23170 skanuj0057 (10)

marchewka, chmarki 'chmury*, olówcczek, gwneczka, piórka, kawki 'kawy*, jabłuszko, śliweczka.

Tendencja do używania deminutiwów jest tak silna, że zdrobnieniu ulegają wyrazy, których chory’ nic zna. np. na polecenie, by pokazał na rysunku chwast (kota), chory mówi chwościk znaczy się i pokazuje wąsy, Także przy podpowiadaniu pierwszych głosek wyrazu, którego chory nie mógł przypomnieć sobie*. powtarzało się to samo, np. ka-katek 'kaczka'. Na wzór wyrazu kolek chory tworzy mechanicznie rzeczownik za pomocą przyrostka -eh rozszerzonego o element t (bo przy rostek -ck może występować tylko po spółgłosce, a następstwa fonemów sa przy tym typie afazji zachowane).

Podobnie deminutiwum w przykładzie kanio-kanioczek-kanio, zamiast koniczek, zostało utworzone mechanicznie, z zachowaniem jednak ogólnei .struktury fonologicznej wyrazu (tj. następstwa samogłosek i spółgłosek), a pominięciem wymaganej zmiany samogłoski; końcowe o w kania należy do pnia.

Rozkład przyrostków -ck oraz •ik całkowicie jest zgodny z językiem ogólnym, jedyny chyba wyjątek stanowi wyraz bulek użyty w miejsce bucika.

Kategorii semantycznych szczególnie podatnych na zdrobnienia wydzielić się tu nic'da. Nazwy miejscowości, nazwiska i imiona występują bez zmian, natomiast wszystkie inne rzeczowniki potencjalnie mogą mieć postać zdrobniałą. Szczególnie ulegają zdrobnieniu rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na -a oraz rzeczowniki zawierające już sufiks -ck lub -ko: butelka-buteleczka, ogórck-ogóreczek, skorupka-skorupeczka iteł.

N ic oznacza to wcale, że rzeczowników niezdrobniałych brak w wypowiedziach afatyka, przeciwnie, liczba ich niekiedy wielokrotnie przewyższa de-minutiwa, np. w opowiadaniu o służbie wojskowej, ale jest to tekst szczególny, utrwalony w wielokrotnych przekazach, stąd gotowość i łatwość podjęcia tego tematu. Tekst stworzony na podstawie historyjki obrazkowej zbliżony jest swoim charakterem do „nazywania” i zawiera podobnie jak ono sporą porcję zdrobnień. Ale de mi nut iw a nie obce są spontanicznym wypowiedziom. Wraz ze wzrostem aktywności językowej chorego, wraz z wprowadzeniem do wypowiedzi rzeczowników wzrasta liczba zdrobnień. W ostatnim badaniu notowaliśmy: zimka, roczek, laleczka, mrozik, okularki, bradawccz-ka, slupeczki, minutek (D. 1. mn.).

Wyjaśnienie zalewu deminutiwów nic jest proste. Że jest on wynikiem zaburzeń, tego dowodzić nie tr/.cba: zdrobnienia pojawiły się dopiero po zabiegu. Nie można tłumaczyć go względami emocjonalnymi; przyrostki mają tu wyłącznie funkcję strukturalną. Przyrostek-eA" całkowicie więc formalizuje się, staje się wykładnikiem rzeczownika w ogóle. Podobne spostrzeżenie zrobił W. Doroszewski w odniesieniu do zapożyczeń: „Występowanie przyrostka -ck w połączeniu z wyrazami obcymi nie można, jak wspomniałem, tłumaczyć jego wartością ekspresywną — wprost przeciwnie, należy sądzić, że decydującą o możliwości tak częstych połączeń z. wyrazami obcymi, niejasnymi etymologicznie, była właśnie „bezwyrazistość” przyrostka -ck w jogo ogólnej funkcji formantu rzeczownikowego”⁷ [34, 151].

Skoro przyrostki mają funkcję strukturalną, deminutiwum i wyraz podstawowy stają się dwoma znakami tej samej treści. Stąd często notowane przykłady: cebula-cebulka, ogórek-ogóreczek, zakrętka-zakręca się-zakrę-tcczka, organcczki-organka. Owo formalne deminutiwum jest pod względem morfologicznym bardziej rozbudowane, występują w nim pewne stale i nic podlegające zaburzeniom elementy, morfemy słowotwórcze i towarzyszące dcrywacji wymiany morfologiczne, a te ostatnie praw ie całkowicie były zachowane. Wyjątek stanowią dwa tylko przykłady gęśka (bo gęi) i świecka (bo świeca); mazurzenie prawie w ogóle nie występowało u chorego.

Zdrobnienia są więc jakimś morfologicznym wsparciem dla leksyki. Twierdzenie to rzecz jasna jest hipotezą i zabiegać warto ojej sprawdzenie Fakt wykorzystania w tej specyficznej funkcji przyrostków -ck, -ka, -ko, -/k||-)’kjest zrozumiały, onebowiem i normalnie w języku mają często ten sam charakter, np. wśród 7 funkcji przyrostka *ck, wydzielonych przez Doroszewskiego [31,57—8], aż 6 ma znaczenie strukturalne. W języku nfatyk a tendencja la przeprowadzona jest z daleko większą konsekwencją. Zupełnie nowych wyrazów chory nie tw^?orzy, jednym chyba wyjątkiem jest rzeczownik muszki, użyty raz tylko na oznaczenie słuchawek radiowych. Wyraz /ostał ukuty w chwilr, gdy w wypowiedzi afatyka pojawiło sję wyrażenie pizyimko we na uszach.

Zaburzeniom, i to poważnym, ulega znaczenie wyrazów. Proces ten mii wyraźniej śledzić się daje w rzeczownikach. Wyrazy najbardziej konk ictru* o najwęższym zakresie chory zastępuje innymi równie konkretnymi ś. i le •/1« ₍ samej „klasy semantycznej”: buteleczka w miejsce szklanki, \/<A/r/A.i ,<m piłki, harmunia zam. organki, szafka, szafeczka, żeby pism' na nici /.im Am / szkolnej, królik zam. koguta, kotek zam .psa; podobnie, nic ju> • pnditnk m cech wyróżniających bądź określeń przez zaprzeczenie, wymieniane ul i. nazwy: samochód, samochód dłuższy zam. pociąg, nic gęba /mu woigl, m, gęba zam. broda itp. Wyrazy: żona, matka, dziewczynka chory tuil tn|r |r,ln i kowo, co świadczy, podobnie jak i wyżej wymienione pr/ykl.uly. o n|.. i.. i, tecznym zróżnicowaniu wyrazów konkretnych w obrębi • jrdnrj 1.11 . |.