35450 Obraz (1538)

2(M Anuli/, ii 111; 11.11 k 11 iiimlslębioif.lwii

Urbańczyk, Waśniewski, 1988, s. 1321 w ruchu okrężnym kapitałów przedsiębior siwa. Wskazuje jednocześnie na funkcje amortyzacji jako:

•    miernika wartości przeniesionego ze środków trwałych na produkt;

•    czynnika, który określa udział tej wartości w kosztach produkcji;

•    narzędzia pomocnego w gromadzeniu funduszy na reprodukcję kapitałów trwałych

Amortyzacja jest więc pieniężnym odpowiednikiem zużycia środka trwałego, zaliczanym do kosztów działalności firmy, a jednocześnie elementem składowym ceny jej produktu [Martyniuk, 1999, s. 21J.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości, odpisów amortyzacyjnych dokonuje się w drodze systematycznego, planowego rozłożenia początkowej wartości środka trwałego na ustalony okres amortyzacji, a więc okres przewidywanej ekonomicznej użyteczności środka.

Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej uwzględnia się okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego, na określenie którego wpływają w szczególności:

•    liczba zmian, na których pracuje środek tiwały;

•    tempo postępu techniczno-ekonomicznego;

•    wydajność środka trwałego, mierzona liczbą godzin jego pracy lub liczbą wytworzonych produktów albo innym właściwym miernikiem;

•    prawne lub inne ograniczenia czasu użytkowania środka trwałego;

•    przewidywana przy likwidacji cena sprzedaży netto istotnej pozostałości środka trwałego.

Stawkę lub okres i metodę amortyzacji należy ustalić na dzień przyjęcia środka trwałego do użytkowania. Poprawność stosowanych stawek amortyzacji powinna być okresowo weryfikowana, powodując odpowiednią korektę odpisów amortyzacyjnych dokonywanych w następnych latach obrotowych. Jest to zgodne z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości nr 16, według którego „...wartość do zamortyzowania środka trwałego powinna być w sposób systematyczny rozłożona na okres jego użytkowania. Zastosowana metoda amortyzacji powinna odzwierciedlać wzorzec realizowanych przez przedsiębiorstwo korzyści ekonomicznych, płynących z wykorzystania danego środka. Kwotę amortyzacji przypadającą na dany okres zalicza się w całości do kosztów tego okresu”¹.

Jak na podstawie tych kilku określeń można się zorientować, pojęcie (termin) „amortyzacja” jest różnie definiowane. Wynika to z różnorodnych funkcji, jakie ona spełnia w przedsiębiorstwie: funkcji umorzeniowej, kosztowej i finansowania odnowy majątku trwałego [Swatler, 1986, s. 16].

1. Z punktu widzenia eksploatacji środków trwałych amortyzacja odzwierciedla zużycie trwałych składników majątku, powodujące zmniejszenie ich wartości.

Amorlyzacjii

205

' Przy kalkulacji kosztów amortyzacja stanowi element kosztów wytworzenia produktów, jednocześnie nie stanowiąc bezpośrednio wydatków; jak stwierdza K. Hedderwick [1992], „w rzeczywistości pieniądze z tego tytułu są odkładane”.

\ / punktu widzenia odtworzenia kapitału trwałego amortyzacja jest jednym ze źródeł tworzenia środków pieniężnych na odtworzenie tego kapitału.

I Z punktu widzenia podatków amortyzacja, stanowiąc koszty uzyskania przychodów, zmniejsza podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym.

Każda z tych funkcji ma zastosowanie w kolejnych etapach cyklu obrotu lupitałów w firmie. Jeżeli amortyzacja ma odzwierciedlać korzyści płynące eksploatacji środków trwałych, to jej wysokość powinna być w jakiejś proporcji do łych korzyści; jeżeli odzwierciedla zużycie środka trwałego, to powinna być proporcjonalna do tego zużycia; jeżeli ma stanowić źródło tworzenia środków na odtworzenie kapitału trwałego, to powinna być w proporcji do kosztów tego kapitału.

I i różnorodność funkcji spowodowała istnienie wielu metod liczenia amortyzacji, które są w różnych krajach stosowane obligatoryjnie, szczególnie gdy wpływają na wielkość podatków płaconych przez firmę.

Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 16 dopuszcza stosowanie następujących metod ustalania amortyzacji:

•    liniowej;

•    degresywnej;

•    naturalnej.

W teorii ekonomii zaś są wyodrębniane metody [Janasz, Urbańczyk, Waśniewski, 1988, s. 145]:

•    czasowa;

•    naturalna;

•    mieszana;

•    umowna.

W metodach czasowych podstawowym wyznacznikiem określenia wielkości amortyzacji jest czas eksploatacji. W metodach tych zawierają się metody liniowe i degresywne, dopuszczone do stosowania w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości [zob. Bielińska, 1992]. Wymieniana jest tu także metoda progresywna, nie stosowana w krajach o rozwiniętej gospodarce.

W metodach naturalnych uwzględnia się jako czynniki prowadzące do określania wielkości amortyzacji:

•    wielkość wytworzonej produkcji;

•    czas pracy maszyn;

•    zmianowość.

W metodach mieszanych uwzględnia się czynniki metod czasowych i nalu ralnych.

1

Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 16, p. 43 (wersja poprawiona z 1993 r.). Środki trwałe, „Rachunkowość” 1993, nr 10, s. 455.