25653 Obraz7

98 XI. Naród i państwo

w totemicznego praojca plemienia. Naród jest, co podkreślaliśmy, strukturą bardziej rozwiniętą, a jego tożsamość wyraża się przede wszystkim we wspólnocie kultury. Droga od plemienia, czy też wielu plemion zamieszkujących wspólne terytorium, także terytorium państwowe, do narodu jest długa i trudna do przebycia. Świadczą o tym, między innymi, liczne wojny plemienne, które toczyły się w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat, to jest od czasu uzyskania niepodległości przez liczne kolonie europejskie w Afryce.

Proces tworzenia państw na wielkich obszarach Afryki, Bliskiego Wschodu i Azji łączył się od połowy XX wieku ze zjawiskiem dekolonizacji i zanikiem imperiów kolonialnych tworzonych od XVI wieku, a ze szczególną intensywnością - w wieku XIX przez Hiszpanię, Portugalię, Francję, Wielką Brytanię i Holandię. Dość wspomnieć, że w 1921 roku istniało w świecie nieco ponad pięćdziesiąt państw suwerennych, obecnie zaś ich liczba przekracza sto dziewięćdziesiąt. Zdecydowana większość nowo tworzonych w XX wieku państw to byłe kolonie lub dominia francuskie, brytyjskie i holenderskie.

132. Jeśli chodzi o współczesny naród polski, chętnie o sobie myślimy jako społeczności mającej bardzo odległą tradycję odrębności i tożsamości. Niektórzy historycy (np. Benedykt Zientara) dostarczają dowodów na to, że istotne elementy więzi i świadomości narodowej pojawiły się (co odnosi się również do innych narodów europejskich) już w średniowieczu. Inni (np. Tadeusz Łepkowski) utrzymują, że naród polski wykształcił się ostatecznie dopiero w XIX wieku. Bardzo znaczna część mówiących po polsku, wyznających religię katolicką, praktykujących polskie obyczaje mieszkańców naszego kraju nie była świadoma przynależności do narodu polskiego, nie miała poczucia tożsamości narodowej. Dotyczy to przede wszystkim mieszkańców wsi, którzy przez wiele stuleci ani przez samych siebie, ani przez warstwy dominujące nie byli postrzegani jako Polacy. Byli określani jako lud, ludzie tutejsi, mieszkańcy wioski, poddani jakiegoś właściciela ziemskiego. Poczucie przynależności do narodu polskiego i narodowej wspólnoty kultury pojawiało się stopniowo w XIX wieku wraz z ostatecznym rozkładem społeczeństwa stanowego i z zanikiem stanu . I.u hcckiego. Bardzo istotną rolę w upowszechnieniu świadomo-i i narodowej wśród warstw plebejskich w XIX wieku odgrywały ukie instytucje, jak Kościół katolicki, organizacje polityczne funkcjonujące na wsi: partie chłopskie, Narodowa Demokracja, organizacje o charakterze spółdzielczym, a w środowiskach robotniczych - socjaliści, zwłaszcza PPS. Organizacje te przez podniesienie świadomości, kultury, oświaty warstw plebejskich podciągnęły je do polskości. Naród polski przestawał być wyłącznie narodem ./lacheckim lub - w czasach późniejszych - narodem inteligenckim. Stawał się narodem wszystkich stanów, klas i warstw społecznych.

133.    Dużą rolę, zarówno gdy chodzi o Polskę, jak i obszar całej luiropy, w umocnieniu, upowszechnieniu poczucia narodowego odegrały względy ekonomiczne - ukształtowanie krajowego rynku wymiany towarów i usług. Podobne znaczenie miało pojawienie się możliwości podróżowania i komunikowania się na duże odległości, (idy ludzie przez cale życie mieszkali w wiosce i znali okolice na odległość paru tylko wiorst, nie bywali dalej, nic do nich z tych dalekich stron nie trafiało, ani towar, ani informacja, ani urzędnik państwowy — wytwarzała się świadomość lokalizmu. Nie było warunków dla ukształtowania się poczucia przynależności do jakichś szerszych niż gminna lub parafialna wspólnot społecznych. Kiedy zaczęto podróżować, wymieniać towary, kiedy pojawiły się drogi bite i koleje, telegraf i telefon, kiedy zaczęła krążyć prasa, rynek wymiany dobór materialnych i idei stawał się rynkiem narodowym. Upowszechnienie wiedzy o tym, że na przykład mówi się tym samym językiem i wierzy w to samo co ziomek z odległego miasta, pomaga uwierzyć w przynależność do tego samego co on narodu.

Obecnie zaś, jak już wspomnieliśmy, rynek ten staje się w coraz większym stopniu rynkiem międzynarodowym, a nawet uniwersalnym. Nie może to pozostać bez wpływu na kształtowanie się poczucia przynależności kulturowej, a w konsekwencji - przynależności narodowej.

134.    Kolejne pytanie, jakie nasuwa się w trakcie rozważań o narodzie, to problem: co było pierwsze - naród czy państwo?,