32877 skanuj0178 (3)

370 SYNI Jl>1 /JOKH.IA CZYI I NAUKA O M MII SU

już zaś lo oto odbycie przechadzki jest środkiem do zachowania zdm wia wobec tego stanowi ono akt moralnie dobry.

Podobny postulat uwzględnienia dodatkowych elementów wposlun konkretnych okoliczności występuje w wypadku, w którym tok formowa nia sumienia przebiega po linii ocen tyczących aktów wewnętrznie dobru h jest aktem moralnie dobrym wspomóc człow ieka w potrzebie, ale w tych oto okolicznościach posiadane przeze mnie pieniądze są konieczne na utr/v manie rodziny, przeto nic będzie aktem złym nieudzielenie pomocy temu oto człowiekowi.

Na podstawie omówionych przykładów widać jasno, skąd człowiek c/er pie ogólne oceny i normy moralne konieczne mu do formowania sumienni Ma on do dyspozycji niejako dwa zasadnicze zbiorniki tego rodzaju og<>l nych reguł postępowania, a mianow icie rozum słuszny (przykład pierw*/\ i ostatni) i prawo naturalne (przykład drugi). Obok tego jednak kor/yOw z norm prawa pozytywnego oraz z norm sytuacyjnych tworzonych w z.i kresie działań moralnie obojętnych na podstaw ie celów stawianych sobn do realizacji w życiu indywidualnym czy też społecznym (przykład tr/ci i) W św ietle tych samych danych można też stw ierdzić, że w- wypadku kicds podstawą tworzonego sądu sumienia są absolutne zakazy moralne (..mi zabijaj", „nie cudzołóż", „nic kradnij" itp). sąd ten przybiera postać tóv» nie bezwzględnego zakazu.

Inaczej przedstawia się sprawa, kiedy w roli górnej przesłanki formuj .u •' go się sumienia występuje moralny nakaz praw a naturalnego względnie sviu acyjna norma cclowościowa. Ostateczny w niosek sumienia zależy wów<. • - w wysokim stopniu - od uwzględnienia konkretnych okoliczności dzuii.i nia. Sumienie staje wtedy nieraz wobec trudnych i skomplikowanych z. •! *> nic jedynych zresztą, jak się o tym jeszcze później przekonamy.

d) Ostatnim rysem tej analitycznej charakterystyki sumienia jest ujnw menie jego moralnotwórc/ej roli w kształtowaniu osobowego wi/crunk.. działającego podmiotu: w osądzie sumienia o dobru złu spełnianego <\¹ człowiek nie tylko orzeka o moralnym wymiarze tego aktu. ale równ-. czcśnic potwierdza i wciela w siebie tę wartość, czyniąc z niej cza " własnej osobowej moralnej doskonałości bądź jej pomniejszenia l • aspekt sumienia stanowi jeden z istotnych elementów dwu ważnych d\ </ nych kategorii: moralnej cnoty i odpowiedzialności. Ich wszakże simki ralna złożoność zmusza do tego. aby je uczynić przedmiotem odręt’" problematyki.

/definicja sumienia

Mając przed oczyma caloks/iall wyników przeprowadzonej analizy zj.i wiska sumienia można sformułować już uprawomocnione na tej drod/c określenie sumienia: jest to w świetle ogólnej oceny lub normy iiformo wnn\ osąd o moralnym dobru//lu zamierzonego przez człowieka jego własnego konkretnego aktu. którego sprawienie staje się dlań źródłem wewnętrznej aprobaty bądź poczucia winy. własnego bycia dobrym lub złym człowiekiem.

Ustalenia uzyskane na ostatnim etapie filozoficznej analizy zjawiska sumienia uwypuklają wystarczająco istotne racje, w imię których należy / całą stanowczością przeciwstawić sic cgzystencjalistycznym koncepcjom auto-nomit sumienia. Pojmują or>c bowiem tę autonomię jako stan sumienia funkcjonującego niezależnie od ogólnych i obiektywnych reguł moralnego postępowania przy pomocy własnej tylko irracjonalnej intuicji moralnego konkretnego dobra i zła. Pomijając tcoriopoznawczc i antropologiczne założenia tego stanowiska należy zakwestionować przede wszystkim egzystencjalną ideę tak radykalnej konkretności aktów ludzkich, żc uniemożliw ia ona stosow anio przy ich ocenie ogólnych zasad moralnych. Obok rozwiniętego w toku analizy wyw odu, ze praktyczny rozum człowieka jest zdolny ogarnąć na terenie moraliYości zarówno sferę nonn pow szechnych. jak i konkretnych aktów, a tak ze ustalić ich treściową zgodność bądź niezgodność, pow ażnym pow odom tK> odrzucenia sugestii egzystcncjalistycznych są ich nieuchronne konsekwencje praktyczne. Na podkreślenie zasługuje przede wszystkim krańcowy subiektywizm jednostkowych intuicji i rozstrzygnięć nie regulowanych przez obiektywne normy moralne. Prowadzi to bądź do moralnej anarchii i autokraty-zmu u osób zadufanych w moc swych intuicji, bądź stany wątpienia i duchowej demobilizacji u tych, którzy są niepewni własnego sądu i potrzebują pomocy. F.gzystcncjalistyczna teona sumienia w jednakowym stopniu zaprzecza filozoficznej prawdzie i praktycznemu moralnemu dobru.

Sumienie a moralna praktyka człowieka

W celu właściwego zrozumienia autentycznego sensu nauki tomistycz-ncj o sumieniu należy także pamiętać, że nic głosi ona bynajmniej, jakoby każdy konkretny sąd sumienia formował się drogą pełnego myślenia sylo mistycznego, obejmującego wszystkie trzy wymienione uprzednio clcmcn ty Nic ulega wątpliwości, że w życiowej praktyce poszczególnych jedno -tek funkcje sumienia przybierają o wicle prostszą, można powiedzieć skro tową postać bezpośredniego uchwycenia normatywnego (aksjologiczno-impcratywncgn) zw iązku między ogólną zasadą moralną a konkretnym czy