28903 skanuj0023 (157)

3.4. Przegląd skał magmowych

3.4.1. Skały kwaśne

Dla petrografa szczegółowe rozpoznawanie poszczególnych rodzin skał jest bardzo trudne, a czasami wręcz niemożliwe. Dla inżyniera natomiast zagadnienie to nie odgrywa tak poważnej roli. Dlatego też w niniejszym skrypcie omówiono tylko skały najczęściej stosowane przez inżynierię budowlaną, które jednocześnie są łatwe do rozpoznawania makroskopowego.

Skały głębinowe: Granit

Granity są najpospolitszymi, kwaśnymi skałami głębinowymi. Ze względu na duże zróżnicowanie niektórych składników mineralnych (zwłaszcza skaleni) mówi się o rodzinie granitów. W nowszej nomenklaturze używa się ogólnego określenia dla tej grupy skał — są to tzw. granitoidy. W technice nie odgrywa to większego znaczenia, tak więc w niniejszym skrypcie przez określenie granity rozumie się całą grupę kwaśnych skał głębinowych. Granity są skałami o dużej zawartości krzemionki (Si0₂ ok. 30%). Obok kwarcu zawierają one skalenie potasowe oraz w mniejszej ilości plagioklazy kwaśne i miki (zarówno biotyt jak i muskowit). Minerały ciemne występują w małych ilościach. Głównie reprezentowane są przez biotyt, rzadziej amfibol i piroksen. Ze względu na małą zawartość minerałów ciemnych granity są w zasadzie skałami jasnymi.

Granity to skały o strukturze ziarnistej (średnioziamistej, rzadziej drobnoziarnistej lub gruboziarnistej) oraz teksturze zbitej i nieuporządkowanej. Duża zawartość kwarcu, jasna barwa skały oraz ziarnista struktura umożliwia stosunkowo łatwo odróżnić granity od innych skał magmowych.

Granity występują zazwyczaj w dużych masywach skalnych (batolity, lakkolity). W Polsce występują głównie w Sudetach i na ich przedgórzu oraz w Tatrach. W rejonie Dolnego Śląska granity występują w kilku masywach:

•    masyw Strzegom-Sobótka;

•    masyw Strzelin-Ziębice;

•    masyw Karkonoszy;

•    masyw Kłodzko-zlotostocki i okolic Niemczy;

•    masyw łużycki (prawie cały leży na terytorium Niemiec, z wyjątkiem okolic Zgorzelca).

Masyw Tatr Wysokich zbudowany jest z granitu szarego, zwanego tatrytem.

Granity są eksploatowane przede wszystkim w Strzegomiu i Strzelinie. Znajdują one powszechne zastosowanie w budownictwie lądowym i wodnym. Używane są do budowy podkładów, nawierzchni drogowych, krawężników, płyt chodnikowych i okładzinowych itp. oraz jako kruszywo. Granity dolnośląskie mają korzystne własności techniczne.

Skały wylewne: R i o 1 i t

Riolity są skałami wylewnymi, o składzie mineralnym i chemicznym odpowiadającym granitom. Mają strukturę na ogół porfirową, rzadziej skrytokrysta-liczną, a teksturę masywną i najczęściej bezładną. Ciasto skalne zbudowane jest w zasadzie z ortoklazu, plagioklazów kwaśnych i kwarcu. Jako prakrysz-tały występują kwarc oraz skalenie. Barwa riolitów bywa bardzo zróżnicowana, może być szara, biaława, różowa, czerwona, szarofioletowa lub szarozielona.

Riolity często nazywane są porfirami kwarcowymi. Nazwa porfir była nadawana dawniej skałom wulkanicznym o strukturze porfirowej i składzie mineralnym riolitów i trachitów powstałych we wcześniejszych erach. W Polsce nazwa porfir kwarcowy stosowana jest dla riolitów paleozo-icznych.

Omawiane skały występują w Polsce w wielu miejscach, głównie w Sudetach i w okolicach Krakowa. W Sudetach występują one w wielu punktach między Kłodzkiem, Wałbrzychem, Kamienną Górą oraz w okolicach Lwówka, Złotoryi i Jawora. W okręgu krakowskim porfiry kwarcowe występują w okolicach Krzeszowic, w miejscowościach Miękinia i Zalas. Skały te używane są w budownictwie ogólnym i drogowym jako różne asortymenty materiałów kamiennych.

Skały żyłowe: Pegmatyt i aplil

Pegmatyty i aplity krystalizują z magm kwaśnych, uboższych nieco w ciemne składniki mineralne oraz bogatszych w składniki lotne (np. parę wodną). W związku z tym skały te z reguły są jasne.

Pegmatyty są skalami gruboziarnistymi, bogatymi w skaleń potasowy oraz kwarc, często obfitują w lyszczyki, zwłaszcza muskowil. W pegmatytach występują dość licznie tzw. minerały rzadkie jak: granat, turmalin, rutyl, topaz i inne.

Aplity mają strukturę drobnoziarnistą lub skrytokryslaliczną, są masywne. Ich skład mineralny jest taki sam jak pegmatytu. Pegmatyty i aplity występują najczęściej w sąsiedztwie głębinowych skał kwaśnych, rzadziej -ze sjenitami i diorytami.

3.4.2. Skały obojętne

Grupa skał obojętnych, zarówno głębinowych jak i wylewnych, jest znacznie łatwiejsza do makroskopowego odróżnienia poszczególnych rodzin niż to ma miejsce w grupie skal kwaśnych.

Skały głębinowe: S j e n i t

Sjenit jest skałą o strukturze najczęściej średnioziamislej, teksturze masywnej i bezładnej. Głównymi minerałami są tu skalenie (przede wszystkim potasowe) oraz biotyt; amfibole i pirokseny występują w mniejszej ilości. Sjenity są skałami, które mogą zawierać niewielkie ilości kwarcu (do 10%), stanowiąc przejście do granitów. Są skałami o barwie czerwonej lub rzadziej szarej.

29