23776 skanuj0015

32    1. Prognostyka mtęd/ymrodowa

1.4. Możliwości ł ograniczania próg not ty M międzynarodowej

Dynamiczny rozwój prognostyki międzynarodowej rozpoczął się po drogiej wojnie światowej. W dużej mierze opierał się na optymizmie czerpanym z rosnących możliwości technologicznych człowieka (pojawienie się komputerów i wielu innych innowacji) oraz z wiary w możliwości przebudowy świata dzięki celowemu i świadomemu działaniu. Nic bez wpływu były też rzeczywiste i wyolbrzymione sukcesy państw* socjalistycznych, któtych źródłem było planowanie centralne oraz rzeczywiste i wy olbrzymione (czy wręcz zmyślone) niepowodzenia i porażki społeczeństw funkcjonujących w gospodarkach rynkowych.

O powodzeniu badań społecznych (ale również technicznych), najogólniej biorąc, decydują dwa czynniki: 1) zamówienie społeczne i instytucjonalne oraz 2) możliwości informacyjne, metodologiczne, organizacyjne i techniczne. Czynniki le decydują również o kolejności historycznego rozwoju prognostyki. Konieczność kontrolowania sił przyrody zrodziła najwcześniej przewidywanie skutków funkcjonowania mechaniki ciał niebieskich. Później potrzeba wykorzystania odkryć do rozwijania przemysłu przy spieszyła prognozowanie rozwoju techniki - pokojowej i wojennej. Potem postępy' nowoczesnej biologii pozwoliły prognozować politykę żywnościową, hodowlaną i demograficzną. Wreszcie na ostatnim miejscu znajduje się dziedzina społeczna, w której prognozowanie zaczęło się rozwijać dopiero w połowie XX wieku¹⁵. Prognozowanie w sferze społecznej, w tym międzynarodowej, było bodaj najbardziej popularne i modne w latach 60. i 70. XX wieku, później przyszło pewne zahamowanie, wręcz kryzy*. I ulu 90. i następne to okres powolnego wychodzenia z kryzysu.

Oznaką ponownego nabierania prężności przez prognostykę mogą być nie-; mai jednoczesne trzy wydarzenia edytorskie, omówione przez S. Krzemienia-■Ojaku¹": Encyclopedla of the Futurę (1996)¹⁷, Foundatfons of Futurę Studies (1997)" oraz The Knowledge Base of Futurę Studies (1996)¹⁹.

Ogólną podstawą prognozowania międzynarodowego jest teoria stosunków międzynarodowych, a właściwie - jak chcieliby niektórzy - jej brak. Jest to ocena skrajna Niewątpliwie nie mu jednej spójnej powszechnie podzielanej teorii, nic poziom zgodności jest chyba większy', niż się to dcklanye. Stosunki międzynarodowe to ogromnie złożona problematyka, nic więc dziwnego, że tak trudno

" for. J Kukulk.it. 1‘nMemy toru stosunków M^dztnannh*)eh. PWN. Warszawa 1978. *220 221

“ Jxb S Ki/cmtcik Ojjk. Obecny «« wspólc^srsrjprognostyki. -Polska 2000 Plus” 2001. nr l(H» łl 37.

"Zol*.: G. T KiMian.T.T. Moliki*(red.),Kmyclopftha^theFunm_%u I-2.Simon indSchut-tir.M*milUn. London, New York 1996.

* II Wendett, hmikhttom t/ffuiwr Shmkri /tuman Stadkrs for u Kr*    I 1 2, Iramat-

Oon PuMiłhrr, Naw IkunawtcŁ. London 1997

*»t- Slaiiąhiar irad k    l 3.    M<*p. Ha*

iboni(AuMratM) 1996

o jednolite poglądy. W dziedzinach hardziej jednolitych (ekonomia, socjologia. Psychologia) również istnieje ogromne zróżnicowanie podejść, paradygmatów, teorii i metod.

Jakre są zatem przesłanki i możliwości rozwoju prognozowania międzynarodowego? Jakie są trudności natury' teoretycznej i praktycznej (realizacyjnej)?

Uważa się często, że nie można badać tego, czego nie ma (czyli przyszłości). Na tej zasadzie wszakże można by przyjąć, że nie ma również przeszłości. Owszem, w historii zachodziły określone wydarzenia, ale jakie dokładnie, tego mc wiemy. Dysponujemy pewnymi danymi, na podstawie których usiłujemy /rekonstruować przeszłość, nazwać ją i ocenić, ale przychodzi nam to z wielkim trudem, nawet jeśli przeszłość jest całkiem świeża, o czym świadczą kłopoty sądownictwa z ustaleniem zdarzeń i ich oceną. Podobnie jest z przyszłością dysponujemy wieloma danymi, dzięki którym staramy się określić kontury przyszłości, ale - podobnie jak w wypadku historii - wiemy o niej stosunkowo niewiele. Innymi słowy, tak jak nie ma ..absolutnej" przeszłości, tak mc ma też ..absolutnej" przyszłości²⁰.

W ogólnym sensie, prognoza jest predykcją opartą na wiedzy o zachowa-niach w przeszłości. Zwykle wyrażana jest jako prawdopodobieństwo. Innymi słowy, prognoza jest twierdzeniem o prawdopodobieństwie wystąpienia okicśh¹ nego wydarzenia w przyszłości.

Najwięcej prognoz dokonuje się metodą ekstrapolacji polegającej na przedłużeniu w przyszłość zauważonych tendencji czy trendów. Jest to czynność tftoayć l¹iosia. ale prognostyk musi określić, jak głęboko w przyszłość ma sięgać progu¹• za. Jeśli przyszłe zdarzenia będą rzeczywiście podobne do poprzednich, prognoza może być w miarę dokładna. Ale są to rzadkie przypadki, tym rzadsze, im głębiej prognozy sięgają w przyszłość. W którymś momencie pojawia się nieliniowość lub uskok. Nieliniowość jest krytycznym punktem wszelkich prognoz wywoła nyni przez naglą i głęboką zmianę trendu, w istocie jego gwałtownym odwróceniem²'. Dlatego ekstrapolacja nie nadaje się do prognoz długoterminowych.

W naukach społecznych pełne prognozy powinny mieć trzy cechy - powinny twierdzić, ^co" prawdopodobnie się wydarzy. ..kiedy² to się wydarzy i ,.w jaki sposób" się wydarzy²². Nie wszystkie jednak prognozy są takie. Bywają prognozy, które pomijają cksplikację, ,Jak" dane zjawisko czy proces doprowadzi do określonego wyniku. To są prognozy bez bazy wyjaśniającej, a więc bez l»i zymusu wykazania słuszności interpretacyjnej. Takie prognozy, odpowiadające na pytania „co² i Jcicdy", którym jednak nie towarzyszy trzon wyjaśniujący. (Iinrlcs Doran nazywa prognozami typu ..alfa¹'.

1

Wsla/uje aa lo A. Ikmga. The hutami¹ and thefutunr. J-Murcs¹' 1970, t. 10. a 44$ | n. Przytaczam ra K    (M»m1 Mir hatoryetne » hathmimh nad ihnynAnmi międtyna-

nHhnnnn, (w:) A. HndmM, W J Kw/»p«A¹ki (red.), Stosunki miftbytKuwłmw Pnddrmy im,U aI i teorii, PWN. Wkra/awa !$M1. » U) tl

2

ⁿ Pot tk f. Paw. Wr ŻWwaa Pud Tht limu¹ andpoumttal of fotrcaattnt M    .

ihmoI woitmęm flRrffllMMSt    Ntudir¹ Krvm" 1999, l I nr 2, ■ 11

" TafflM, ¹ IJ.