27001 skanuj0110 (19)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona 320

Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej walory krajobrazowe i wartości przyrodnicze terenów wiejskich stanęły w obliczu dalszych, poważnych zagrożeń o trudnych do przewidzenia skutkach. Niekorzystnym zjawiskiem jest tendencja do powiększania areału wielu gospodarstw i intensyfikacji produkcji, czemu towarzyszy przekształcenie mozaiki upraw w wielkoobszarowe monokultury, likwidacja zadrzewień, miedz, śródleśnych oczek wodnych, bagien oraz innych siedlisk marginalnych, a także stosowanie ciężkiego sprzętu rolniczego, niszczącego strukturę fizyczną i biologiczną gleby, oraz wzrost zużycia nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin. Obserwuje się ponadto upadek pasterstwa na rzecz wielkotowarowej hodowli zamkniętej, powodujący zanikanie bogatych flory-stycznie muraw i ziołorośli.

Odmiennym zjawiskiem, choć równie groźnym, jest zaniechanie ekstensywnej uprawy, koszenia lub wypasu zwierząt gospodarskich, wskutek czego odłogi wraz z wyłączonymi z użytkowania siedliskami marginalnymi podlegają sukcesji krzewów i drzew, prowadzącej do zaniku zbiorowisk segetalnych oraz cennych przyrodniczo muraw, torfowisk lub innych ekosystemów, utrzymujących się w krajobrazie rolniczym wyłącznie dzięki tradycyjnym sposobom gospodarowania. Część odłogów pod- , lega zalesianiu, jednak bez wcześniejszej analizy wartości przyrodniczej zalesianej przestrzeni, co także trudno uznać za czynnik sprzyjający zachowaniu różnorodności biologicznej.

Szanse

ochrony

przyrodniczego

bogactwa

terenów

wiejskich

Pewne nadzieje na zachowanie przyrodniczego bogactwa terenów wiejskich można wiązać z rozpowszechniającą się modą na tzw. gospodarstwa ekologiczne. Pierwsze powstały w 1990 roku, natomiast w 2006 roku liczba zarejestrowanych gospodarstw ekologicznych wyniosła ok. 3,8 tys., a ich łączna powierzchnia osiągnęła 112 tys. ha. Warto dodać, że dwukrotnie więcej gospodarstw jest w trakcie ubiegania się o certyfikat gospodarstwa ekologicznego. Zainteresowanie produkcją ekologiczną dotyczy głównie uprawy zbóż i hodowli zwierząt, ale z roku na rok rośnie także powierzchnia zajęta przez ekologiczne sady i warzywa.

Pozytywnym elementem w zapobieganiu niekorzystnych zmian w rolniczej przestrzeni produkcyjnej powinien być rozwój sieci obszarów Natura 2000 na terenach wiejskich (zob. rozdz. 9), zwłaszcza zaś wprowadzenie systemu odpowiednich dotacji dla rolników za stosowanie tradycyjnego sposobu użytkowania pól, łąk i pastwisk. W 1995 roku Stały Komitet Konwencji Berneńskiej wydał Rekomendację 44/95 „w sprawie ochrony wybranych zagrożonych gatunków roślin w Europie”. Zwrócił w niej uwagę na szczególne zagożenie gatunków związanych z rolnictwem: miłka letniego i szkarłatnego, kąkola polnego, dąbrówki żółtokwiatowej i skrytka polnego oraz zalecił podjęcie szczególnych wysiłków na rzecz ich ochrony Mogą one polegać na wspieraniu praktyk rolnictwa ekstensywnego, promowaniu siedlisk marginalnych („marginesów polnych”), desygnowaniu obszarów występowania tych gatunków jako „przyrodniczo wrażliwych”, a następnie wprowadzeniu mechanizmu specjalnych kompensacji finansowych za rezygnację z intensyfikacji upraw.