32416 ScannedImage 6

rocznie wynosił przeciętny przydział dla każdej osoby z tej kategorii^{1 2}. Na końcu listy znajdowało się wiele szczepów arabskich uszeregowanych w tym rejestrze według zasług wojskowych i znajomości Koranu. Minimum dla zwykłego wojownika wynosiło 500—600 dirhemów. Nawet kobiety, dzieci i klienci^{3 4} byli włączeni do tego rejestru i otrzymywali zapomogi wynoszące od 200 do 600 dirhemów. Instytucja diwan (stąd franc. douane — urząd celny) lub powszechne rejestry przychodów i wydatków, które przypisywano 'Umarowi, zostały oczywiście zapożyczone z systemu perskiego, jak zapewnia Ibn at-Tiq-taqa¹⁸ i jak wskazuje na to samo słowo (z pers. diwan).

Wojskowa konstytucja 'Umara zapewniła przewagę arabizmowi i stworzyła wyznawcom niearabskim lepsze warunki życia niż niewiernym. Sytuacja taka była jednak zbyt sztuczna, aby .wytrzymać próbę czasu. Za panowania 'Ujmana, bezpośredniego następcy 'Umara, synom Arabii wydano pozwolenie na posiadanie własności ziemskiej na nowo zdobytych terenach. Z biegiem lat arabska arystokracja została zalana przez rosnący napływ mawali.

ARMIA

Armią był cały naród (umma). Kalif w Medynie był jej emirem lub głównodowodzącym; wysyłał on rozkazy do swych zastępców i generałów. W początkowym okresie generał, który zdobył pewne terytorium, mógł także działać jako przywódca w modlitwie i jako sędzia. Al-Baladuri¹⁷ opowiada nam, że 'Umar mianował jednego sędzią (qadi) dla Damaszku i Jordanii, a drugiego dla Hims i Qinnasrin. Jeżeli tak, to był on tym kalifem, który założył instytucję sądowniczą³.

Podział armii na centrum, dwa skrzydła, straż przednią i straż tylną był już znany za czasów Muli amina da i zdradza wpływy bizantyjskie i sasanidzkie. Termin hamis (pięć) był używany dla takiej jednostki wojskowej. Kawaleria osłaniała skrzydła. W podziale zachowano jednostkę szczepową. Każdy szczep miał swój własny sztandar, kawałek materiału przyczepiony do lancy, niesiony przez jednego z najdzielniejszych. Mówią, że na chorągwi Proroka był 'uqdb (orzeł). Piechota używała łuków i strzał, proc, a czasem tarcz i mieczy. Miecz noszono w pochwie zwisającej z prawego ramienia. Harba (dżiryt) został wprowadzony później z Abisynii. Główną bronią kawalerii były lance (rumh), których drzewca, słynne w literaturze arabskiej jako haitt, były nazwane tak od al-Hatt, wybrzeża ał-Bahrajnu, gdzie pierwotnie uprawiano bambus; później sprowadzono go z Indii. Lanca wraz z lukiem i strzałą tworzyły dwie narodowe

bronie. Najlepsze miecze były wyrabiane w Indiach i stąd nazywano je hindi. Zbroją obronną były kolczuga i tarcza, lżejsze od bizantyjskich ¹⁹.

Szyk bojowy był prymitywny: linie lub szeregi i szyk zwarty. Bitwa zaczynała się od indywidualnych potyczek najlepszych szermierzy, którzy występowali naprzód z szeregów i wzywali do pojedynku. Arabski wojownik otrzymywał wyższe wynagrodzenie niż jego perski lub bizantyjski rywal i był pewny swojej części łupu. Uprawianie sztuki wojennej było nie tylko szlachetnym i najbardziej przyjemnym zawodem w oczach wyznawców Allacha, lecz także najbardziej zyskownym. Siła muzułmańskiej armii arabskiej nie polegała ani na przewadze uzbrojenia, ani na doskonałości organizacyjnej, lecz przede wszystkim na wysokim morale, do którego wytworzenia poważny wkład wniosła bez wątpienia religia. Siła tej armii polegała także na jej pełnej hartu wytrzymałości — wynik pustynnego wychowania — oraz na niesłychanej ruchliwości, głównie dzięki wielbłądom ²⁰.

TAK ZWANA KULTURA ARABSKA

Przez podbój Żyznego Półksiężyca i krajów Persji i Egiptu Arabowie weszli w posiadanie nie tylko geograficznych obszarów, ale także najwcześniejszych siedzib cywilizacji na całym świecie. W ten sposób synowie pustyni odziedziczyli stare kultury z ich prastarą tradycją sięgającą czasów grecko-rzymskich, irańskich, faraońskich i asyro-babilońskich. W sztuce, architekturze, filozofii, medycynie, nauce, literaturze i w rządzeniu pierwotni Arabowie nie mieli nic do dania innym, a wszystkiego musieli się uczyć sami. A jak się okazało, mieli nienasycony apetyt. Zawsze z żywym poczuciem ciekawości i talentem, którego nigdy przedtem nie ujawniali, ci muzułmańscy Arabowie we współpracy i przy pomocy podbitych ludów zaczęli teraz asymilować, przyjmować i przetwarzać tę całą intelektualną i estetyczną spuściznę. W Ktezyfonie, Edessie, Nizibis, Damaszku, Jerozolimie i Aleksandrii przyglądali się, podziwiali i naśladowali pracę architekta, rzemieślnika, jubilera i wytwórcy. Przyszli, zobaczyli i zostali zdobyci. Są oni szczególnym przykładem, w którym zwycięzca zostaje jeńcem pokonanego.

Zatem to, co nazywamy „kulturą arabską¹', nie było arabskie ani z pochodzenia, ani z fundamentalnej struktury, ani też z powodów etnicznych. Czysto arabski wkład do tej cywilizacji zaznaczył się jedynie w dziedzinie języka i do pewnego stopnia w dziedzinie religii. Przez cały okres kalifatu Syryjczycy, Persowie, Egipcjanie i inni, jako nowo nawróceni muzułmanie lub jako chrześcijanie i żydzi, byli głównymi nosicielami pochodni oświecenia i nauki — właśnie tak, jak podbici Grecy występowali w stosunku do zwycięskich Kzymian. Arabska cywilizacja muzułmańska była u podstaw oparta na zhelle-nizowanych kulturach aramejskiej i irańskiej, gdy rozwinęła się pod egidą ^{5 6}

10*

1

¹⁴ Ibn Sa'd, fc. III, cz. I, s. 213 n.; al-Mawardi, s. 347-8; Abu Jusuf, s. 50-54; al-Baladuri, s. 450 n.    »•

^u MawaM, 1. poj. mawia, me-Arab przyjmujący islam i przyłączający się sam do jakiegoś szczepu arabskiego. Jego nieustabilizowana pozycja spowodowała gorsze traktowanie od Arabów-muzulmanów.

2

JaJri, s. 116, por. Al-Mawardi, s. 343 n.

3

>’ S. 141 = Hitti, s. 217.

4

¹⁴ Ibn Sa'd, t. III, cz. I, s. 202, wiersze 27-28.

5

** Na temat broni arabskiej patrz Ibn Qutajba: 'Ujun, t. I, s. 128-132.

6

Dla porównania z bizantyjską armią patrz Ch. Oman, A Histnry ni the Art oj War in Ihe Middle Ages, wyd. 2, London 1924, t. I, s. 208 nn.

147