26967 SNB13873

d.7. Metody sprawowania opieki 6.7.1. Uwagi wstępne

Jakkolwiek termin ..metoda” i jego pochodne są w odwiecznym użycia w przeróżnych dziedzinach i formach ludzkiej aktywności, to nie znaczy bynajmniej. że posługiwanie się nim jest dostatecznie jednoznaczne. Stąd też od kilku uwag prowadzących do uzyskania niezbędnej jego jasności znaczeniowej wypada rozpocząć próbę przedstawienia układu metod do zastosowania przede wszystkim w* procesie opieki, zwłaszcza ewolucyjnym.

Podstawą ..wyjściową** do tego może być definiowanie tego terminu w literaturze naukowej: według W. Okonia — to „systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego celu”¹¹: W. Kozłowski określa go jako ..zespół czynności oraz środków stosowany w sposób powtarzalny dla osiągnięcia zaplanowanego celu”¹³; K Konarzewski twierdzi, że metody — to „powtarzalne czynności (w wykonywaniu pewnej pracy) zmierzające do celów (zazwyczaj cząstkowych)”¹⁴; W Encyklopedii powszechnej PWN (1985) — „w znaczeniu ogólnym — sposób postępowania świadomy i powtarzalny wybór działania; w węższym znaczeniu — zespół celowych czynności i środków, w szczególności prowadzących do wykonania określonego zadania lub rozwiązania danego problemu”.

Poddając te definicje krytycznej interpretacji można przyjąć, że metoda to powtarzalny sposób wykonania zespołu czynności z ewentualnym użyciem środków do realizacji określonego celowego zadania. Tak więc „stosowany sposób postępowania” nie musi być systematyczny, nie zawsze z użyciem „środków”¹⁵, ale z drugiej strony metoda jest czymś więcej niż tylko „powtarzalną, celową czynnością w wykonywaniu pracy”.

Zastrzeżenia te są istotne nie tylko ze względu na zwykłą dążność do prawidłowego określenia metody w ogóle, ale też dlatego, że wolne od tych

• W. Okoć. Słownik pedagogiczny. Warszawa 1975. s. 167.

V». Kozłowski. Metody psychologicznego badania. f\V:j Encyklopedia pedagogiczna, pod red. W. Pomykały. s. 354—359.

‘ K. Konarzewski. O wychowaniu w szkole. [W:] Sztuka wydumania, pod red. K. Kruszewskiego, Warszawa 1992. s. 326.

Podstawą do lego zastrzeżenia jest pojmowanie tu ..środka” jako określonego przedmiotu mMcrulocgD i niematerialnego. .Można przyjąć, że użyte w tych definicjach wyrażenia: ..czynności i środki", -czynności oraz środki" taki właśnie nadają „środkom” sens znaczeniowy. Jeżeli tak. to te mierdzcnca definicyjne popadają w sprzeczność .jl samym życiem”. Bywają bowiem metody złożone tylko z czynności oraz metody typu „sposób + środek”, jak np. w nauczaniu poglądowym lub w opiece, kiedy operujemy przedmiotami potrzeb. Inna. semantyczna sprzeczność występuje lam również, jeśli „środkom" nada je się znaczenie absolutne: wtedy wszystko, co prowadzi do celu. jest środkiem, „cel uświęca środki * Książka K. Sośnickicgo. Teoria środków wychowania. Warszawa 1973. może być tego wymownym przykładem

zastrzeżeń jej zdefiniowanie stanowi niezbędną podstawę zrozumienia, czym są metody procesu opieki.

Poza tym przydatne może się okazać tu K. Konarzewskiego¹⁶ rozróżnienie metod własnych wychowawcy — „czyichś” i metod o charakterze zobiektywizowanym. szeroko dostępnym — „niczyim”, których stosowanie warunkuje właściwy przebieg i efektywność działania. W definiowaniu i klasyfikowaniu metod opieki celowe jest także rozpatrywanie —- analogicznie jak to bywa w teorii wychowania¹' — nie poszczególnych metod, ale wyodrębniających się klas metod, co odpowiada naturze tej dziedziny aktywności ludzkiej, a także dokonywaniu przez opiekunów stosownych zindywidualizowanych wyborów schematów sprawowania opieki jako „własnych”.

6.7.2. Pojęcie i klasyfikacja metod opieki

Uwzględniając przyjęte rozumienie pojęcia „metoda " w działalności praktycznej oraz realną definicję opieki międzyludzkiej, można metodę sprawowania opieki określać dwojako: według kryterium bezpośrednich wyznaczników i skutków działania — to powtarzalny sposób wykonywania zespołu czynności przeważnie z użyciem niezbędnych środków (głównie przedmiotów potrzeb) dla zaspokojenia ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznych (pierwszy poziom wartości opieki).

Natomiast ze względu na kryterium finalnych, ostatecznych funkcji opieki (drugi poziom wartości opieki) — to powtarzalny sposób wykonywania zespołu czynności, przeważnie z użyciem niezbędnych środków (głównie przedmiotów potrzeb dla urzeczy wistniania określonych funkcji opieki.

Sens znaczeniowy obydwu tych określeń jest w istocie taki sam. O ile jednak pierw sze ujmuje metodę w kontekście bezpośrednich skutków jej zastosowania, to jest zaspokajania potrzeb podopiecznych, o tyle drugie — ze względu na wielorakie tego dalsze doniosłe następstwa. Oczywiście, że w- pierwszym przypadku nie podobna nie myśleć o tym. czemu dalej służy zaspokajanie potrzeb podopiecznych, a w drugim od czego zależy spełnianie niezbywalnych funkcji opieki. Pomocą dla takiego właśnie myślenia przy doborze i zastosowaniu określonych metod mogą okazać się te dwie równoważne definicje.

Przedstawione niżej grupy metod zostały wyprowadzone z ewolucyjnego procesu opieki, a zw łaszcza z jego struktury¹⁸. Stąd też mają zastosow anie przede wszystkim w tym procesie, ale nie tylko i także niezależnie od niego, lecz głównie

^So K. Konarzewski, op. ciL. s. 327.

¹⁷ Por. H. Muszyński. Zarys teorii wychowania. Warszawa 1976, s. 318—340 oraz K.

Konarzew-

ski. op. cii., s. 327 nn.

¹⁸ Patrz. cz. 2„ rozdział 8.. .Proces opieki"".