Do branż, w których czynnik zasobów pracy, pojmowanych ilościowo, jest ważną przesłanką lokalizacyjną, można zaliczyć np. przemysł odzieżowy i włókienniczy.

Współzależność między rozmieszczeniem kadr wykwalifikowanych a rozmieszczeniem przemysłu jest bardzo widoczna. Jej oddziaływanie na koncentrację przestrzenną przemysłu jest tym większe, im mniejsze są jego zasoby kadr wykwalifikowanych. W gałęziach wymagających większej liczby pracowników wykwalifikowanych w stosunku do ogółu zatrudnionych czynnik siły roboczej, pojmowanej jakościowo, odgrywa większą rolę. Zapotrzebowanie na wykwalifikowaną kadrę przesądza o lokalizacji takich gałęzi przemysłu, jak: elektrotechniczny, elektroniczny, energetyczny, maszynowy, precyzyjny i środków transportu. Występują one na ogól w dużych aglomeracjach miejsko-przemysłowych, gdzie istnieją tradycje pracy w przemyśle, dobrze rozwinięte jest szkolnictwo wyższe i baza naukowo-techniczna.

W miarę rozwoju ekonomicznego i osiągania wysokiego poziomu rozwoju szkolnictwa czynnik ten coraz bardziej zwiększa swobodę wyboru lokalizacji.

Baza energetyczna. W procesach produkcyjnych zakłady zużywają różne ilości i rodzaje surowców energetycznych: paliw stałych, płynnych, gazowych. Surowce energetyczne przetwarza się na różne formy energii. Natomiast zakłady przemysłowe w zależności od stosowanej w nich technologii zgłaszają zapotrzebowanie na określony surowiec lub określoną formę energii. Specyficznym czynnikiem jest energia elektryczna, której nie można magazynować, a przesyłanie jej na znaczne odległości powoduje ogromne straty.

Stąd też zakłady energochłonne, tj. takie, które wykorzystują energię elektryczną bezpośrednio w procesie technologicznym (np. w elektrolizie), lokalizowane powinny być stosunkowo blisko elektrowni o dużej mocy, wytwarzających możliwie tanią energie elektryczną,