27414 skanuj0006 (381)

ciągłych dyskusji ¹⁶. Różne szkoły psychologii i psychologii społecznej dają jego różne wytłumaczenia. W każdym razie fakt, że niektóre czynniki i wartości kontrolujące zachowanie jednostki zostają niejako „wbudowane” w jej osobowość — jest ważnym faktem ciągłości życia społecznego.

(ą Trzeci mechanizm wpływu kultury na społeczeństwo polega na ustalaniu wzorów zachowania się czyli reagowania na określone sytuacje. Nie naturalne skłonności do okazywania sympatii* ale wzory ustalone w danej kulturze powodują, że w jednym społeczeństwie ludzie witają się przez podanie ręki, w innym przez potarcie nosów, a w trzeeińT-przez głęboki ukłon w pas. Uczucie sympatii czy szacunku, psychologicznie biorąc, jest podobne lub , mó2e nawet identyczne u wszystkich ludzi, lecz jego wyra? zewnętrzny jest określony przez kulturalne wzory zachowania. Istnieją takie wzory a zachowanie zgodne z nimi jest określane jako przyzwoite, ich naruszanie jest nieprzyzwoitością spotykającą się z potępieniem. Zwłaszcza zachowania w sytuacjach ważnych dla życia grupy jako całości, a więc ceremonie towarzyskie, uroczystości grupowe, obrzędy religijne i magiczne, ważne wydarzenia w życiu rodzinnym, pogrzeby itp. Kulturowy wzór zachowania określa zatem, jak jednostka powinna reagować na sytuacje uważane za doniosłe dla niej samej i dla grupy, aby zachowywać się zgodnie z „oczekiwaniami” i nie popaść w konflikt z innymi członkami grupy. Wzory postępowania są pewnymi schematami stosowanymi w określonych sytuacjach, najczęściej bezwiednie, gdyż są one czymś naturalnym. Dowolny obywatel przychodząc do urzędu, do sklepu, do lekarza, do

¹⁸ Dobry przegląd daje L. A. Coser oraz B. Rosenberg, So-ciological Theory, A Book of Readings, New York 1964, s. 95 -122. .

10.0

.stosownie” do miejsca, sprawy, którą załatwia, ludzi,

teatru itp. zachowuje, się nieco inaczej, lecz zawsze

z którymi się spotyka, a o tym, jak się ma zachować, decyduje ustalony wzór zachowania. Życie społeczne

w których ludzie się spotykają, oddziałują na siebie, komunikują sobie coś, żądają od siebie czegoś, starają się wywrzeć- jakiś wpływ na postępowanie innych, uzyskać coś od nich. Każde spotkanie z innymi ludźmi jest nową sytuacją. Zanim w tej sytuacji coś uczynimy, musimy ją najpierw określić: np. narada, konferencja, przyjacielskie spotkanie, obchodzenie imienin, zapraszanie kogoś na przyjęcie, proszenie o pożyczkę, rozprawa sądowa, przesłuchiwanie podejrzanego. Zde-^ finiowanie sytuacji jest konieczne dla. zastosowania właściwego wzoru działania i postępowania. Wzór kulturalny określa sposób zachowania uznany za j^nor¹ rrtalny” w danej sytuacji, normalny, tzn. uznawany w danej grupie, lub lepiej wzór określa zakres zachowań dopuszczalnych i skutecznych w tej sytuacji. Wzory są więc czypnikiem ujednolicającym postępowanie ludzi, ułatwiającym porozumienie i zrozumienie cudzych zachowań oraz skuteczność wzajemnych oddziaływań. Niektóre zostały sformalizowane, np. wzory składania podań do władz, regulaminy wojskowe, etykieta dworska, przepisy regulujące ruch na szosach i ulicach, które dają jadącemu pewność że samochód j jadący z naprzeciwka trzyma się prawej strony itp. ^/Ustalone wzory kulturowe zachowań stanowią o re-,'gularności życia społecznego i jego „porządku”, umożliwiają i ułatwiają wzajemne przystosowania, np. ludzie nieznający się przystosowują swoje zachowanie wyłącznie według definicji sytuacji. Student spotykający profesora po raz pierwszy zachowuje się wyłącznie zgodnie z nakazami grzeczności i tego co wie, jak trzeba

t

można więc rozpatrywać jako ciągły szereg sytuacji,

i;

101