30132 P3280013

psychologicznych, najczęściej — do życia rodzinnego. Kiedy o tym i:Uib owym pisze się, źe „nie ma wstydu”, „jest dwulicowy”. używa w języka awantur rodzinnych; tak mogłaby mówić zirytowana żona o -mym niezbyt przykładnym mężu. Słownictwo potocznej psychologu ujawnia $ię również wówczas, gdy mowa o motywach* które skłaniają opozycjonstów do działania. Są to motywy „kasy", „pożądania rozgk>su~ itp. Poóo&me określa się ich cechy charakterologiczne (^aroganccy", ..nienawidząey*.;. Sprawa ta wykracza jednak poza słownictwo i frazeologię, nakźy do «for> pamfletowęj retoryki, nie będę się nią więc szerzej zajmował Mimo iż mówi się często o nowomowie jako języku ubogim : mówi słusznie (choć ubóstwo jest tylko pochodną jej podstawowych włakawokij, nie można głosić, źe repertuar figur, jeśli traktuje się .go- w izolacji, jest szczególnie ograniczony; ograniczenie to ujawnia się dopiero wówczas, sćy bierze się pod uwagę konkretne użycia tych figur, gdy rozważa saą je zt względu na konteksty, którym zostały przygasa&e. Poó&awc nr® tropesm w obrębie nowomowy wydaje się persiraza-Jej rola jest łatwa do wyja&acmL jeżeli się uzna, że główną właściwósctego ąuasi-języka stanowi nodkieśteae oceny. Peryfraza tworzy po temu nieograniczone spósoboośa: umc^rm wartościowanie, skoro wydobywa jeden element kosztem innych, jest więc ze swej natury interpretacją. Kiedy używa się peryffazy ..przodujący <xMz3al klasy robotniczej”, nie tylko wskazuje się na organizację, którą tak gę określa, ujawnia się także jej podstaw owe cechy. Inna wiaśdwość pccffiacztr jest dla nowomowy szczególnie cenna: skłonność do stabdizoiranśa się. do funkcjonowania w niezmiennym kształcie. Peryfraza sprzyja więc izmu. do czego nowomowa nieustannie zmierza: przekształcaniu języka w zespół formuł kanonicznych.

t/Jedną z ważniejszych właściw ości nowomowy w dziedzinie, która sanomi-przedmiot naszych rozważań, jest manipulowanie eufemizmami i MperhoknasL Ich użycie uzależnione jest od typu kontekstu. Regułę posługi wami można sformułować tak: gdy mowa o własnych kłopoiacłi. a zwłaszcza

0    decyzjach (przede wszystkim gospodarczych), które nie mogą nikogo uradować, występują eufemizmy; gdy mowa zaś o kłopotach jHzcdwnika. wówczas można się spodziewać serii hiperbol. Po naszej stronie—przejscaowc trudności rynkowe, choroby wzrostu itp.. po tamtej — ekonomiczny kryzys. W myśl tej zasady u nas nie ma podwyżki cen. jest ich zmiana rhb —eufemizm dalej posunięty—korekta, u nich — ma miejsce miasme wzrost cen, inflacja itp. Zasada ta działa i w przypadkach odwrotnych: o naszych sukcesach mówi się hiperbolami, o sukcesach przeciwnika — eufemizmami.

1    niektóre eufemizmy, i niektóre hiperbole mają charakter rytualny. Rytualnośdą odznacza się na przykład hiperbohezny w tego rodwyju