35400 Psychologia rozwojowa1

zachodzi w ośrodkowym układzie nerwowym: to z niego wychodzą impulsy do gruczołów endokrynnych, wydzielających hormony odpowiedzialne za przemiany ciała.

Najwięcej badań poświęcono psychologicznym zmianom w adolescencji, przy czym dotyczą one przede wszystkim procesów emocjonalnych i poznawczych, także rozumienia norm moralnych. W ostatnich latach centralne miejsce w psychologii adolescencji zajęło poszukiwanie przez dorastających własnej tożsamości. Proces przechodzenia z dzieciństwa do dorosłości R. Oerter (Oerter, Montada, 1982) ujmuje z dwóch punktów widzenia: (1) pozycji między dzieciństwem i dorosłością, którą K. Lewin (1963) określał jako pozycję marginalną, (2) dążenia do ukształtowania stabilnej struktury osobowości oraz mocnej tożsamości, na co wskazał E. H. Erikson (1968).

Z marginalnej pozycji młodzieży wynikają, zdaniem Lewina (1963), cztery rodzaje konsekwencji, a mianowicie: (1) nieśmiałość, wrażliwość i agresywność, (2) konflikty między wartościami, ideologiami i stylami życia, (3) wynikające z tego afektywne napięcie, (4) skłonność do ekstremizmu, radykalizmu, rygoryzmu w myśleniu i działaniu, oraz nagła zmiana statusu.

Poszukiwanie własnej tożsamości jest doświadczeniem młodzieży wypełniającym przestrzeń między bezpieczeństwem dzieciństwa a autonomią człowieka dorosłego. Przestrzeń tę Erikson (1968) nazywa moratorium psychologicznym.

Wymienione procesy psychologiczne przebiegają w interakcji ze społecznym otoczeniem, w jakim dorasta młodzież. Jej młodość realizuje się przede wszystkim na terenie rodziny, szkoły, w środowisku rówieśniczym. Środowiska te są nie tylko znacznie zróżnicowane, ale i dynamiczne. Wzajemne powiązania między zmianami fizjologicznymi, wpływami środowiska i dążeniem jednostki do kierowania własnym życiem wyznaczają różne psychologiczne wzory przebiegu adolescencji.

Z perspektywy socjologicznej adolescencja jest elementem kultury, a badaczy tego okresu życia interesują w głównej mierze procesy społecznego dojrzewania. W ich obrębie M. Trawińska (1982) rozróżnia procesy wchodzenia w społeczne role osób dorosłych oraz procesy tworzenia programów życiowych opartych na doświadczeniu oraz twórczym przeżywaniu relacji między obrazem świata a strukturą „Ja”.

Bliskie ujmowaniu dojrzewania społecznego, z punktu widzenia wchodzenia w role osób dorosłych, jest podejście do adolescencji antropologów kulturowych, dokonujących porównań znaczenia tego okresu życia w różnych kulturach. To, czy w społeczeństwie wyróżniony zostanie okres adolescencji oraz to, jak jest on spostrzegany, zależy od zadań, jakie społeczeństwo stawia przed swoimi członkami. Im zadania te są trudniejsze - tym dłuższy czas jest potrzebny do przygotowania się do ich realizacji.

Nadal jeszcze, we współcześnie istniejących społeczeństwach nazywanych prymitywnymi, przechodzenie z dzieciństwa w dorosłość następuje bezpośrednio po pojawieniu się pierwszych fizjologicznych objawów dojrzewania płciowego i jest zazwyczaj połączone z tradycją inicjacji, polegającej na przekazywaniu wkraczającym w dorosłość tajemnic życia. Towarzyszą temu mniej lub bardziej fizycznie dotkliwe próby sprawdzające gotowość do przyjęcia roli kobiety czy mężczyzny, włączone w ceremonię przyjęcia nowych członków do społeczności ludzi dorosłych (Mead, 1961).

Blok rozszerzający 5.1.

Inicjacja u ludów pierwotnych (wg: Alt, 1960)*

„(...) Chłopcy w symbolicznym akcie zostają odłączeni od matek. W końcu mężczyźni opuszczają obozowisko i zabierają ze sobą tych, którzy mają być I wtajemniczeni. Starzy surowo im przykazują, aby bez zdziwienia i sprzeciwu przyjmowali wszystko, co się dalej zdarzy.

Od tego rozpoczyna się właściwa inicjacja. Dźwięk brzękadeł oznajmia, że kobietom zbliżanie się teraz jest wzbronione pod karą śmierci Każdy z wtajemniczonych otrzymuje jakby ojca chrzestnego, który mówi mu, co ma czynić; samym nowicjuszom nie wolno ani mówić, ani śmiać się, ani okazywać najmniejszych oznak wzruszenia czy zdziwienia.

Wraz ze swoimi ojcami chrzestnymi nowicjusze udają się na polowanie.

W tym momencie uwalnia się ich od rozmaitych, dotychczas obowiązujących zakazów.

Potem następuje szereg długotrwałych, częstokroć nader męczących ceremonii. Kandydaci są podrzucani do góry przez starszych mężczyzn, wyrywa się im jeden ząb, muszą oni długo leżeć spokojnie na gorącym piasku, maluje się ich i przystraja; upomina się ich, aby nie postępowali już więcej jak dzieci; wprawia się ich w sen magiczny, z którego mają się obudzić już jako pełnowarto- I ściowi członkowie szczepu.

W wielu okolicach następują potem obrzędy obrzezania. Podczas poszczególnych ceremonii i między nimi poucza się ich o etycznych i społecznych obowiązkach, o zakazach spożywania pewnych potraw, o zachowywaniu się wobec kobiet, i inne. Kandydaci zapoznają się z mitami o pochodzeniu szczepu, które należy utrzymać w tajemnicy przed kobietami. W końcu w zmieniających się pantomimicznych obrazach przedstawia się im zachowanie właściwe i niewłaś- I ciwe. Specjalny taniec ukazuje akty sodomskie, a ojcowie chrzestni lub starzy mężczyźni dodają do tego objaśnienie: «Gdy wrócisz do obozu i będziesz to robił, zostaniesz zabity».

Wszystkie te ceremonie trwały w dawnych czasach częstokroć przez całe tygodnie. Wreszcie odbywa się znowu akt publiczny w obecności kobiet, wrę- \ czają one chłopcom korzonki bulw, być może jest to symboliczne przedstawienie założenia rędziny, wiązanie się mężczyzny z kobietą, do której należy zbieranie i przyrządzanie pokarmu roślinnego”.

Fragment rozdziału Przebieg inicjacji. W: R. Alt Wychowanie u ludów pierwotnych. Nasza Księgarnia, Warszawa 1960, s. 220.

W społeczeństwach cywilizowanych takie ściśle określone rytuały nie występują, jakkolwiek niektórym zdarzeniom, takim jak np. matura czy bierzmowanie, przypisuje się symboliczną dojrzałość. Oba pojęcia - dojrzałość i dorosłość - nie są tożsame, w mowie potocznej są jednak używane zamiennie. W psychologii odnosimy dorosłość do wieku życia, natomiast dojrzałość do osobowości (por. rozdz. 6).